شرح دعای روز 30 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح دعای روز 30 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح دعای روز 30 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی : تفاوت روزه صحیح و روزه مقبول/ شرایط روزۀ مقبول/ روزه داران بی نصیب؛ شب زنده داران بی خبر!/ روزه اخص الخواص؛ بالاترین مرتبه روزه داری/ منظور از شاکر بودن خداوند چیست؟/ پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله وسلّم)؛ تجسم رضایت و سخط الهی/ حقیقت عبادت الهی/ اصل ولایت؛ کلید قبولی عبادت

مطالب مرتبط و پیشنهادی : ویژه نامه شب و روز سی ام ماه رمضان/ آخرین روز رمضان

دعای روز سی ام ماه مبارک رمضان:

اللهُمَّ اجْعَلْ صِیامی فیهِ بِالشُّکْرِ وَالْقَبُولِ، عَلی ما تَرْضاهُ وَیَرْضاهُ الرَّسُولُ، مُحْکَمَةً فُرُوعُهُ بِالْأُصُولِ، بِحَقِّ سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ، وَالْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ؛ خدایا در این ماه روزه ام را مورد سپاس و پذیرش و مطابق آنچه تو و پیامبرت را خشنود می سازد قرار ده در حالی که احکام آن با اصول (شرع) محکم شده، به حقّ آقای ما محمّد و خاندان پاکش و حمد و سپاس از آن خداوندی است که پروردگار جهانیان است.»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

تفاوت روزه صحیح و روزه مقبول

در فراز آغازین دعای روز سی ام ماه مبارک رمضان می خوانیم: اللهُمَّ اجْعَلْ صِیامی فیهِ بِالشُّکْرِ وَالْقَبُولِ؛ خدایا در این ماه روزه ام را مورد سپاس و پذیرش قرار ده.»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

بی شک فرق است بین قبولی و صحت عمل، چه بسا عملی صحیح باشد اما مورد قبول درگاه خداوند قرار نگیرد. صحیح بودن عمل یعنی تمام اجزا و شرایط آن را آورده است اما قبول بودن عمل یعنی این عبادت دارای روح است و روح عبادت حضور قلب است که نهی از فحشا و منکر می کند اگر بعد از عبادت، گناه انجام دهد معلوم می شود عبادتش مقبول واقع نشده است، روح روزه ، تقواست اگر بعد از ماه رمضان تقوا و خداترسی او بیشتر شد این روزه مورد قبول واقع شده و الا فقط تکلیف از گردنش ساقط شد.[گفتار معصومین(علیهم السلام)؛ ج 2؛ ص123

امام علی علیه السلام در گفتاری حکیمانه در یکی از اعیاد (عید فطر)، عید واقعی را در تحقق روزۀ مقبول بر می شمرد و می فرماید: «امروز تنها برای کسانی روز عید است که روزه آن ها مقبول درگاه پروردگار و عبادت های شبانه آنان مورد پذیرش او قرار گرفته باشد»[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 15؛ ص432]

بی تردید کلام امام علیه السلام مبنی بر اینکه در روز عید فطر، عید برای کسانی است که روزه و طاعات آن ها قبول شده، یک واقعیت است. کسانی که خدای نکرده اصلًا روزه نگرفته اند و یا روزه های آن ها آلوده به گناهان و نافرمانی ها بوده و به همین دلیل مقبول درگاه حق واقع نشده نمی توانند شاد و خوشحال باشند؛ شادی از آن کسانی است که طاعاتشان مقبول درگاه حق شده است.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 15؛ ص433]

به عنوان نمونه غیبت سبب می شود که نماز و روزه انسان تا چهل روز، مقبول درگاه خداوند نشود چنان که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «مَنْ اغتابَ مُسْلِماً او مُسْلِمَةً لَمْ یَقْبَل اللَّهُ تَعالی صَلاتَهُ وَ لا صِیامَهُ ارْبَعِیْنَ یَوْماً وَ لَیْلَةً الَّا انْ یَغْفِرَ لَهُ صاحِبُهُ؛ کسی که مرد یا زن مسلمانی را غیبت کند، خداوند نماز و روزه او را چهل شبانه روز قبول نخواهد کرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد».[بحارالانوار، ج 72، ص 258، ح 53]،[اخلاق در قرآن؛ ج 3؛ ص116]

