دو بال پرواز در راه رسیدن به مقام توبه /سخنرانی مکتوب 6

دو بال پرواز در راه رسیدن به مقام توبه /سخنرانی مکتوب 6

دو بال پرواز در راه رسیدن به مقام توبه عنوان ششمین جلسه از سری سخنرانی های حجت الاسلام انصاریان با موضوع «جایگاه روزه دار» می باشد. [دوشنبه (30-1-1400ش) - رمضان 1442ه.ق - حسینیه هدایت]

مطالب مرتبط و پیشنهادی : ویژه نامه شب و روز ششم ماه مبارک رمضان

بسم الله الرحمن الرحیم

«الحمدلله ربّ العالمین صلاة و السلام علی سید الانبیاء و المرسلین حبیب الهنا و طبیب نفوسنا ابی القاسم محمد صلی الله علیه و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین المعصومین المکرمین».

نگاه قرآن به انسان

خداوند عظیم است و عظمت وجود مقدس او برای ما که عقلمان عقل جزئی است، قابل درک نیست. قرآن مجید هم عظیم است و عظمت قرآن هم برای ما قابل درک نیست. خدا مجموعهٔ عالم را هم به عظمت یاد نکرده، فقط حدود 700 آیه دربارهٔ مجموعهٔ عالم و هویتش در قرآن مجید آورده است. برای نمونه، در قرآن می خوانیم: «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ»[سورهٔ مبارکه آل عمران، آیهٔ 190]. با اینکه نه همهٔ اسرار زمین و نه جغرافیای آسمان ها کشف شده است، شما کلمهٔ عظیم در این 700 آیه نمی بینید. 

رذایل اخلاقی، سبب دوزخی شدن انسان 

اما در قرآن دربارهٔ ما چه می گوید؟ اگر ما به نگاه او نسبت به خودمان دقت کنیم، از خیلی از رذایل اخلاقی، پاک و صاف می مانیم. رذایلی که بعضی از آنها هم در خانواده، هم در جامعه، هم در دنیا و هم در آخرت، خیلی مشکل ساز است و گاهی یکی از آن رذایل، سبب دوزخی شدن ما می شود؛ مثلاً اگر شما در اواخر سورهٔ مبارکه آل عمران و اوایل سورهٔ مبارکه توبه ملاحظه کنید، خداوند انسان بخیل را اهل آتش می داند. چیز دیگری هم از او نمی گوید که گناهان و فسادهای دیگری هم دارد یا نه! فقط می فرماید: «الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»[سورهٔ مبارکه آل عمران، آیهٔ 180] آنهایی که از متاع و ثروتشان نسبت به بندگان من بخل می کنند، «سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» کل ثروتشان را در قیامت به گردن بند فلزی آتشینی تبدیل می کنم و در گردنشان می اندازم که همیشه هم هست. خیلی از ثروتمندان بخیل هستند و خیلی از آنها هم به بخل خودشان توجه ندارند و نمی دانند که همین یک فساد اخلاقی، سبب دوزخی شدن آنها می شود. در سورهٔ مبارکه توبه هم، همین مطلب را به شکل دیگری بیان می کند و می فرماید: «وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ»[سورهٔ مبارکه توبه، آیهٔ 34] کسانی که پول خوبی دارند و در راه خدا انفاق نمی کنند، «فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ» وعدهٔ عذاب دردناک به آنها بده. انباشته کردن این همه ثروت روی هم و مُردن چیست؟ بخل عامل این کار است. 

ناتوانی شیطان و نقشه های او

خدا خودش و قرآنش را می گویم عظیم؛ ابلیس به آن پر قدرتی را می گوید «إِنَّ كَيدَ الشَّيطانِ كانَ ضَعيفًا»[سورهٔ مبارکه نساء، آیهٔ 76] خیلی ناتوان و بدبخت است. برخلاف اینکه خیلی ها فکر می کنند ابلیس (شیطان) موجود خیلی پر قدرتی است؛ خودش و نقشه اش ضعیف است. 

