شرح زیارت جامعه کبیره استاد محمد شجاعی - جلسه 16 (صوت، متن)
سلسله جلسات شرح زیارت جامعه کبیره با سخنرانی استاد محمد شجاعی، تاریخ 95/9/25
(16) زیارت با معرفت چه زیارتی است
زیارت با معرفت، زیارتی است که زائر در می یابد که امام دو حق بر گردن او دارد: «حق حقیقی» که او پدر ماست و «حق حقوقی» که او نسبت به من دارد و باید از او اطاعت کنم.
«معرفت» چیزی است که از مرحله علم عبور می کند و به باور و شهود می رسد
همانطور که واژه علم غیر از معرفت است، معنی آنها نیز با یکدیگر تفاوت دارد. فرق علم با معرفت در این است که علم کلی است. مثلا در علم فیزیک فرمول های زیادی خوانده می شود که همه اطلاعات کلی و همه علم است. اما گاهی خود انسان آزمایشاتی را انجام می‌دهد و به یک باور و بینش می رسد. وقتی اطلاعاتی از کلیت در آمد و تبدیل به باور شخصی و شهود شد، آن وقت است که می گوییم معرفت حاصل شده است.
زیارت با «معرفت» رسیدن به مقام شهدای بدر است
مراد از معرفت چیست؟ آیا منظور از شناخت و معرفت، شناخت علمی و دانستن است؟ و در زیارت شناخت و معرفت چه جایگاهی دارد؟ در زیارت برای اینکه یک شدنی اتفاق بیفتد و آن ثواب های عظیم نصیب انسان شود، یک شرط خیلی مهم وجود دارد که «شرط معرفتی» نام دارد.
امام کاظم (علیه السلام) فرمودند: « فَمَنْ زَارَهُ مُسَلِّماً لِأَمْرِهِ عَارِفاً بِحَقِّهِ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَشُهَدَاءِ بَدْرٍ= كسى كه او (امام رضا علیه السلام) را زیارت كند و تسلیم امرش بوده و به حقّش عارف و آگاه باشد، نزد خدا مقامش همچون مقام شهدای بدر است». (بحارالانوار، ج99، ص41)
آنچه در این روایت متذکر می شود، این است که باید تابع دستور امام در حلال و حرام ها بود. نمی توان گفت امام رضا را دوست دارم ولی نماز، حجاب، خمس و زکات و ... را قبول ندارم. امام معصوم یک متخصص و عالم به گذشته، حال و آینده همه جهان است. بیشتر از خودمان، ما را می شناسد. اگر دم از محبت و ولایت و تبعیت از آنها بزنیم، ولی در عمل نشان ندهیم، به جایی نمی رسیم. مثلا در شیوه شوهرداری، زن داری، شرکت در مراسم، تربیت فرزند یا فعالیت های اقتصادی، هنری، سیاسی و ... اگر با سبک زندگی معصوم هماهنگ نباشیم، دوست داشتن و محبت به آنها سودی ندارد.
شرط دومی که امام کاظم (علیه السلام) قید می‌کند، «عارِفاً بِحَقِّهِ» است. یعنی بدانیم امام کیست. عارف یعنی به باور رسیده باشیم کسی را که زیارت می کنیم، کیست و چه نسبتی با ما دارد و چه حقی و چه شأنی دارد! مشکل ما این است که در مورد خیلی از افراد مثل افسانه ها، ورزشکاران، هنرمندان، فلاسفه یونان، شاعران که برای ابدیت ما چندان مهم نیستند، اطلاعاتی کسب می کنیم که نه به درد دنیا و نه به درد آخرت می خورد. اما در مورد خانواده آسمانی اطلاعات کمی داریم. درباره فاطمه زهرا (سلام الله علیها) یا حضرت معصومه (سلام الله علیها) و کسانی که آنها را زیارت می کنیم و می خواهیم به آنها ملحق شویم و کسانی که اصل و ریشه ما هستند، شناخت و معرفتی نداریم.
ما باید آدم هایی را دوست داشته باشیم که در شأن انسانی ما باشند. اما اگر می بینیم که رغبتی به آنان نداریم این نشانه ی آن است که هنوز بالغ نشده ایم و بخش فوق عقلانی مان فعال نشده است. چون انسان با فعال شدن هر یک از بخش های وجودی اش، بدنبال نیازهای همان بخش می رود. اگر ما فقط با نگاه تکلیفی به زیارت برویم، هنوز بخش فوق عقل مان رشد نکرده است.
همان طور که اگر بخش جنسی ما بالغ نشود، نیاز به جنس مخالف پیدا نمی کنیم و عاشق نمی شویم. مثل دختر یا پسری که هنوز به بلوغ نرسیده، بخواهند به زور ازدواج کنند. اگر بخش فوق عقل ما بالغ نشود، عاشق معنویاتی مثل زیارت نمی شود.