و یا خوردن غذای حرام ، عدم قبول نماز و روزه و عبادات را موجب می شود؛ از جمله، در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم: «هرکسی لقمه ای از غذای حرام بخورد تا چهل شب نماز او قبول نمی شود، و تا چهل روز دعای[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص210] او مستجاب نمی گردد؛ و هر گوشتی که از حرام بروید، آتش دوزخ برای آن سزاوارتر است؛ و حتّی یک لقمه نیز باعث روییدن گوشت می شود!»[سفینة البحار، ج 1، مادّه اکل]،[اخلاق در قرآن، ج 1، ص: 211]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

شرایط روزۀ مقبول

بر همگان فرض است تا با توجّه به فلسفه احکام، اعمال خود را ارزیابی کنند، که تا چه اندازه مقبول درگاه خداوند واقع شده است و تا چه اندازه از آن دور می باشد. لذا باید ملاحظه کنیم که آیا بعد از انجام روزه و نماز، روح تقوا و پرهیز از گناه در ما حاصل شده است، یا نه؟ و به این ترتیب، ارزش عبادات و اعمال خود را به دست آوریم.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 4؛ ص631]

در این بین  یکی از آداب صوم کامل و مقبول در اسلام این است که انسان هنگام روزه گرفتن زبان خود را از آلودگی به گناه و سخنان باطل حفظ کند همان گونه که چشم و گوش را باید از آلودگی به گناه محافظت کرد. امام صادق علیه السلام در حدیثی می فرماید: «روزه تنها از غذا و نوشیدنی ها نیست (مگر نمی بیند که) مریم گفت: من برای خداوند رحمان روزه ای نذر کرده ام؛ یعنی، سکوت را، بنابراین هنگامی که روزه هستید زبان های خود را حفظ کنید و چشمان خود را (از گناه) ببندید!»[نورالثّقلین، ج 3، ص 332]،[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص300]

اینگونه است که دروغ گفتن باعث عدم قبولی بعضی از عبادات می شود همان گونه که درباره روزه داران آمده است، در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم که فرمود:« هنگامی که روزه می گیرید زبان را از دروغ حفظ کنید، و چشمان خود را (از نگاه گناه آلود) فرو گیرید».[وسائل الشیعه، ج 7، ص 119، ح 13]،[اخلاق در قرآن؛ ج 3؛ ص233] این حدیث دلیل بر آن است که این گونه اعمال از ارزش روزه می کاهد.[اخلاق در قرآن؛ ج 3؛ ص233]

هم چنین در قرآن کریم پس از تشریع روزه ماه مبارک رمضان می خوانیم که هدف نهایی از آن تقوا است؛«لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ؛[سورۀ بقره؛ آیۀ187] تا شاید شما تقوا پیشه کنید»، و به این ترتیب تقواورزی از جمله شرایط روزۀ مقبول است که در پرتو این ریاضت مخصوص اسلامی، تسلّط بر نفس و هوس های سرکش حاصل می گردد.[پاسخ به پرسشهای مذهبی؛ ص268] و این نشان می دهد که تمام این برنامه ها وسیله ای هستند برای پرورش روح تقوا و خویشتنداری و ملکه پرهیز از گناه و احساس مسؤولیت در انسان ها![برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص168]

در تبیین این مسأله باید به قرآن کریم مراجعه نمود آنجا که در باب ویژگی های پیشگامان در خیرات می خوانیم: «وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلی رَبِّهِمْ راجِعُونَ» آن ها کسانی هستند که نهایت کوشش را در انجام طاعات به خرج می دهند و با این حال دل هایشان هراسان است از اینکه به سوی پروردگارشان بازمی گردند».[سوره مبارکه مؤمنون؛ آیه 60]،[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 7؛ ص559]

