پیشوای راستی / مروری بر زندگانی حضرت صادق علیه السلام

اهمیت نام گذاری برای فرزندان
الفاظ، معنا و اثر دارند و هر اسمی، یک معنا و اثری خاص دارد. معنای اسم؛ غیر از مسمایی است که از این اسم اراده می شود. معنای اسم، همان معنای لغتی یا اصطلاحی آن است؛ ولی مسمّا، آن موجود خارجی است که این اسم بر آن گذاشته شده است.
سفارش شده است برای فرزندانتان اسم خوب انتخاب کنید. یکی از حقوق فرزند بر گردن پدر و مادر، اسم خوب است که در روز قیامت هم فرزند انسان، این حق را از انسان مطالبه می کند. در روایات متعدّدی دارد که اگر اسم فرزندت را از اسم های نامناسب و غیر از اسم انبیا و اولیا و مقرّبان و معصومان، انتخاب کردی، در روز قیامت فرزندت تو را بازخواست می کند؛ لذا حضرت امیر  علیه السلام می فرمایند:
  حَقُ‏ الْوَلَدِ عَلَى‏ الْوَالِدِ أَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یُحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ یُعَلِّمَهُ الْقُرْآن؛‏
حق فرزند بر پدر، آن است که نام نیکو بر فرزند نهد، خوب تربیتش کند، و او را قرآن بیاموزد.
مستحب هم است قبل از اینکه بچه در شکم مادر، چهار ماهش تمام شود، اسمش را تعیین کرده باشند، تا اگر سقط شد، روز قیامت با همین اسم صدایش بزنند. اگر اسمش را تعیین نکردی و بعد از روح دمیدن فوت کرد، روز قیامت به اسم مادرش صدایش می زنند، نه اسم پدر و این برای او مایه خجالت می شود.
قبل ذکر نام آن حضرت و معنای آن،  مناسب است از باب مقدمه، چند جمله ای درباره اهمیت  نام گذاری عرض کنم.
اسم ها، معنا و اثر خاص خود را دارند. این ختوماتی که بعضی می گیرند، روی همین مبنا است. هر ختمی، اثری دارد؛ «یا الله» یک اثر دارد، «یا رحمان» یک اثر دیگری دارد، «یا ودود» یک اثر دارد، «یا جبّار» یک اثر دیگری دارد. هر یک از اسمای حسنای حق، یک اثری دارند که در کتاب های بزرگان توضیح داده شده است.
پس اسم اثر دارد. وقتی همه چیز عالم، اثری دارد، چطور اسم اثر نداشته باشد؟ اگر یک اسم خوب بر فرزندت گذاشتی و مرتّب صدایش زدی، این اسم روی بچّه اثر خوب می گذارد. اگر اسم نامناسب گذاشتی که مورد رضایت حق و ولایت نیست، اثر سوء می گذارد. همان طور که چند بار بگویید «یا حمید» یک اثری دارد، اگر مرتّب به فرزندتان بگویید «یا علی»، «یا حسن»، «یا حسین»، «یا جعفر» آن هم اثر دارد؛ در نتیجه انسان در اسم گذاری مواظب باشد و اگر سعادت فرزندش و سعادت نسلش را می خواهد، اسم های اهل بیت علیهم السلام و اولیای الهی، اسم های انبیا، مقرّبان و اسم های با مضامین عالی را انتخاب بکند.
معنای اسم جعفر
اسم شریف امام ششم علیه السلام «جعفر» می باشد؛ اما معنای «جعفر» چیست؟ شش معنا برای اسم جعفر بیان نموده ­اند. مانند نهر بزرگ یا کوچک، بزرگ قبیله و …. در روایات آمده است که «جعفر» اسم نهری در بهشت است. در لغت هم جعفر به معنای نهر آب می باشد. اسم پدر شریفشان، حضرت امام محمّد باقر علیه السلام می باشد. اسم مادرشان، فاطمه و لقب ایشان «ام فروه» است. حضرت صادق علیه السلام در حقّ مادرشان فرمودند:
کَانَتْ‏ أُمِّی‏ مِمَّنْ‏ آمَنَتْ‏ وَ اتَّقَتْ‏ وَ أَحْسَنَتْ‏ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِین؛
مادرم از جمله زنانى بود که ایمان آورد و تقوا و پرهیزکارى را اختیار کرد و احسان و نیکوکارى نمود و خدا، نیکوکاران را دوست دارد.
مادرشان، دختر قاسم بن محمّد بن ابی بکر است. در زمان امیرالمؤمنین علیه السلام در جنگ با ایرانیان، دو تن از دخترهای سلطان ایران اسیر شدند؛ یکی  از آن ها را به مدینه بردند که حضرت ابا عبدالله او را انتخاب کردند، و دیگری را هم محمّد بن  ابی بکر انتخاب نمود؛ لذا حضرت سجّاد علیه السلام و قاسم بن محمّد بن ابی بکر پسرخاله هستند. می توانیم بگوییم حضرت سجّاد علیه السلام از یک نظر، ایرانی هستند؛ چون مادرشان (شهربانو) ایرانی بود.
