اخلاق پزشکی ؛ تزاحم وظایف

اخلاق پزشکی ؛ تزاحم وظایف

اخلاق پزشکی ؛ تزاحم وظایف نوشتاری است که به پرسش "اگر در بیماری های مسری و فراگیر مانند کرونا جان پزشک درخطر باشد بازهم لازم است خدمت کنند؟" پاسخ می دهد.

پاسخ اجمالی: در زندگی همه انسان ها در بعضی اوقات، در انجام دو یا چند فعل، تضادی به وجود می آید و نمی تواند دو عمل را باهم انجام داد. (در علم اخلاق به آن تزاحم اخلاقی می گویند.) سؤال شما هم در این محور است. در این شرایط، اخلاقاً و به حکم عقل و بر اساس اولویت بندی اگر جمع آن دو امکان دارد باید هر دو عمل را باهم انجام داد، مثلاً پزشک با حفظ جان (مراعات مسائل بهداشتی)، به وظیفه خود هم عمل کند و اگر جمع این دو امکان نداشت باید انتخاب اهمّ بر مهم پرداخت؛ به عبارت دیگر بر اساس ملاک و معیار، یکی را بر دیگری مقدم دارد. در این مورد مصلحت عام جامعه و یا تعهدی که پزشک به بیمارستان و یا جامعه داده بر مصلحت فردی اولویت پیدا می کند.

بیشتر بخوانید: ویژه نامه کرونا ویروس و اتفاقات پیرامون آن

پاسخ تفصیلی:

مقدمه:

ازآنجاکه زندگی فردی و اجتماعی انسان، رو به گسترش و پیشرفت است و از سوی دیگر، قدرت و اختیار انسان نسبتاً محدود است، در انجام دو یا چند فعل و عمل، تضادی پیش می آید و نمی توان هر دو عمل را باهم انجام داد.

 بی تردید انسان در این شرایط باید به حکم شرع و عقل، به گزینش و اولویت بندی و انتخاب اهمّ بر مهم بپردازد و بر اساس ملاک و معیاری (شرعی، اخلاقی و عقلی)، یکی را بر دیگری مقدم دارد، اگر این گونه عمل نکند و ملاک و معیاری برای ترجیح یک عمل نداشته باشد، صدمات جبران ناپذیری به جامعه و یا حتی به فرد می رسد و درنهایت، شخص به وظیفه دینی و اخلاقی خود عمل نکرده است. یکی از آن تعارض ها که در سؤال شما هم مطرح شده، در انجام وظیفه پزشکی و یا پرستاری با احتمال خرجانی است؛ در این موقعیت آیا پزشک و یا پرستار به خاطر احتمال ابتلا به یک بیماری مسری و واگیردار (وجوب حفظ جان)، باید از وظیفه خود دست بکشد و بیماران را رها کند یا مثل یک سرباز دست از انجام وظیفه برندارد و تا آخر ایستادگی کند. برای رسیدن به پاسخ لازم است نکاتی را بیان کنیم:

معنای تزاحم:

در تعریف تزاحم آمده است: هرگاه دو حکم، چنان جعل شده باشند که ازنظر قانون گذار هر دو مطلوب باشند، ولی در عمل و در مقام امتثال و اجرا تصادفاً باهم جمع شوند، به نحوی که امتثال هردوی آن ها باهم در زمان واحد، برای مکلف امکان نداشته باشد و تنها بتواند یکی از آن ها را انجام دهد، تزاحم بین دو حکم رخ داده است. (مظفر، محمدرضا، اصول فقه، ترجمه محسن غرویان و علی شیروانی، چ سوم، قم، دارالفکر، 1384، ص 373)

به عبارت دیگر، تنافی دو حکم که باید اجرا شود، به سبب عدم توانایی مکلف برای انجام هر دو در زمان واحد.

در این شرایط اخلاقاً باید از قاعده «تقدیم اهمّ بر مهم» استفاده کرد؛ یعنی آن چیزی که مصلحت آن نسبت به قسم دیگر مهم تر است انجامش در اولویت قرار می گیرد.

مصلحت و یا مصالح به دو قسم تقسیم می شود:

الف. مصالح عام: شامل همه مردم، یا افراد بسیاری می شود.

 ب. مصالح خاص: شامل افراد کمی می گردد. در اینجا هرگاه تزاحم بین مصالح عام و خاص رخ دهد، مصالح عام بر خاص مقدم است. (خادمی، نورالدین، المصلحه المرسله حقیقتها و ضوابطها، بیروت، دار ابن حزم، 1421 ق، ص 123)

در خصوص پرسش شما هم طبق تعاریف و مواردی که ذکر شد، مصلحت عام و جامعه در اولویت قرار دارد. چون پزشکان، پرستاران، نظامیان، آتش نشانان و یا هرکسانی که به جامعه تعهد دارند که درهرحال در آن جایگاهی که هستند خدمت کنند، نمی توانند و نباید به وقت شداید و مشکلات (حتی برای حفظ جان خود) میدان را خالی کنند؛ و در تمام اوقات مصلحت عموم جامعه بر مصلحت فردی آن ها اولویت دارد.

دلیل دیگری که پایبندی این اقشار را تأیید می کند این است که مردم یا دولت، عمری به ارتشیان و نظامیان حقوق و امکانات می دهند تا اگر جنگی پدید آمد، در مقابل دشمن بایستند. عمری در زمان صلح، نان و امکانات دادن، برای دورانِ جنگ احتمالی ست و خالی نمودن عرصه در زمان جنگ، به هیچ رو پذیرفته نیست.

جان سرباز وطن عزیز و حفظ جان هم از واجبات است، ولی در این مورد از جان عزیزتر، مسئولیتی است که سرباز به وقت صلح پذیرفته است و خود را نسبت به آن متعهد می داند.

به همین سان، مسئولیت پزشک، پرستار و... است. این که همیشه در آرامش، نسخه ی بپیچند و یا در محل کار حاضر شوند، گوشه ای از کار است ولی کار مهم تر، حضور در میدان نبرد، در زمان مبارزه یا بیماری های سخت واگیردار و زمان بحرانی کشور است. البته سربازان سلامت و پزشکان و پرستاران ایران زمین در اتفاقات اخیر (شیوع بیماری کرونا) به جهانیان نشان داده اند، چه در زمان جنگ نظامی- بیولوژی و چه در زمان صلح همیشه در کنار مردم هستند.

نتیجه:

همه عزیزانی که در استخدام دولت هستند (نظامی، پزشک، پرستار، آتش نشان، کارمندان دولت و...) و تعهد دادن که در همه شرایط انجام وظیفه کنند. مسئولیتشان نسبت به جامعه و مردم فقط در زمان های صلح و آرامش نیست، بلکه در زمان های جنگ و یا زمان بحرانی کشور هم وظیفه دارند تا تمام تلاش خود را در رفع مشکل جامعه (به اندازه وسع خود) ایفا نمایند و نمی توانند به صرف احتمال خطر جانی از کار و وظیفه خود دست بکشند؛ و اگرچه جانشان هم درخطر باشد در اینجا مصلحت جامعه بر حفظ جان فردی اولویت دارد.