در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید در ذیل این آیه شریفه از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله نقل شده است که سؤال کردند: آیا منظور از آیه کسانی هستند که معصیت می کنند و از گناه خود می ترسند؟ فرمود: نه! «بل الرّجل یصوم و یتصدّق و یخاف أن لا یقبل منه؛ منظور کسی است که روزه می گیرد و در راه خدا انفاق می کنند و در عین حال از این بیم دارد که از او پذیرفته نشود».[شرح ابن ابی الحدید؛ ج 10؛ ص 146]،[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 7؛ ص560]

به همین دلیل در روایات اسلامی تأکید زیادی بر آداب نماز و روزه و سایر عبادات شده است تا عبادات افزون بر اسقاط تکلیف به درجه قبولی در نزد پرورگار برسد.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 13؛ ص178]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

روزه داران بی نصیب؛ شب زنده داران بی خبر!

عبادات نیز مانند انسان، روح و جسمی دارند. امام علی علیه السلام در یک کلام حکیمانه به عبادات بی روح و کم نتیجه یا بی نتیجه کرده می فرماید: «چه بسیار روزه دارانی که از روزه خود جز گرسنگی و تشنگی بهره ای نمی برند و چه بسیار شب زنده دارانی که از قیام شبانه خود جز بی خوابی و خستگی ثمره ای نمی گیرند. آفرین بر خواب هوشمندان و افطارشان»[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 13؛ ص177]

عبادات، ظاهری دارد و باطنی یا صورتی و سیرتی؛ صورت عبادات افعالی است که در ظاهر باید انجام شود؛ ولی باطن آنها فلسفه های تربیتی است که نتیجه آن قرب الی الله است. برای رسیدن به این نتایج قناعت به شکل عبادات کافی نیست بلکه توجه به آداب آن نیز لازم است.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 13؛ ص177]

حال کسانی هستند روزه می گیرند؛ اما انواع گناهان را در حال روزه انجام می دهند؛ ظلم می کنند، مال مردم می خورند، آبروی مسلمانان را می ریزند و با غیبت و تهمت افراد بی گناه را آزار می دهند به یقین این گونه اشخاص از روزه خود جز گرسنگی و تشنگی بهره ای نمی برند، چنان که شب زنده دارانی هستند مانند خوارج که خون بی گناهان را می ریزند، با امام معصوم به مبارزه برمی خیزند و جنایات بی رحمانه ای می کنند و با این حال شب تا به صبح نماز و قرآن می خوانند. این ها هرگز بهره ای از عبادات شبانه نخواهند برد.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 13؛ ص178]

منظور از «اکیاس» (جمع کیّس به معنای انسان با هوش است) نیز، تنها پرهیزگاران و افراد با معرفت و هوشمند به همه اسرار عبادات آگاهند و آداب آن را به کار می بندند. آنها اگر چه روزه مستحبی به جا نیاورند و عبادات مستحب شبانه را انجام ندهند خواب و افطارشان از عبادات گروه اول بالاتر است؛ خواب و افطاری که به آنها برای اطاعت خالق و خدمت به خلق نیرو می دهد.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 13؛ ص179]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

روزه اخص الخواص؛ بالاترین مرتبه روزه داری

روزه داری به سه مرتبه و درجه تقسیم می شود:[گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2، ص: 127]

روزه عام: عبارت است از امساک و خودداری از مبطلات روزه، که در روایات به این نوع روزه اشاره شده، علی علیه السلام می فرمایند:«کَمْ مِن صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنَ الصِّیامِ إلّاالظَّمَأ...؛ چه بسا روزه دارانی که از روزه خود جز تشنگی، بهره ای ندارند».[بحارالانوار، ج 96، ص 294]،[گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2، ص: 127]

