امتیازات ماه مبارک رمضان و مساله خودسازی

امتیازات ماه مبارک رمضان و مساله خودسازی

امتیازات ماه مبارک رمضان و مساله خودسازی از سری مطالب "ره توشه معرفت" بررگفته از احادیث موضوعی اهل بیت علیهم السلام تقدیم شما عزیزان می گردد...

خودسازی از خودشناسی آغاز می شود

نخست باید خود را شناخت تا بتوان خود را ساخت؛ چرا که با خودشناسی، خداشناسی تحقّق می یابد و اگر خدا را شناختیم، خود را ساخته ایم.

در آغاز باید دید چرا پدید آمده ایم؟ و هدف از پیدایش و خلقت ما چیست؟ خداوند در قرآن کریم تصریح کرده است که: "و ما خلقت الجنّ و الإنس إلاّ لیعبدون؛ من جن و انس را نیافریدم، جز برای این که عبادت کنند".

در تفاسیر زیادی "لیعبدون" به معنای "لیعرفون" آمده است؛ یعنی هدف از خلقت شناخت است و گرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نیایش کردن نیست. نماز و روزه و ...، شعبه ای از عبادت است که شاید از عبادت اجتماعی اهمیتش کم تر باشد، زیرا در آن جا انسان فقط به خود می اندیشد، و عبادت در معنای گسترده تر با دیگران و به دیگران اندیشیدن است.

عبادت، دردشناسی و دردزدایی است. عبادت، در جمع زیستن و برای جمع زیستن است

این که عبادت بیش تر به صورت جمعی مطرح می شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تأکید می شود، برای این است که شناخت انسان به خویش منحصر نشود و به دیگران نیز سرایت کند. ما آفریده نشده ایم که تنها گلیم خود را از آب بیرون بکشیم بلکه باید در متن قرار بگیریم نه در حاشیه. در جمع زندگی کنیم نه در دیر. به فکر چاره جویی از دیگران باشیم نه تنها چاره جویی از خویشتن.
به هرحال، بحث ما درباره شناخت نیست که بحثی است طولانی و از آن می گذریم. اما آن چه گفتنی است، این است که انسان چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده کند تا انسانی الهی گردد؛ تا قابلیت خلیفة اللّه شدن پیدا کند.

خودسازی به این است که منش خود را به گونه ای تغییر دهیم که پروردگار می خواهد، و به عبارت دیگر: اگر هم طبیعت ما مایل به تکبر و خودخواهی است، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم که از فراز کبر و نخوت فرودآید و به تواضع و فروتنی گراید.

اگر طبیعت ما، به بخل تمایل بیش تری دارد، چون این صفت مورد نکوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیا و خردمندان می باشد، پس باید از آن دست برداشت و سخاوت مند شد. خلاصه باید صفات سلبیه (منفی) را از قلب زدود، چنان که صفات ثبوتیه را چون جامه ای تمیز و زیبا در بر کرد.

باید قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشایند و مکروه است، پاک کرد و باید تمام اعضا و جوارح را در راه رضایش به کار گرفت.

خویشتن را باید با حلم و بردباری عادت داد که درجه و مقام آدمی را والا کند و در میان مردم مایه شرف و عزت باشد و با نیکان و بزرگان هم صحبت شود و از هرچه مایه پستی و تن پروری و تنبلی است دور سازد و آن چه که انسان را به خدایش نزدیک و مقرب می کند، به آن سوی سوق دهد و عاقبت خیر و نیک فرجامی، ثمره و نتیجه اش باشد.

باید به عفّت و پاکدامنی روی آورد و از آن چه مایه نفرت و خجلت باشد و شخصیّت انسان را لکّه دار و ننگ بار سازد، دوری جست.

باید صبر را پیشه خود ساخت تا به یقین و رضا برسد و تسلیم در برابر اوامر حق باشد و تنگناها و محنت ها و رنج ها و سختی ها و تنگدستی ها و رویدادهای تلخ روزگار، او را از پای درنیاورد.
باید به سوی تکامل عقل و روح گام برداشت و با تکیه بر دو بال تقوا و عمل، به اوج عزّت و عظمت و خداخواهی رسید.

باید در مقابل لذّات زودگذر دنیایی به سلاح تقوا، ورع، پارسایی و زهد مسلح شد تا رستگار شویم و به بهشت رضوان نایل آییم که: "و رضوانٌ من الله اکبر".