وجود انسان، محتاج و ضعیف

حالا نظری که دربارهٔ ما دارد؛ اگر خودش توفیق بدهد که ما این نظر را درک و لمس کنیم، از خیلی از رذایل اخلاقی در امان می مانیم. نظر خدا دربارهٔ ما این است: «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ»[سورهٔ مبارکه فاطر، آیهٔ 15] همهٔ وجود شما عین احتیاج است. اصلاً غنائی در وجود شما وجود ندارد. کجای وجود شما دارای غناست؟ شما در همه چیز محتاج آفریده شده اید و علاوه بر محتاج بودن، ضعیف هم آفریده شده اید: «وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِيفاً»[سورهٔ مبارکه نساء، آیهٔ 28]. شما خیلی ناتوان هستید! نقل می کنند که اگر مجموعهٔ این ویروس را دانه دانه از همه جای کرهٔ زمین (فضا و بدن مردم) جمع بکنند و کنار هم در ترازو بگذارند، به پنج گرم نمی رسد؛ ولی چون ضعیف هستیم، در علم، بدن و اقتصاد، زمین گیرمان کرده است. 

مقام کبریایی، برازندهٔ وجود پروردگار

اگر من این را لمس کنم که همهٔ وجودم ترکیبی از احتیاج، نیازمندی، تهی دستی، فقر و ضعف است، 200 سال هم در دنیا بمانم، برای یک بار و یک چشم به هم زدن هم تکبر نمی کنم. من می فهمم که کبریایی وقف حریم آن وجود مقدسی است که به اندازهٔ توانِ فهم ما در دعای جوشن کبیر، با هزار وصف ویژه معرفی شده است. کبریایی برازندهٔ اوست، نه من که فقر و ضعف محض هستم. با درک این حقیقت، سینه ای برای آدم نمی ماند که جلوی کسی سپر کند. همچنین این حرف هم دیگر از زبان کسی صادر نمی شود که بگوید من؛ علم من، مرجعیت من، ریاست من، شاهی من، ثروت من. هرچه هم پول، علم یا صندلی به تو برسد، از عنوان فقر و ضعف جدا نمی شوی. تو در هر صورت، فقیر و ضعیف آفریده شده ای. تا اینجای سخن معلوم بود؟ 

خدا مسائلی را دربارهٔ خودش نسبت به ما فقیران و ضعیفان مطرح کرده است که به قول لات های قدیم تهران، آدم را دیوانه می کند. آنها می گفتند: یک چیزی شنیده ام، دیوانه کننده! یک چیزی دیده ام، دیوانه کننده! حق این است که منِ ضعیفِ ناتوان را رها بکند؛ مثل خیلی از حشرات و حیوانات ضعیف و ناتوان که کاری به کارشان ندارد. چه حیوانی مکلف است؟ هیچ حیوانی مکلف نیست. چه حیوانی قوی است؟ هیچ حیوانی قوی نیست. چه حیوانی غنی است؟ هیچ حیوانی غنی نیست. شما می دانید که خیلی از حیوان ها گدای یک لاشهٔ مردهٔ حیوان دیگری هستند؛ اگر گیرشان بیاید، مست می کنند. حالا شیر لاشهٔ یک الاغ گیرش آمده یا کرکس لاشه یک لاک پشت گیرش آمده است. خدایا! جهانیان چه چیزی دارند؟ چه شان است؟ خدایا! فرشتگان چه چیزی دارند؟ آنها هیچ چیز شان نیست که بگوییم چه شان است! درباره آنها فرموده ای که ابداً از دایرهٔ عبادت من بیرون نیستند. جن ها چه شان است؟ اصلاً موجودات جهان چه شان است؟ اینها هیچ چیزی ندارند و مالک و آقای خودشان هم نیستند. 

ارتباط عجیب پروردگار با بندگان

شگفتی های غیر قابل شمارش قرآن

ما ناتوان و نیازمند هستیم. ما عظمت، فوق العادگی و جایگاه آن چنانی با این فقر و ضعفمان نداریم؛ اما ارتباط او را با خودمان ببینید که چقدر عجیب است. آنهایی که در آیات قران دقت می کنند، درمی یابند که عجیب است. پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «لَا تُحْصَى عَجَائِبُهُ» شگفتی های کتاب قرآن شمردنی نیست. این روایت در «اصول کافی» است و اهل تسنن هم عین آن را نقل کرده اند. روایت نصف صفحه است که یک جمله اش این است: «لَا تُحْصَى عَجَائِبُهُ». قرآن مطالب و حقایقی دارد؛ مخصوصاً آنچه مربوط به خدا، همچنین آنچه مربوط به خدا و انسان است. حالا من قطعه ای از آن را برایتان عرض بکنم.

