شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء هفتم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء هفتم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء هفتم قرآن کریم طبق روال هر روز ماه مبارک رمضان شامل چند نکته و فرازهایی از معارف موجود در هر جزء از قرآن کریم تقدیم شما گرامیان می شود.

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء هفتم قرآن کریم

دشمن ترین مردم با مؤمنین

لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا.(آیه 82- سوره مائده)
گر چه خطاب در این آیه متوجه شخص رسول اللَّه صلی الله علیه و آله است، لیکن آیه شریفه در مقام بیان قانون و ضابطه ای کلی برای عموم جامعه اسلامی است (تفسیر المیزان، ج 6، ص 80)؛ آن قانون همیشه جاری این است که در بین سه گروه مشرک، یهودی و مسیحی، رابطه مسیحیان با اسلام از نظر پذیرش و احترام به قوانین مسلمین بهتر از دو گروه دیگر بوده است. آنچه تاریخ همواره از جانب یهود و مشرکین شاهد آن بوده، سرسختی در پذیرش، بغض و کینه و خیانتی است که آن ها در برابر اسلام روا داشته اند. (ر. ک به تفسیر المیزان، ج 6، ص 80) البته این بدان معنا نیست که تمام یهودیان و یا مشرکین این گونه اند.

آنچه در جهان امروز رخ می دهد نیز شاهد و گواه محکمی بر صدق این آیه است زیرا بر کسی پوشیده نیست که در حال حاضر هم دشمن درجه یک اسلام و مسلمین یهود و صهیونیست بین الملل است؛ یهودی که شبانه روز در تلاش برای ضربه زدن به اسلام با هدف محو آن از چیزی فروگذار نیست. سوال: این سرسختی در دشمنی را صهیونیستِ امروز، نسبت به کدام دسته از مسلمانان اعمال می کند؟ مسلمانان تابع حکام عرب یا مسلمانانی شعارشان شعار حسین بن علی علیه السلام است؟ فراموش نشود که آیه، ایمان کسانی را تأیید می کند که در این تقابل، مورد خشم و عداوت یهود و مشرکین هستند.

صحنه سازی برای امتحان:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللَّهُ بِشَیْءٍ مِنَ الصَّیْدِ تَنَالُهُ أَیْدِیکُمْ وَرِمَاحُکُمْ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَخَافُهُ بِالْغَیْبِ فَمَنِ اعْتَدَیٰ بَعْدَ ذَٰلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ.(94- سوره مائده)

ای اهل ایمان! بی تردید خدا شما را به چیزی از شکار حیوانات در حالی که مُحرم هستید آزمایش می کند، آن هم با شکاری که به آسانی در دسترس و تیررس شماست تا خدا کسی را که در نهان از او می ترسد معلوم و مشخص نماید و هر که پس از این از حدود الهی تجاوز کند برای او عذابی دردناک است.

«بلاء» به معنای امتحان و آزمایش است و معنای خوف بالغیب این است که انسان از عذاب های دردناک اخروی با اینکه به وسیله حواس ظاهری اش نمی تواند آن ها را درک کند، بترسد آن هم به این دلیل که خدای متعال انسان را از آن ها بر حذر داشته است.
اراده الهی بر این تعلق گرفته که انسان موجودی مختار باشد و مدام بر سر دوراهی انتخاب قرار گیرد؛ «وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْن»(آیه 10/سوره بلد) که اگر با حسن استفاده از نعمت اختیار راه صحیح را به صورت غیر اجباری برگزید، پله های کمال و ترقی را یکی پس از دیگری طی کند و به مقام قرب الهی که هدف اوست نائل شود و اگر با سوء اختیار کج راهه را انتخاب کرد، به عواقب ناگوار راهی که خود آزادانه برگزید گرفتار آید.