مروری بر زندگانی حضرت صادق علیه السلام
حضرت صادق علیه السلام هفدهم ربیع الاوّل در سال۱۱۴، ۱۱۷ یا ۱۱۸ق(بنابر اختلاف نقل) متولّد شدند. تولد آن حضرت با میلاد نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در یک روز بوده است. ایشان پانزده سال از زمان حیات حضرت سجّاد علیه السلام را درک کردند. حضرت صادق علیه السلام در این مدت، در دامن جدشان حضرت سجّاد علیه السلام تربیت و بزرگ شدند. بعد از آنکه حضرت سجّاد علیه السلام به درجه  شهادت رسیدند، حضرت صادق علیه السلام نوزده سال در محضر پدر بزرگوارشان بودند. موقعی که حضرت محمّد باقر علیه السلام به درجه  شهادت رسیدند، حضرت صادق ۳۴ ساله بودند که به درجه  امامت رسیدند و مسئولیت عالم وجود به عهده شان منتقل شد. حدود ۳۱ سال هم امامت و مسئولیت عالم وجود به عهده شان بود که مجموعاً می شود ۶۵ سال. معروف و مشهور این است که حضرت صادق علیه السلام موقعی که به درجه  شهادت رسیدند، ۶۵ سال از عمر شریفشان گذشته بود.
 مذهب «جعفری»
اگر به مذهب تشیع، مذهب جعفری می گویند، به اعتبار اسم حضرت امام جعفر صادق علیه السلام است. میان مسلمان های تمام دنیا، فقط به شیعه می گویند مذهب جعفری. درباره علّت انتساب این مذهب به وجود مقدّس حضرت صادق علیه السلام توضیحاتی عرض می کنیم. هنگامی که مسئولیت امامت به عهده  حضرت امام صادق علیه السلام گذاشته شد، اواخر سلطنت و خلافت بنی امیّه و اوائل سلطنت بنی عباس بود. در این دوران، بنی امیه و بنی عباس گلاویز یکدیگر شدند. بنی امیه، بعد از آن همه جنایات و خیانات ها، می خواستند سنگر حکومت را محکم نگه دارند. بنی عباس هم می خواستند آن ها را نابود بکنند؛ لذا بر سر قدرت با هم می جنگیدند.
بنی امیّه ظلمی نبود که نکنند. هر کسی اسمش علی بود، گردنش را می زدند. اگر کسی می گفت: امام حسن و امام حسین علیهما السلام فرزندان پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم هستند، زبانش را از بیخ در می آوردند. وضعی عجیب بود! هفتصد مسجد-نستجیر بالله- برای لعن امیرالمؤمنین علیه السلام ساختند. در زمان آن ها، کسی جرأت نداشت از ولایت حرفی بزند. اهل بیت علیهم السلام در زمان آن ها یا محاصره یا تبعید یا زندان بودند و یا شهید شدند؛ اما مشهور است که: «الْمُلک یبقی مع الکفر و لایبقی مع الجور؛ سلطنت با کفر ممکن است باقی بماند؛ اما با ظلم نمی سازد». ظلم، از ظلمات است و اجتماع را نابود می کند.
به هر حال در همین زمان بود که اهل بیت علیهم السلام توانستند ولایت را معرفی بکنند. در اواخر امامت امام محمّد باقر علیه السلام و اوائل امامت حضرت جعفر صادق علیه السلام بود که ایشان مشغول  به تبیین و تبلیغ احکام و معارف شدند.
فعالیت های علمی و فرهنگی حضرت صادق علیه السلام
حضرت صادق علیه السلام در مدینه فرصت را غنیمت شمردند و شروع به فعالیت های علمی و فرهنگی کردند. در این مدّت که این دو دسته سرگرم جنگ بودند و حدود هشتاد ماه هم طول کشید، عقاید انحرافی مختلفی میان مسلمان ها ایجاد شد و طوایف مختلف فکری و عقیدتی میان مسلمان رشد کردند؛ مانند مرجئه،زنادقه، اشعری ها، جبریّه و … . همچنین ادیان دیگر هم به جامعه مسلمین نفوذ نمودند و تبلیغ می کردند؛ مانند یهود و نصارا و صائبی ها و  طبیعیون و مشرکان. این طوایف، میان مسلمان ها شهرت بسزایی داشتند و اسلام و تشیع را مورد هجوم قرار داده بودند.