حقیقت معنایی «إنّ» در آیات قرآن

خدا در قرآن می فرماید: «إِنَّ اللَّهُ»؛ حرف «إنّ» در قرآن زیاد آمده است و مترجمینی که این حروف و ادات قرآن را ترجمه نکرده اند، به قرآن ظلم کرده اند. «إنّ» جزء آیه و به معنای «حتماً»، «قطعاً»، «الزاماً» و «بی برو برگرد» است. «إنّ» باید در ترجمهٔ قرآن بیاید تا خواننده بفهمد داستان عظمت آیه با این «إنّ» از چه قرار است! 

چینش فوق العاده ، معجزهٔ قرآن مجید

«إِنَّ اللَّهُ» حالا جالب است که آیه نمی فرماید «إِنَّ الرَّحمٰن» یا «إِنَّ الرَّحِیم». «اللّه» یعنی آن وجود مقدسی که دارای جمیع صفاتِ کمال، جلال و جمال است و کلّ آنها هم بی نهایت است؛ چون صفات همان ذات است و دو چیز نیست. صفات ما با خودمان دو چیز است؛ می گویند فلانی عالم است، یعنی قبلاً عالم نبوده و علم الآن صفت اوست که ممکن است از دست برود. درحالی که وقتی می گوییم خدا علیم است، یعنی علیم بوده، اکنون هم هست و در آینده هم خواهد بود، از دستش هم نمی رود، اندازه هم ندارد و نامحدود است. معجزهٔ قرآن مجید این است که چینش آن خیلی فوق العاده است. شما به جای این «إِنَّ اللّه»، «إِنَّ الرَّحمٰن» بگذار؛ معنی آیه بطور کلی تعطیل می شود. 

مهرورزی و دلسوزی بسیار پروردگار نسبت به بندگان

«إِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَؤوفٌ»[سورهٔ مبارکه حدید، آیهٔ 9]؛ «اللَّه» با «إِنَّ رَبَّكُمُ» هم در قرآن آمده است. «رَبّ» هم همان بوی «اللّه» را می دهد. مالک و مربی شما نسبت به شما رئوف و بسیار مهرورز است. «رئوف» در این آیه صفت مشبّهه است؛ یعنی مهرورزی او به شما إلی الابد با اوست. مبادا از این نسیم مهرورزی فرار بکنی و خودت را با تقصیر و اشتباه خودت کنار بکشی که شامل حال تو نشود؛ وگرنه مهرورزی او سرِ جایش و ابدی است و تغییر هم نمی کند. خورشید که خورشید است، بیرون می تابد و معلوم نیست چقدر منفعت دارد؛ اما اگر شما یک سال در اتاقی بروی و درهای بی پنجره هم برای آن درست بکنی تا آفتاب نتابد، ده جور بیماری پوستی می گیری، میکروب بر تو مسلط می شود و طهارت خورشیدی پیدا نمی کنی. «إِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَؤوفٌ رَحِيمٌ» او بسیار مهرورز است، مِهرش را برای شما خرج و هزینه می کند و تعطیلی ندارد. همچنین خیلی رحیم است؛ اگر رحیم را به فارسی معنا بکنم، یعنی دلسوز، مهربان و رحیم به شماست. 

قدرت و غنا، دستاورد رسیدن به مقامات الهی

اکنون به اصل مطلب رسیدم؛ این رئوف و رحیم مقاماتی را برای شما فقیران و ضعیفان قرار داده است که با رسیدن به این مقامات، تهی دستیِ شما به غنا و ناتوانی تان به قدرت تبدیل می شود. وقتی دست شما پر باشد، ضعفتان هم جبران شود و قوی بشوید، به راحتی می توانید به طرف رضوان، بهشت و مغفرت من پرواز کنید. دیگر سنگین نیستید که نتوانید بالا بیایید. رفعت و قدرت پیدا می کنید. همه این آیه را بلد هستید که قرآن می فرماید: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ»[سورهٔ مبارکه منافقون، آیهٔ 8] عزت برخلاف توضیحش در ایران که همه تصور می کنند عزت به معنای آدم دوست داشتنی و عزیز است؛ عزت در قرآن به معنای قدرت غیرقابل شکست است. «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ» قدرت غیر قابل شکست برای خداست. «وَلِرَسُولِهِ» این قدر پیغمبر من قدرت دارد که شکست بخور نیست. «وَلِلْمُؤْمِنِينَ» همچنین قدرت برای شما مردم با ایمان است که نه در برابر استعمار، نه در برابر ماهواره ها، نه در برابر شهوات حرام و نه در برابر پول حرام شکست نمی خورید. 