این کش و قوس های درونی که هر روز با آن دست و پنجه نرم می کنیم؛ همان آزمون های الهی هستند که عده ای در آن شاکرند و قبول و عده ای کفورند و مردود؛ «إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً»(آیه 3/ سوره انسان) آنگاه به قبول شدگان وعده بهشت و رحمت داد و بر مردود شدگان آن وعید دوزخ و شدت.(آیات 38-39/سوره بقره)

فراگیرترین آزمونی که خداوند متعال مدام آن را برگزار می کند آزمون عملی است که در آن ابتدا زمینه امتحان را فراهم می کند. به عنوان مثال وقتی که حاجیان در احرام را از شکار منع می کند به آهوان دستور می دهد که از بلندی های مکه و سینه کوه پایین بیایند و آنقدر نزدیک شوند که این منع شدگان بتوانند به راحتی آن ها را با نیزه و یا حتی با دست شکار کنند. یعنی از یک طرف منع می کند و از طرفی دیگر همان منع شده را می آورد در تیررس و دسترس ایشان قرار می دهد تا عیار ایمان مردم عیان شود.
این آیه نشان می دهد که خداوند متعال برای هر امر و نهیی بساط آزمون آن را هم فراهم می کند. اگر فرمود به نامحرم نگاه نکنید از آن طرف چند نامحرم بزک کرده را طوری مسیر می دهد که از مقابل چشم این جوان عبور کنند و او در جلسه امتحان قرار گیرد.

آنان که خود از ایمان دورند و دیگران را هم نهی می کنند:

وَ هُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَ یَنْئَوْنَ عَنْهُ وَ إِن یُهْلِکُونَ إِلَّا أَنفُسَهُمْ وَ مَا یَشْعُرُونَ.(آیه 26- سوره انعام).
همیشه در کنار چشمه یا در مسیر آب روان معارف الهی عده ای پیدا می شوند که نه خود می نوشند و نه اجازه می دهند دیگران بهره ای برده و سیراب شوند. قرآن از این عده که در همیشه تاریخ بوده و خواهند بود با این تعبیر یاد می کند که «هُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَ یَنْئَوْنَ عَنْهُ»؛ آنان دیگران را [از توجه به قرآن و پیروی از رسول خدا [صلی الله علیه وآله] بازمی دارند و خود نیز از آن دور می شوند.

اما این ها چه کسانی هستند و چه ویژگی هایی دارند سوالات مهمی است که آیه قبل به آن ها پاسخ داده است. آیه قبل می فرماید: اینان کسانی اند که در اثر کفر و لجاجتی که به خرج داده اند پرده ای از غفلت بر دل هایشان افکنده اند که دیگر حق را نمی فهمند و نیز گوش هایشان چنان در برابر حق سنگین شده که آن را نمی شنوند.(هر چند در آیه این امور را به خدا نسبت داده است اما این از باب کیفریست که خدا به اصرار آن ها در کج روی داده است به عبارت دیگر اگر این گونه مسائل نسبت به خدا داده می شود در حقیقت اشاره به قانون «علیت» و خاصیت «عمل» است، یعنی ادامه در کج روی و اصرار در لجاجت و بدبینی، اثرش این است که روح و روان آدمی را به شکل خود در می آورند و آن را همانند آیینه کج و معوجی می کنند که قیافه همه چیز را کج و معوج نشان می دهد. (تفسیر نمونه، ج 5، ص 190)) اینان روشن ترین دلیل را هم قبول نمی کنند و از پذیرش آن سر باز می زنند بارزترین مشخصه این گروه برخوردشان با معارف دینی است که می گویند این ها همه فسون و فسانه است.