در این زمان بود که حضرت در مسجد النّبی منبری گذاشتند و کرسی درسی تشکیل دادند. همه علاقه مندان به علم و دانش اطراف حضرت جمع شدند و به عنوان سؤال و جوابِ آزاد، عقاید گروه های مختلف را نقل و نقد می کردند و از عقائد اسلامی دفاع نموده، و شبهات مختلف را جواب می دادند.
کم کم شاگردهای حضرت به چهار هزار نفر رسید. چهارصد نفر مجتهد مسلّم پای منبر حضرت بودند و حضرت دستور دادند، تا این ها کتاب بنویسند. این چهارصد نفر مجتهد مسلّم، شروع به نوشتن کتاب کردند. این کتاب ها به «اصول أربع مأه» معروف است.
 حضرت در ابعاد مختلف، حقایق را القا می کردند و دغدغه ایشان این بود که از اقسام، و ابعاد علوم مختلف پرده برداری کنند؛ به همین دلیل بیشترین روایت(حدود سیصدهزار روایت) از این بزرگوار نقل شده است؛ به طوری که از هیچ یک از انبیا و اهل بیت علیهم السلام به اندازه ایشان روایت نقل نشده است. در اصول و فروع و سایر علوم، از ایشان حدیث صادر شده است؛
لذا ایشان حق بزرگی برگردن اسلام و تشیع دارند و احیاگر مذهب بودند. چون تنوع علوم و تعداد روایات و شاگردان حضرت و اقداماتی که در احیاء اسلام و مذهب اهل بیت علیهم السلام در زمان امام صادق علیه السلام بیشتر بود به واسطه این غلبه، مذهب اهل بیت علیهم السلام به مذهب جعفری معروف شده است.
علومی که در زمان حضرت تدوین شد
برخی از علومی که توسط حضرت از آن پرده برداری شد و درباره  اش کتاب نوشتند، از این قرار است: علم فقه، علم اصول و علم کلام، علم حدیث، علم لغت، علم تفسیر، علم اخلاق، علم حکمت، علوم ریاضی، علوم طبیعی مانند شیمی، فیزیک، علم کیمیا، علم جبر، علم رمل، علم نجوم، علم طب، فلکیّات و … حضرت در جمیع این علوم، دریای بی کرانی بودند. البته همه چهارده نور مقدّس علیهم السلام  همین طور هستند و این علم، خدادادی است.
نمونه کوچکی از علم خدادادی را من دیده ام. مرحوم ملّا کاظم ساروقی را که کشاورز و بی سواد، ولی حافظ قرآن بود بنده در نجف دیده بودم. بی سواد بود و فرق میان الف و ب را نمی دانست. آمده بود نجف در مدرسه علمیه و طلبه ها دورش را گرفته بودند و امتحانش می کردند.
من در راه وضوخانه بودم که دیدم طلبه ها جمع هستند. گفتم: قضیه چست؟ گفتند: ملّا کاظم، حافظ قرآن و خیلی فوق العاده است. مدّتی قبل به یک امام زاده رفته به ایشان متوسل شده است؛ در نتیجه به ایشان عنایتی شده و قرآن را یک مرتبه حفظ شده است. من رفتم وضو گرفتم و به پیش ایشان برگشتم. دیدم یک پیرمردی نشسته است و یکی از رفقای طلبه کتاب مُغنی -که یکی از کتاب های درسی طلبه ها و به زبان عربی است- را باز کرد. مقداری را خواند و گفت: «آقا ملّا کاظم! این آیه در کدام سوره  قرآن است؟» گفت: «اینکه تو خواندی قرآن نبود». طلبه گفت: «تو که سواد نداری، از کجا می فهمی قرآن نیست؟» گفت: «قرآن که می خوانی، نور از دهانت بیرون می آید و من می فهمم قرآن است. این را که خواندی، نوری از دهانت بیرون نیامد».
 اگر یک آیه خوانده می شد، ملّاکاظم فوراً می گفت این آیه چند تا «واو» دارد؟ چند تا «الف» دارد؟ چند تا «ب» دارد؟ همچنین آثار این آیه را می گفت. من سوره  حمد را از اوّل عمرم تا به حال خوانده ام؛ اما اگر به من بگویید چند تا الف دارد، چند تا واو دارد بلد نیستم؛ امّا آملا کاظم هر آیه را که می خواندید، فوراً حروفش را می گفت، آثارش را هم می گفت؛ چون علمش خدادادی بود. این مثال کوچکی بود از علم خدادادی. علم اهل بیت علیهم السلام هم خدادادی است؛ اما میلیون ها و میلیاردها برابر بیش از علوم امثال ملاکاظم این بزرگوار ها، مخزن اسرار حق هستند. حضرت امام صادق علیه السلام نیز در تمام این علوم دریای موّاجی بودند.