مؤمن قدرت شکست ناپذیر است! اولِ کار فقیر و ضعیف هستی؛ ولی من با مهرورزی و رحمتم مقاماتی برای تو قرار دادم که با رسیدن به آن مقامات، دستت پُر می شود و غنی می شوی. همچنین ضعف تو هم از بین می رود و قوی می شوی. وقتی با دست پُر وارد قیامت شدی، هشت بهشت برای توست. وقتی هم که با قدرت وارد بهشت شدی، تو را از درون جهنم عبور می دهم (راه بهشت از درون جهنم می گذرد)، آتشی که آسمان ها و زمین تاب نمی آورد، یک موی کوچکِ ندیدنی بدنت را نمی سوزاند. این قدر قوی هستی که جهنم پیش تو شکست خورده است و تمام بهشت هم به تو تعلق دارد. لذا به آنهایی که خیلی قوی هستند و دستشان هم پر است، می فرماید: از هر در بهشت که می خواهید وارد بشوید، وارد بشوید؛ بهشت برای شماست و من همهٔ بهشت را به شما ارث می دهم. در قرآن می خوانیم: «الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ»[سورهٔ مبارکه مؤمنون، آیهٔ 11].

دو بال پرواز برای رسیدن به مقام توبه

یک مقامی که برایتان قرار داده ام و مقام بسیار مهمی هم است، مقام توبه است. امیرالمؤمنین علیه السلام از این مقام در «نهج البلاغه» خیلی تعریف کرده اند. من این مقام را برای شما قرار داده ام که پاک سازی، طیب و طاهر بشوی. برای رسیدن به این مقام، باید سلسله گناهانی را ترک کنی که به آن آلوده بوده ای؛ همچنین به سلسله خوبی هایی آراسته بشوی که به آن آراسته نبوده ای. دو تا بال: حذف و ترک گناهان و انتخاب خوبی ها. 

جهالت، عامل گرفتاری انسان در گناه

توبه مقام باعظمتی است! در دعاهای ماه رمضان هم هست و به ما یاد داده اند که از پروردگار بخواهیم مقام توبه و تائبان را نصیب ما کند. من قبل از اینکه بیایم، چهار آیه در زمینهٔ توبهٔ تائبان آماده کرده بودم؛ ولی فکر کنم که فقط بتوانم یک آیه اش را بخوانم و ترجمه کنم و برای تفسیر فرصت نشود. تمام آیات قرآن شگفت آور است؛ ببینید با فقیر و ضعیف چه کار می کند! ضعیف بوده و مرتکب گناه شده است. اگر قوی بود، ابلیس و هوای نفس را رد می کرد. ناتوان بوده که نتوانسته خودش را در برخورد با لذت های حرام نگه دارد و آلوده شده است. حالا دلش می خواهد که پاک شود، خدا در قرآن می فرماید: «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ»[سورهٔ مبارکه نساء، آیهٔ 17] توبه در پیشگاه خدا برای مردان، زنان، جوانان، پیران و میان سال هایی است که در فضای جهالت دچار گناه شده اند. 

معنای جهالت

ما با رفتن پای این همه منبر و جلسات، در فضای جهالت نبودیم و گناه هم کردیم؛ یعنی توبه برای ما نیست؟ ما باید معنی این جهالت را بفهمیم. وقتی غرایز، شهوات، آمال و آرزوها به آدم حمله می کند، نور عقل را می پوشاند. در پوشیده شدن نور عقل، آدم در تاریکی جهالت قرار می گیرد و گناه می کند. زمانی که گناه تمام می شود، این فضا از بین می رود، دوباره نور عقل می تابد و آدم پشیمان می شود. این معنی جهالت است. 