باید آن چنان بر خویشتن مسلّط بود و نفس سرکش را مهار کرد که نه مدح و درود دیگران و نه فحش و ناسزای آنها در روحیه فولادین و باصلابتش تأثیر گذارد.
باید خود نگهدار بود از آن چه نارضایتی حق در بردارد، نه آن چه خویشتن بخواهد یا نخواهد که در برابر امر مولا خودی نیست که مطرح باشد.

باید از شرّ و بدی و رذایل اخلاقی و عادت های ناپسند و منش های زشت و کارهای قبیح، دور شد چنان که به خیرخواهی و راست گویی و امانت و فضیلت و اخلاق نیکو و خصال پسندیده، متخلّق شد.
باید به فکر امروز و فردای خود بود و برای فردا که دیرهم نیست آماده شد و برای جهان جاویدان و ابدی، توشه برداشت.

باید با استقامت و پایداری، نه از حوادث و رویدادهای تلخ ترسید و نه از ملامت ملامت کنندگان و سرزنش نادانان، خم به ابرو آورد، بلکه فقط خدا را در نظر داشت و راه خدا را دنبال کرد و پیوسته از او خواست که توفیق هدایت در صراط مستقیمش به وی بخشد: "إهدنا الصّراط المستقیم".
باید محبّت، دوستی، همکاری، غم خواری، ایثار، گذشت، بخشش و نرمش را جای گزین نفرت، خشم، کینه، خودپسندی، خودمحوری، آز و تندخویی نمود.

باید از زندگی دیگران عبرت گرفت، نه خود عبرت دیگران شد

و ده ها باید و نباید در این جا خودنمایی می کند که اگر انسان به فطرت و سرشت
خویش بنگرد، به آنها پی خواهدبرد، و ماه رمضان، هنگام آن است که انسان را متوجه خویشتن کند و فطرت خفته اش را بیدار سازد و از راه تفکر و اندیشیدن ـ که برترین عبادت است ـ او را به خودسازی وادارد.

برادران ! خواهران ! نگذارید ساعتی، بلکه لحظه ای از این ماه مبارک به هدر رود. در این ماه سرنوشت یک ساله، بلکه سرنوشت تمام عمر تعیین می شود. هشیار باشیم، مبادا ساعتی بی انگیزه، بی توجّه و بی هدف بگذرد و از عیدی و جایزه الهی در روز عید فطرـ خدای نخواسته ـ بی بهره و محروم بمانیم که هیچ زیانی از آن سخت تر و زیان بارتر نیست!

در روایت آمده است که رسول خداـ ﷺ ـ قبل از ماه رمضان خطبه ای خواند و در آن خطبه فرمودند:
"ای مردم! جبرئیل به دیدار من آمد و گفت: یا محمد! هرکه نام تو را بشنود و بر تو صلوات نفرستد، از رحمت خدا دور باشد. یا محمد! هر که ماه رمضان را دریابد و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگیرد و از دنیا برود، خداوند او را از رحمتش دور خواهد کرد. ای پیامبر آمین بگو. من هم آمین گفتم".(المقنعه، ص 308)
در این ماه خودسازی درهای بهشت بر روی مؤمنان گشوده می شود و درهای جهنم بسته می شود، نباید کاری کرد که در اثر آن کار، درهای بهشت بر رویمان بسته و درهای دوزخ گشوده شود.
در این ماه پربرکت ـ چنان که از روایات استفاده می شود ـ بهشت را زینت می دهند و پاداش کارهای خیر و عبادت ها و راز و نیازها دوبرابر می گردد.

رسول خداـ ﷺ ـ فرمودند:
"شهر رمضان شهراللّه عزو جل و هو شهر یضاعف اللّه فیه الحسنات و یمحو فیه السیئات، و هو شهر البرکة، و هو شهرالإنابة، و هو شهر التوبة، و هو شهرالمغفرة، و هو شهرالعتق من النّار و الفوز بالجنّة.
ألا فاجتنبوا فیه کلّ حرام و اکثروا فیه من تلاوة القرآن و سلوا فیه حوائجکم و اشتغلوا فیه بذکر ربّکم و لا یکوننّ شهر رمضان عندکم کغیره من الشهور فان له عنداللّه حرمة و فضلاً علی سائر الشهور، و لایکوننّ شهر رمضان، یوم صومکم کیوم فطرکم".(فضائل الاشهر الثلاثة، ص95)

ماه رمضان، ماه خدای ـ عزوجل ـ است که در آن پاداش کارهای نیک دوبرابر می شود و گناهان زدوده می شود.
ماه رمضان، ماه برکت و افزایش است.
ماه رمضان، ماه بازگشت و انابه است.
ماه رمضان، ماه توبه است.
ماه رمضان، ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.
ماه رمضان، ماه آزادی و رهایی از جهنم و دست یابی به بهشت است.
پس ای مردم! در ماه رمضان از هر کار بد و حرامی دوری کنید و در آن بسیار قرآن بخوانید و تمام اوقاتش را به یاد و ذکر پروردگارتان مشغول شوید. مبادا ماه رمضان نزد شما مانند دیگر ماه ها باشد، چرا که بر دیگر ماه ها حرمت و برتری دارد.