نصایحی از حضرت صادق علیه السلام
کلمات اهل بیت علیهم السلام سر تا سر نور است و موجب زنده شدن دل ها می شود. از باب تبرک و تیمن چند مورد از کلمات و نصایح امام صادق علیه السلام را عرض می کنم:
بعضی از اصحاب، تقاضا کردند که امام صادق علیه السلام ایشان را موعظه کنند. حضرت فرمودند:
 به خدا اعتماد کن، تا مؤمن شوی. به داده  او راضی باش، تا غنی شوی. با همسایه ها نیکویی کن، تا مسلمان شوی. انسان دروغ گو، جوان مردی ندارد. آدم زودرنج، رفیق ندارد. آدم حسود، آسایش ندارد و بداخلاق، بزرگی ندارد.
به دیگری فرمودند:
 اگر خدا ضامن روزی است، غصّه خوردن چرا؟ اگر روزی تقسیم شده است، حرص ورزیدن چرا؟ اگر حساب قیامت حق است، جمع آوری از حلال و حرام چرا؟ اگر خدا عوض انفاق را می دهد، بخل ورزیدن از ادای حقوق چرا؟ اگر مکافات مخالفت  آتش است، معصیت نمودن چرا؟ اگر مرگ حق است، مستی به دنیا چرا؟ اگر عَرضه شدن اعمال، حق است، تقلب کردن با بنده های خدا چرا؟ اگر شیطان دشمن است، پس غفلت چرا؟ و …
کرامتی از حضرت صادق علیه السلام
در تاریخ آمده که حضرت صادق علیه السلام به عراق آمدند. موقعی که می خواستند به مدینه برگردند، مردم بیرون از کوفه به بدرقه ایشان آمدند. وسط های راه دیدند شیری وسط جاده ایستاده است. تمام جمعیت ترسیدند و ایستادند. همه گفتند: بببینم جعفر صادق علیه السلام چه می کند؟ حضرت همین طور که سوار بودند رفتند جلو و پهلوی شیر ایستادند، سپس گوش شیر را گرفتند و او را کنار کشیدند. بعد از آن، شیر، دو دستش را بلند کرد و  روی شانه های حضرت گذاشت و سرش را نزدیک گوش حضرت آورد و صدایی کرد. بعد دست ها را پایین گذاشت.
حضرت فرمودند: «به خدا قسم اگر اطاعت حق را می کردید، همین طور که من عمل کردم، شما هم عمل می نمودید و وسایل خودتان را به وسیله  شیر حمل و نقل می کردید».
بعد گفتند: «یابن رسول الله! این  شیر که سرش را پهلوی گوش شما آورد چه گفت؟» حضرت فرمودند: «گفت: جفت من، در حال وضع حمل است، دعا کنید به راحتی وضع حمل کند. من هم گفتم: وضع حملِ جفت تو تمام شده و خداوند یک فرزند نر و یک فرزند ماده به شما داد. بعد او به من دعا کرد و گفت: خداوند وجود شما را سالم بدارد و گوشت دوستان شما را بر حیوانات درنده حرام کند، و رفت».
به حیوانات درنده امر شده که اولیای الهی را اذیت نکنند و ممکن هم نیست اذیّت بکنند. بنده چند داستان و خاطره در همین زمینه از اهل علم در نجف در ذهن دارم.
شهادت حضرت صادق علیه السلام
حضرت در زمان چند نفر از خلفای بنی امیه و بنی العباس بودند. آخرین آن ها منصور دوانیقی بود که پنج بار حضرت را به اجبار از مدینه به عراق احضار نمود و پنج بار حضرت را تهدید به قتل کرد که البته حضرت با توسل به اجداد طاهرینشان صحیح و سالم بر­گشتند. بنی عباس، به مجرّدی که بنی امیّه را کنار زدند و به ریاست رسیدند، شروع به اذیّت حضرت صادق علیه السلام کردند.
مفضل بن عمر می گوید: منصور دوانیقی برای فرماندار مکه و مدینه، حسن بن زید پیام داد: خانه‏ جعفر بن محمد (امام صادق  علیه السلام) را بسوزان. او این دستور را اجرا کرد و خانه‏ امام صادق علیه السلام را سوزاند. آتش به راه‏رو خانه سرایت کرد. امام صادق علیه السلام بیرون آمدند و میان آتش گام برمی‏ داشتند و می‏ فرمودند:
أنا بن اعراق الثری، انا بن ابراهیم خلیل الله؛
منم فرزند اسماعیل که فرزندانش مانند رگ و ریشه در اطراف زمین پراکنده‏ اند، منم فرزند ابراهیم خلیل خدا [که آتش نمرود بر او سرد و سلامت شد].
حضرت مورد آزار و اذیت بسیار منصور بودند، تا اینکه در سال ۱۴۸ق در سن ۶۵ سالگی، به دستِ والی مدینه که از سوی منصور عباسی مأمور بود، به وسیله‏ انگوری زهرآلود، مسموم و شهید شدند.