بررسی راهبردهای شبکه فارسی وان برای مخاطب سازی - قسمت اول

در ماه های اخیر موضوع شبکه های ماهواره ای بویژه تاثیرات شبکه ماهواره ای فارسی وان و اقبال نسبی مخاطبان ایرانی به این شبکه در محافل مختلف فرهنگی- اجتماعی و حتی سیاسی، مورد توجه و تمرکز بوده و رسانه های مختلف نوشتاری، دیداری و شنیداری نیز تلاش کرده اند از زاویه دید خود به موضوع بپردازند. در بسیاری از مطالب نوشته و گفته شده درباره این شبکه، چند نکته بسیار برجسته بوده است؛

1- مالک این شبکه غول بزرگ رسانه ای، کیت روپرت مورداک، معروف به روپرت مرداک، از دوستان آریل شارون و از شیفتگان بقاء و تقویت رژیم صهیونیستی است.
2- این شبکه گوی سبقت را از دیگر شبکه های ماهواره ای ربوده است.
3- گفتمان غالب این شبکه، خیانت است. با در نظر گرفتن این سه نکته، و به منظور خودداری از تکرار مطالب بیان شده، در این نوشتار ضمن تبیین مضامین اصلی برنامه های شبکه فارسی وان، برخی دلایل گرایش مخاطبان به این شبکه برشمرده می شوند.

در واقع، بیشترین زمان برنامه های این شبکه به سریال اختصاص دارد و مهمترین علت گرایش مخاطبان به این شبکه نیز سریالهای آن به شمار می روند و دیگر برنامه های آن یعنی نما آهنگ ها (موسیقی .تصویر) و تبلیغات تجاری، تاثیر چندانی در جلب مخاطب به این شبکه نداشته اند. شهرت و زبانزد شدن فارسی وان، در مدتی کوتاه عمدتاً به دلیل سریالهایی است که شنبه تا چهارشنبه ها، بطور پیوسته در ساعات آغازین شب و سریالهای کمدی است که در پایان هفته ها از این شبکه پخش می شوند.

از آغاز فعالیت شبکه «فارسی وان» در مرداد 1388 تاکنون حدود 25 سریال از این شبکه پخش شده یا در حال پخشند که برخی از آنها عبارتند از: «همسر یا دردسر»، «سامسون»، «خواهر دوست داشتنی من»، «شب به شب»، «ققنوس»، «افسانه افسونگر»، «همسر من بی نظیره»، «رویاهای شیشه ای» (کره ای)؛ «خانه مد، آشنایی با مادر»، «معجزه کوچک»، «ریبا»، «دارما و گِرِگ»، «24»، «حصار چوبی»، «جسور و زیبا» و «فرار از زندان» (آمریکایی)؛ «مونس و مونس»، «همسایه ها»، «سفری دیگر» و «در جستجوی پدر» (کلمبیایی)؛ «ویکتوریا» (محصول مشترک آمریکا و کلمبیا ساخته شده در مکزیک)، «آرزوی عروسک پارچه ای» (ترکیه ای) و...

فارسی وان و پخش سریال های کره ای

سریالهای کره ای پخش شده از فارسی وان به جهت محتوایی و مضامین، اگر چه تا حدودی شباهت هایی به برخی سریالهای کلمبیایی دارند (چون در آنها کشور کره جنوبی را که در حال گذار از فرهنگ سنتی به فرهنگ مدرن است) به تصویر در آمده است مثلاً از این حیث که در این سریال ها، مردهای خائن به همسرشان برجسته هستند، اما در مجموع این سریال ها به دلیل این که در فضایی شرقی و با مختصات فرهنگ شرق ساخته شده اند تا حد زیادی از مسائل و عوارض سریالهای کلمبیایی و آمریکایی به دورند.

به نظر می رسد که متصدیان شبکه فارسی 1 از ذائقه سالهای اخیر مخاطبان ایرانی در خصوص علاقه مندی به درام های کره ای، آگاهی کامل داشته اند و به همین جهت در آغاز فعالیت این شبکه، دو سریال کره ای با مضامین درام را در کنداکتور خود گنجاندند و حتی آنها را دوبار پخش کردند. در میان سریالهای کره ای، سریال «خواهر دوست داشتنی من» به علت داستان پردازی زیبایش که به مشکلات زن جوان فداکاری می پرداخت که پس از مفقود شدن پدرش با مشکل فقر خانواده اش مبارزه می کرد و به نحوی حس همدردی ایرانیان را بر می انگیخت بسیار توجه مخاطبان ایرانی را به یک سریال کره ای در «فارسی وان» جلب کرد.

پس از آن، سریال «افسانه افسونگر» نیز با مضمونی مشابه (از دست دادن پدر به دلیل ازدواج با زن دوم و ترک خانواده و مشکلات معیشتی شدید) به حفظ مخاطبان فارسی وان کمک کرد. فضای این سریال و نیز برخی سریالهای دیگر مانند «سامسون» و «خواهر دوست داشتنی من» بر مضمون «زندگی دختر فقیر و سخت کوش» کلیشه ای که همواره سبب جذب مخاطبان ایرانی، بویژه زنان به سریالهای شرقی، مخصوصاً ژاپنی و کره ای شده - متمرکز بوده است.