کسی که شأن انسانی و فوق عقلانی اش را رها می کند و با آنان عشق بازی نمی کند، گرفتار بخش های پایینی می شود که حاصلش ذلت و خواری انسان است. هرکه گریزد ز خراجات شاه/// بارکش غول بیابان شود
بعضی ها می گویند از بچگی پدرم مرا تحقیر کرده، درحالی که اگر خود را به معنای حقیقی بشناسیم؛ تحقیرها و اذیت ها و تمسخر دیگران برایمان نه تنها عذاب آور نیست، بلکه نور و ثواب است. «و لا یلومن لومة لائم= و مومنان از سرزنش توبیخ کنندگان آزرده نمی شوند». پس بدانیم که ما آنقدر با شرافت و بزرگ هستیم که نباید بخاطر مسائل کوچک، از کمبودهای دنیا غصه بخوریم.
اگر بدانیم امام رضا (علیه السلام) پدر ماست؟ متخصص و معصوم و خلیفه الله است و جایگاهش را در خلقت و نسبت حقیقی و حقوقی خود را با امام درک کنیم، آن وقت وقتی رو بروی ضریح حضرت می ایستیم و حرف می زنیم، می فهمیم که او کیست.
وقتی می گوئیم «ان الله سمیع بصیر» یعنی همه عالم گوش و چشم خداست. خدا با همه ذرات عالم می بیند و می شنود. خلیفه الله هم یعنی کل نظام خلقت گوش و چشم اوست. کل نظام خلقت، ظهور و جلوه خودش است. همه جا حضور دارد.
امام رضا (علیه السلام) دو حق به گردن ما دارد: حق حقیقی که پدر ما است و ما فرزند او هستیم و نسبت به او خیلی مسئولیت داریم و دیگری حقی که باید ادا کنیم. یعنی اطاعت از او. اگر این را درک کردیم در نزد خدا مثل شهدای بدر هستیم.
آثار زیارت با معرفت امام حسین علیه السلام
امام صادق علیه السلام درباره امام حسین (علیه السلام) می فرمایند: «وَ لَوْ كُلَّ سَنَةٍ فَإِنَّ كُلَّ مَنْ أَتَاهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ غَیْرَ جَاحِدٍ لَمْ یَكُنْ لَهُ عِوَضٌ غَیْرَ الْجَنَّةِ وَ رُزِقَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ آتَاهُ اللَّهُ بِفَرَجٍ عَاجِلٍ = زیارت کنید امام حسین را حتی سالی یکبار . هر کس به زیارت امام حسین برود و او را بشناسد و منکر نباشد غیر از بهشت پاداشی نیست و خدا یک رزق واسع به او می دهد و به زودی یک فرجی می رساند».
در اینجا امام صادق (علیه السلام) شرط زیارت ابی عبدالله را «عَارِفاً بِحَقِّهِ» معرفی می کند. یعنی بدانیم کجا می رویم و او کیست. بدنبال این شناخت آثار زیارت را مطرح می کند که شامل رزق واسع (مادی و گیاهی و حیوانی و عقلی و فوق عقلی) رزق علمی، رزق عاطفی، رزق معنوی و ... است. همچنین خدا برای گرفتارهایش فرجی می رساند. در فرمایش دیگری از امام صادق (علیه السلاک) آمده: «یا بشیر! من زار قبرالحسین بن على صلوات الله علیه عَارِفاً بِحَقِّهِ كان كمن زار الله فی عرشه = ای بشیر! هر کس قبر حسین بن علی را با معرفت زیارت کند، مثل کسی است که خدا را در عرش زیارت کرده است». این حسین بن علی چقدر جلال و عظمت دارد که انسان را به این مقام می رساند. آیت الله جوادی آملی در این خصوص می فرماید: «سر اینکه توصیه کردند زیارت زائر با معرفت باشد، آن است که آنچه مایه کمال زیارت می گردد، معرفت و شناخت موقعیت مزور است. نه اعمالی بی روح و همراه غفلت، مثل بوسیدن صرف و ناآگاهانه ضریح یا در و دیوار، گردش کورکورانه در اطراف ضریح، تماشای آثار هنری، شمارش ستون ها و چراغ ها، شمعدان ها، درها و پنجره ها. این کارها به سیاحت شباهت بیشتری دارد تا زیارت. ثواب های اخروی و آثار دنیوی که در روایت آمده، بر زیارت واقعی مترتب است. یعنی جایی که ارتباط قلبی با مزور برقرار شود. و منشا تحول در زائر گردد نه فقط سیاحت و زیارت جسمی و صوری».
مطالب مرتبط