اقرار بنده به ضعیفی و ناتوانی

توبه در پیشگاه خدا برای کسانی است که در تاریکی جهالت، به خاطر هجوم غرایز، آمال و شهوات گناه کرده اند. «ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ» اینها توبه شان را هم عقب نینداخته اند. وقتی گناه تمام شد و پشیمان شدند، سرشان را پیش خدا کج کردند و گفتند: ما اشتباه کردیم و نباید این کار را می کردیم. اینها از ولی الله الاعظم یاد گرفته اند که بعد از تمام شدن گناه، این گونه به من بگویند و اقرار کنند: «وَ أَنَا عَبْدُکَ الضَّعِیفُ» من اگر قوی بودم، گناه نمی کردم. «الذَّلِیلُ» من اگر عزیز بودم، گناه نمی کردم. «الْمِسْکِینُ» من اگر زمین گیر نبودم، گناه نمی کردم. من با اینها چه کار می کنم؟ «فَأُولَئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ» توبهٔ همشان را قبول می کنم. 

پروردگار، آگاه و حکیم به ناتوانی بنده

«وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا» من دانا هستم به اینکه بندهٔ من، ضعیف و ناتوان بودی، گول خوردی، مغرور شدی و در دامن گناه افتادی. من حکیم هستم و کارم درست است. وقتی بنده ام توبه می کند، دست رد به سینه اش نمی زنم. من حکیم هستم و کارم قوی است؛ شُل با تو برخورد نمی کنم! به تو می گویم: توبه کردی، قبول کردم؛ حالا که تو را قبول کردم، تو هم دوتا کار بکن. آن دو کار در آیات بعد هست که اگر زنده بمانم و خدا لطف کند، در جلسات آینده می گویم. یک کار این است که همهٔ بدی ها را حذف کنی؛ یک کار هم این است که خوبی هایی که نداشته ای، انتخاب کن و دارا باش تا دستت پر بشود.

حرف آخر؛ «أَبَتَاه رُفِعَتْ قُوَّتِی وَ شَمَتَ بِی عَدُوِّی»

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَفِينَةَ النَّجَاةِ، السَّلامُ عَلَيْكَ مِصباحُ الْهُدی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَحْمَهَ اللهِ الْواسِعَه». 

چند روزی به شهادتش مانده که پنج شش نفر از خانم های مدینه به دیدنش آمدند و گفتند: خانم، غیر از اینکه برای زیارت شما آمده ایم، اگر هر کاری هم برای خانه داری، بگو تا انجام بدهیم. حضرت فرمودند: چون من حس کردم که دوسه روز دیگر از دنیا می روم، تمام لباس های علی و بچه هایم را با این بدن و بازویم شسته ام و برای چندروز بعد از مرگم هم نان پخته ام؛ ولی حالا که شما درخواست دارید کاری برایم انجام بدهید، چندروز است که از این بستر بلند نشده ام و دلم برای پدرم تنگ شده است. زیر بغل مرا بگیرید و تا کنار قبر پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم ببرید. به اجازهٔ خدا، درِ خانه اش به روی مسجد باز می شد و بعد از پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم، در را بستند؛ برای همین مجبور بود که از خانه به کوچه برود و در حرم بیاید. 

یک شب که در مدینه بودم، مسیرش را قدم گرفتم، پانزده قدم می شد. با اینکه زیر بغلش را گرفته بودند، حدود هفت هشت قدم که آوردند، ناگهان گفت: خانم ها بگذارید که بنشینم، دیگر نمی توانم حرکت کنم! وقتی مقداری نشست، دوباره زیر بغلش را گرفتند و بردند. وقتی وارد حرم شد و چشمش به قبر پدرش افتاد، خودش را با همهٔ وجود روی قبر انداخت و گفت: «أَبَتَاه رُفِعَتْ قُوَّتِی وَ شَمَتَ بِی عَدُوِّی» پاشو ببین که به من زخم زبان می زنند؛ مگر من چه کار کرده ام؟! روی قبر از حال رفت. 

دعای پایانی

خدایا! دعاهای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در حق ما مستجاب کن. 

خدایا! تمام گذشتگان ما را با حسینت محشور کن. 

خدایا! به صدیقهٔ کبری(سلام الله علیها) قسم، به گریه های زینب کبری(سلام الله علیها) قسم، فرج امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را نزدیک کن و چشم ناقابل ما را به جمال الهی او روشن کن.