این موضوع حاکی از نگاه تیز سیاستگذاران شبکه «فارسی وان» است، چرا که این مضمون، همواره با برانگیختن حس همدردی و هم ذات پنداری ایرانیان- که انسانهایی عاطفی هستند- همراه بوده و در جلب مخاطب بسیار موفق بوده است. نمونه این موضوع را در سریالهایی مانند «سالهای دور از خانه»، «داستان زندگی»، «جواهری در قصر» که بر زندگی شخصیت هایی مانند «اوشین»، «هانیکو» و «یانگوم» متمرکز بودند، شاهد بودیم و در این زمینه تفاوتی وجود نداشته که سریال از چه شبکه ای پخش شده، مهم مضمون سریال بوده است.

بطور قاطع می توان گفت در شبکه «فارسی وان»، سریالهای کره ای، برای مخاطبان نقش دام را ایفا می کنند چرا که این سریال ها به دلیل نزدیکی نسبی برخی مضامین آن ها به فرهنگ و زندگی خود ایرانی ها، مخاطبان را با این شبکه آشنا و برای دیدن این شبکه ترغیب و تشویق می کنند. با این حال، این سریال ها، از فضایی بسیار کلیشه ای که مختص سریالهای کره ای است، تبعیت می کنند که در آن، دائماً تعلیقی در یک ارتباط عاطفی مثلثی شکل ایجاد شده است. در سریالهای «امپراطور دریا»، «تاجر پوسان»، و «افسانه جومونگ» که همگی از شبکه سوم سیما پخش شده اند، نیز مثلث عشقی مشابهی وجود داشت، که در واقع پاس کاری های جاری در این مثلث ها یکی از علل اصلی کشش بینندگان به آن بوده است. این فضای تعلیق در تمام سریالهای کره ای پخش شده از «فارسی وان» نیز، به چشم می خورد.

بیشتر سریالهای کره ای متعلق به تلویزیون ملی کره جنویی یعنی شبکه MBC بوده اند و حتی یکی از سریال ها (افسانه افسونگر) بر فضای ساخت سریال در این شبکه نیز نیم نگاهی داشت، از این رو به دلیل این که این سریال ها برای مخاطب گسترده و عام کره تهیه شده بودند، از بسیاری از صحنه های اروتیک و مضامین غیراخلاقی فاصله داشته اند. در مجموع می توان سریالهای کره ای این شبکه را نوعی ارتباطات میان فرهنگی دانست، اما یک نکته را نباید از نظر دور داشت و آن موضوع باور کره ای ها به تناسخ و زندگی پس از مرگ در قالب جسمی جدید است که گاهی اوقات در سریالهایی مانند «خواهر دوست داشتنی من» و «افسانه افسونگر» پررنگ تر بود و رسوخ این موضوع در فضای ایدئولوژیک کشورمان، اگر چه بعید است اما بر اهل تبلیغ است که شبهات این گونه را در مناسبت ها و مکان و زمان مناسب خود بر طرف نمایند تا احیاناً نوجوانان یا افرادی که در این زمینه آگاهی کافی ندارند، دچار شبهه نشوند.

 سریالهای کلمبیایی و امریکایی 

سریالهای آمریکایی پخش شده از فارسی وان، سه دسته بوده اند:

1- یک سریال ویژه کودک  به نام معجزه کوچک: این سریال به دلیل این که تبلیغ زیادی روی آن صورت نگرفته و هفته ای یکبار پخش شده، مخاطب چندانی نداشته ضمن این که عمدتاً بر زندگی یک ربات متمرکز بوده و چندان مساله ساز نبوده است. 2- سریالهای پلیسی- جنایی: «24»، «فرار از زندان» و «حصار چوبی». دو سریال اول، پیش از آن که از فارسی وان پخش شوند، در ایران بطور گسترده توزیع شده بودند و علاقه مندان این سریال ها آنها را تماشا کرده بودند، حتی فرار از زندان در حال حاضر با همان دوبله داخل ایران پخش می شود که در مجموع این سریال، مضامین مثبتی همچون ایثار و فداکاری، اهمیت ایمان در زندگی انسان و... را در بردارد.

به نظر می رسد شبکه فارسی وان، به دلیل گرایش گسترده ای که در ایران به این سریال ایجاد شد، پخش آن را در دستور کار خود قرار داد که عملاً دست به کار بیهوده ای زده است چون این سریال اکنون بیننده زیادی در کشورمان ندارد. سریال 24 نیز همان وضع فرار از زندان را دارد، بعلاوه این که دوبله فارسی وان به قدری ضعیف است که مخاطب را برای تماشای یک سریال جنایی سیاسی جذب نمی کند. سریال حصار چوبی، ساختاری قوی و جذاب نداشت و به سرعت نیز از آنتن فارسی وان برداشته شد.