حضرت امیرالموًمنین ـ علیه السلام ـ می فرمایند: 
"علیکم فی شهر رمضان بکثرة الإستغفار والدّعاء، فأما الدّعاء فیدفع البلاء عنکم و اما الإستغفار فتُمحی به ذنوبکم؛(وسائل الشیعة، ج7، ص220)
بر شما باد، در ماه رمضان، به بسیار دعاکردن و استغفارنمودن چرا که دعا بلا را از شما دور می سازد و استغفار، گناهانتان را می زداید".
به هر حال، ماه رمضان ماه خودسازی است و کم ترین خودسازی به این است که انسان خودی را برای خویشتن نشناسد و خدا را مالک خود بداند که اگر چنین بود، خدا را خواهد شناخت و حق عبودیت پروردگار را ادا خواهد کرد و از هر چه رنگ ضد خدایی دارد، دور خواهد شد. خودسازی و جداشدن از تعلّقات و هواهای نفسانی، منشأ تمام کمالات و ملکات و فضائل انسانی است و اگر کسی توانست خود را از تعلقات مادی برهاند، و به ظواهر زودگذر دنیا بی اعتنا باشد، بی گمان به خدا توجه خواهدکرد و به سوی تکامل روانه خواهد شد و این بالاترین پیروزی و سرفرازی انسان است. خدا می داند تمام مفاسد جهان و ظلم ها و تعدّی ها و تجاوزها و گردن کشی ها در اثر خودبینی و هواپرستی است، لذا در قرآن کریم همواره تزکیه و تربیت مقدّم بر تعلیم وآموزش ذکرشده است و خودسازی؛ یعنی تزکیه نفس و ماه رمضان ـ به حق ـ ماه تزکیه و تطهیر نفس است.

در پایان فرازی زیبا از نیایش های امام سجاد ـ علیه السلام ـ را یادآور می شویم، باشد که صحیفه سجادیه همواره الگوی ما در زندگی باشد:
"أللهمّ و أنت جعلت من صفایا تلک الوظائف، و خصائص تلک الفروض شهر رمضان، الّذی اختصصته من سائر الشهور و تخیرته من جمیع الأزمنة و الدّهور، و آثرته علی کلّ أوقات السنة بما أنزلت فیه من القرآن والنور و ضاعفت فیه من الایمان، و فرضت فیه من الصّیام، و رغّبت فیه من القیام، و أجللت فیه من لیلة القدر التی هی خیر من ألف شهر، ثمّ آثرتنا به علی سائر الأمم واصطفیتنا بفضله دون اهل الملل، فصمنا بأمرک نهاره، و قمنا بعونک لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک و نسبتنا الیه من مثوبتک و أنت الملی بما رغب فیه الیک، الجواد بما سئلت من فضلک القریب الی من حاول قربک؛(دعای 45، صحیفه سجادیه)

خداوندا! از کارهای برگزیده و واجبات ویژه، ماه رمضان را قرار دادی؛ ماهی که آن را از میان دیگر ماه ها برگزیدی، و از میان تمام زمان ها و روزگاران، آن را انتخاب نمودی،

و بر جمیع اوقات سال برتریش بخشیدی و انتخاب آن به دلیل قرآن و نوری است که در آن ماه فرو فرستادی، و ایمان را در آن دو برابر ساختی و روزه اش را واجب و شب زنده داری را برای عبادت در آن ترغیب فرمودی و شب قدر را که از هزار شب برتر است در آن عظمت بخشیدی و گرامی داشتی،

سپس ما را به وسیله آن ماه بر تمام امتها برگزیدی و به سبب فضیلتش ما را ـ نه دیگر پیروان ادیان راـ برتری بخشیدی، پس به فرمان تو روزش را روزه می داریم و به یاری تو شبش را به عبادت می پردازیم، در حالی که با صیام و قیامش، خویش را مشمول دعوتی که ما را در معرض آن قرارداده ای، می سازیم،

و آن را سبب دریافت پاداش تو می سازیم و تو برآن چه از درگاهت درخواست شود، توانایی و به آن چه که از فضل و احسانت مسألت گردد بخشاینده ای و به کسی که آهنگ تقرّب به تو جوید نزدیکی".