روزه خاص: علاوه بر اینکه از مبطلات روزه خودداری می کند، از گناهان چشم، گوش، زبان، دست و پا و سایر جوارح نیز اجتناب می کند. امام علی علیه السلام می فرمایند:«الصِّیِامُ اجتنابُ المَحارِمِ کَما یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ ؛ روزه دوری کردن از حرام هاست، آن گونه که انسان از خوردن و آشامیدن دوری می کند».[بحارالانوار، ج 96، ص 294]،[گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2، ص: 127]

روزه اخص: عبارت است از دوری از مبطلات روزه؛ و همچنین اعضا و جوارح او هم از گناه دوری کند، بعلاوه، دل او هم روزه باشد و توجّه به خدا داشته باشد.امام علی علیه السلام می فرمایند:«صَوْمُ القلبِ خَیْرٌ مِن صیامِ اللِّسانِ، وصِیامُ اللِّسانِ خَیرٌ من صِیامِ البَطْنِ ؛ روزه قلب بهتر است از روزه زبان و روزه زبان بهتر است از روزه شکم».[میزان الحکمه، ج 5، ص 471]،[گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2، ص: 127]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

منظور از شاکر بودن خداوند چیست؟

باید توجه داشت که تعبیر به«شاکر» در مورد پروردگار تعبیر لطیفی است که از نهایت احترام خداوند به اعمال نیک انسانها حکایت می کند جایی که او در برابر اعمال بندگان شکرگزار باشد تکلیف آنها در برابر یکدیگر و در برابر خداوند معلوم است.[تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص545]

لذا بیان واژۀ «بالشکر» در فراز اول دعای روز سی ام ماه رمضان، خود لذت و لطف خاصی دارد  و نشان می دهد خداوند بزرگ، در برابر اطاعت و انجام کار نیک به وسیله پاداش نیک از اعمال بندگان تشکر می کند؛[برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص142] همانگونه که در قرآن کریم آمده است: «وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاکِرٌ عَلِیمٌ؛[سورۀ مبارکه بقره؛ آیۀ158] کسانی که کار نیک به عنوان اطاعت خدا انجام دهند خداوند شاکر و علیم است»[برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص142]

از این رو خداوند ابرار و نیکان را مخاطب ساخته و به عنوان قدردانی و تشکر از آنها می گوید: اینها همه پاداش اعمال شما است، و سعی شما مشکور است،[تفسیر نمونه؛ ج 25؛ ص373] به گفته بعضی از مفسران این نعمتی است ما فوق همه نعمت ها و موهبتی است بالاتر از همه مواهب که خدا از انسان تشکر کند.[تفسیر نمونه؛ ج 25؛ ص374]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و سلم؛ تجسم رضایت و سخط الهی

در فراز دوم از دعای روز سی ام ماه مبارک رمضان می خوانیم:«عَلی ما تَرْضاهُ وَیَرْضاهُ الرَّسُولُ؛ مطابق آنچه تو و پیامبرت را خشنود می سازد».[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

در قرآن کریم می خوانیم:«وَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ یُرْضُوهُ إِنْ کانُوا مُؤْمِنِینَ؛[سورۀ مبارکه توبه؛ آیۀ62] اگر آنها(منافقان) راست می گویند و ایمان دارند، شایسته تر این است که خدا و پیامبرش را راضی کنند».[تفسیر نمونه؛ ج 8؛ ص19]

جالب توجه اینکه در جمله فوق چون سخن از«خدا» و«پیامبر» در میان است و قاعدتا باید«ضمیر» به صورت«تثنیه» آورده شود، ولی با این حال ضمیر مفرد به کار رفته است (منظور ضمیر« یرضوه» می باشد) این تعبیر در حقیقت اشاره به این است که رضایت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم از رضایت خدا، جدا نیست، و او همان می پسندد که خدا می پسندد، به تعبیر دیگر این اشاره به حقیقت«توحید افعالی» است، چرا که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در مقابل خدا از خود استقلالی ندارد، و رضا و غضب او همه به خدا منتهی می شود، همه برای او و در راه او است.[تفسیر نمونه؛ ج 8؛ ص20]