اما همان طور که اشاره شد مساله اصلی در خصوص این شبکه، مضامین سریالهای کلمبیایی و نیز آمریکایی درام بوده اند. ترغیب به داشتن روابط متهورانه و متنوع جنسی، متقاعد کردن زنان به رسیدگی بیشتر به تن و ظاهر خود برای جلب توجه مردان، برجسته کردن جذابیت لذت بیشتر بردن از جنس مخالف، زیر سوال بردن ازدواج و ایجاد تردید درباره اهمیت و ارزش آن، تئوری پردزای، طرح سوال و ایجاد شبهه و تردید مکرر درباره دیدگاه های افرادی که به بی بندو باری رو نیاورده اند یا به زندگی مشترک خود پایبندند و در مقابل ارائه دیدگاه ها و پاسخ به سوال های شبهه افکنانه برای اقناع مخاطب در خصوص این که زمانه تغییر کرده است و افراد باید پایبند به زندگی های سنتی نباشند، از برجسته ترین مضامین این دسته از سریالهای آمریکایی و کلمبیایی این شبکه بوده است.

روابط متهورانه دختران و پسران جوان، نمایش مکرر مشروب خواری و مزخرف گویی های هنگام مستی، بیان راه های دوست شدن با جنس مخالف و نیز ظرافت ها و مشکلات و مسائل مربوط به دوستی با جنس مخالف، نمایش روابط خارج از چارچوب های اخلاقی، ابراز علاقه شهوانی و اغوا کننده، عدم وفاداری زنان و مردان متاهل به همسران خود که بعضاً با نیت انتقام از همسر به علت عدم وفاداری او صورت می گیرد، دیالوگ های جنسی و توصیه به خیانت و عدم وفاداری از دیگر نکات برجسته در سریالهای کلمبیایی و امریکایی درام این شبکه است. در بسیاری از این سریال ها به ندرت پیامی فرهنگی و اخلاقی وجود دارد و در اغلب آنها از یک مغالطه بسیار پیچیده استفاده شده است؛

استراتژی فارسی وان برای جذب مخاطب

در این سریال ها به منظور متقاعدسازی افراد برای هوس بازی و تنوع طلبی جنسی در هنگام قرار گرفتن در فضای یک مثلث عاطفی از یک نسخه واحد استفاده می شود: «به دلت مراجعه کن» که در حقیقت عبارت است از؛ «به هوا و هوست مراجعه کن» و معمولاً این مراجعه به هوا و هوس به خیانت به همسر ختم می شود. از این رو اغلب این سریال ها بطور زیرپوستی و در لفافه مجوز خیانت را برای مردان و زنان متاهل که در زندگی زناشویی خود دچار مشکلاتی عاطفی هستند یا به نوعی در ارتباطات اجتماعی با مردان و زنان دیگری در تعامل نزدیک قرار گرفته اند، صادر می کنند و بیشترین قشر آسیب پذیر از این سریال ها نیز همین دسته از افراد هستند. اثر دیگر این سریال ها کاشته شدن انواع بذرهای شک و تردید در ذهن تماشاگران در خصوص همسران خود است، به گونه ای که بسیاری از ارتباطات سالم آنها در اجتماع نیز زیر ذره بین سوء ظن قرار می گیرد. در حقیقت به تدریج فضای ارتباطات بسیاری از خانواده ها سلامت و انس و الفت عاشقانه و صمیمانه را از دست می دهد.

تاکنون یک سریال ترکیه ای نیز از این شبکه پخش شده است که اگر چه عمدتاً مخاطب کودک را هدف قرار داده است اما برخی از مسائل و مضامین یاد شده در خصوص سریالهای امریکایی و کلمبیایی در آن به صورت خفیف به چشم می خورد.

شبکه فارسی وان حدود شش ساعت در شبانه روز را به پخش نماهنگ اختصاص داده است که حاوی چند نماهنگ بیشتر نبوده است و پیوسته همین نماهنگ ها تکرار می شوند. در آغاز در این نماهنگ ها موسیقی ایرانی پخش نمی شد، اما به تدریج با برقراری ارتباط این شبکه با برخی از خوانندگان جوان و نیز قدیمی لس آنجلسی، نماهنگ های ایرانی نیز از این شبکه پخش شد. در نماهنگ های غیرایرانی این شبکه اغلب فضای خشونت و آنارشیسم موج می زند و به نوعی برعکس سریالهای این شبکه که به ندرت پیام سیاسی دارند، نماهنگ های این شبکه بطور غیرمستقیم از بار سیاسی برخوردارند. در مجموع این نماهنگ ها در رقابت با شبکه های دیگر فارسی زبان که اقدام به پخش شبانه روزی نماهنگ می نمایند در جذب مخاطبان توفیق چندانی به دست نیاوردند.