در پاره ای از روایات نقل شده که در عصر پیامبر مردی ضمن سخنان خود چنین گفت:«من اطاع اللَّه و رسوله فقد فاز، و من عصاهما فقد غوی؛ کسی که خدا و پیامبرش را اطاعت کند رستگار است، و کسی که این دو را مخالفت کند گمراه و نارستگار است».[تفسیر نمونه؛ ج 8؛ ص20]

هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم این تعبیر را شنید که او خدا و پیامبر را در یک ردیف قرار داده و با« ضمیر» تثنیه ذکر کرده، ناراحت شد، و فرمود:«بئس الخطیب انت، هلا قلت و من عصی اللَّه و رسوله ؟؛ تو بد سخن گویی هستی! چرا نگفتی هر کس نافرمانی خدا و پیامبرش را کند ...» (بلکه با ضمیر تثنیه آوردی و گفتی هر که آن دو را مخالفت کند)[تفسیر ابو الفتوح رازی ذیل آیه]،[تفسیر نمونه؛ ج 8؛ ص20]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

حقیقت عبادت الهی

گفتنی است بالاترین درجه احترام و تواضع و خضوع پرستش و عبودیّت است.[پیام قرآن؛ ج 3؛ ص342] لذا شخص عبادت کننده به دلیل خضوع بی حدّش در برابر خداوند سعی می کند رضایت او را جلب کند، و به او تقرّب جوید، و چون می داند جلب رضای او از طریق اطاعت فرمان او است در این راه می کوشد و دستورات او را بر سر و چشم می نهد.[پیام قرآن؛ ج 3؛ ص342]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

اصل ولایت؛ کلید قبولی عبادت

در فراز سوم از این دعای نورانی می خوانیم:«مُحْکَمَةً فُرُوعُهُ بِالْأُصُولِ؛ در حالی که احکام آن با اصول (شرع) محکم شده است.»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

در حدیثی که یار وفادار امام باقر علیه السلام «زُرارَه» از آن حضرت نقل کرده، می خوانیم:[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص376] اسلام بر پنج پایه بنا شده: بر نماز و زکات و حجّ و روزه و ولایت (رهبری معصومین)، زراره می گوید: عرض کردم: کدامیک از اینها افضل است؟ ولایت از همه چیز برتر است؛ چرا که ولایت (و تشکیل حکومت اسلامی) کلید بقیّه است و والی (امام) راهنمای مردم نسبت به آن چهار امر مهم می باشد».[کافی، ج 2، ص 18، باب دعائم الاسلام]،[اخلاق در قرآن، ج 1، ص: 377]

از این تعبیر بخوبی استفاده می شود که ولایت و اقتدا به اولیاء اللَّه سبب احیاءِ سایر برنامه های دینی و مسایل عبادی و فردی و اجتماعی است؛ و این اشاره روشنی به تأثیر مسأله ولایت در امر تهذیب نفوس و تحصیل مکارم اخلاق می باشد.[اخلاق در قرآن، ج 1، ص: 377]

آری؛ با تشکیل حکومت دینی و پذیرش حاکمان صالح به خوبی می توان به اجرای احکام الهی کمک کرد و اصول، اخلاق و احکام شریعت را تحقّق عینی بخشید.[عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها؛ ص248]

۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞۞

سخن آخر

در فراز پایانی دعا می خوانیم:«بِحَقِّ سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ، وَالْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ؛به حقّ آقای ما محمّد و خاندان پاکش و حمد و سپاس از آن خداوندی است که پروردگار جهانیان است.»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

ذکر خدا از بزرگترین عبادات و بهترین حسنات است و در برابر تهاجم وسوسه های نفس و نفوذ شیطان به انسان مصونیّت می بخشد؛[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص347] لذا  مخاطب در این فراز نورانی خداوند متعال است، لیکن خداوند را به حقّ شخصی که در پیشگاه او احترام ویژه ای دارد می خوانیم تا حاجت ما را روا کند.[آیات ولایت در قرآن؛ ص250]