بی خبر از اینکه هر کس با حق در افتد تیشه بر ریشه خود زده، و سرانجام طبق سنت ثابت آفرینش، چهره حق از پشت ابرها نمایان می گردد و با جاذبه ای که دارد پیروز خواهد شد و باطل همانند کف های بی ارزش روی آب نابود می گردد، بنا بر این تلاش و فعالیت آن ها به شکست خودشان منتهی خواهد شد و جز خود را هلاک نمی کنند؛ هر چند آنان قدرت درک این حقیقت را ندارند «وَ إِنْ یُهْلِکُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ».(تفسیر نمونه، ج 5، ص 191).این افراد را باید شناخت و تا آنجا که ممکن است از آن ها فاصله گرفت چرا که سخن رفته رفته بر دل اثر گذاشته و آثارش را در رفتار نمایان می کند.

پاسخ خدا: اگر برگردند باز گناه خواهند کرد:

وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ.(28- انعام).
آیه در مورد کسانی است که دنیا با سرسختی تمام نه تنها خود ایمان نیاورند بلکه مانع ایمان آوری دیگران نیز می شدند. این عده همین که در قیامت، وقوع عذاب را حتمی می بینند به عجز و لابه می افتند و مدام حسرت می خورند و تقاضای بازگشت دارند تا جبران مافات کنند. (آیه 27 سوره انعام).
هر چند تقاضای این ها امر محالی است زیرا با قیام قیامت، بساط این جهان برچیده شده (آیه 104 سوره انبیاء علیهم السلام و آیه 48 ابراهیم علیهم السلام) و پشت سری نمانده تا بشود کسی را به آن برگرداند. اما به فرض محال که چنین بازگشتی هم ممکن باشد اما خداوند پاسخ منفی به خواسته آن ها می دهد و می فرماید: یقیناً این ها دروغ می گویند و به فرض محال هم که ما این ها را برگردانیم باز هم همان خواهند بود که هستند.

مراحل قبل از نزول عذاب:

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَیٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ (آیه 42- سوره انعام) فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلَٰکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (آیه 43- سوره انعام) فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَیْهِمْ أَبْوَابَ کُلِّ شَیْءٍ حَتَّیٰ إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ (آیه 44- سوره انعام)
هر چند عذاب هایی که خداوند در اثر کفر و نافرمانی مردم بر سر آن ها نازل می کند به صورت دفعی و آنی است؛ اما مقدماتی دارد که پس از طی آن ها عذاب واقع می شود. این بخش از آیات به این بحث پرداخته و قانون خدا را قدم به قدم شرح می دهد.

گام اول گرفتار کردن به سختی ها و ناملایمات زندگی است به این منظور که افراد با گرفتار شدن در این فشارها از غیر خدا دل کنده و رو به او کنند و او را بخوانند « فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ »؛ اما این ها چنان سنگدل و فریفته شیطان شده اند که این فشارها و شک های حیات بخش هم نمی تواند روح مرده آن ها را زنده کند.
گام بعدی سرازیر کردن نعمت های آسمانی و زمینی و زیر زمینی به سوی این هاست تا برای موفقیت های خود در عرصه های مختلف صنعتی، کشاورزی، فضایی و اتمی جشن ها بگیرند و بر خود ببالند و بر دیگران مباهات کنند. اما آن ها با این نعمت ها هم بیدار نشدند.
گام آخر: در حالی که این ها غرق در شادی اند و دیگر دلیلی برای کفرشان ندارند؛ ناگهان عذاب ما نازل شده و بساط آن ها را جمع می کند. (تفسیر المیزان، ج 7، ص 92).

جبران گذشته، شرط اساسی در توبه:

کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَیٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۖ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ.(54- انعام).
در جمله اول می فرماید: پروردگارتان رحمت را بر خود لازم و مقرّر کرده است در جمله دوم که در حقیقت توضیح و تفسیر رحمت الهی است، با تعبیری محبت آمیز چنین می گوید: هر کس از شما کاری از روی جهالت انجام دهد، سپس توبه کند و اصلاح و جبران نماید، خداوند آمرزنده و مهربان است.

منظور از «جهالت» در این گونه موارد، همان غلبه و طغیان شهوت است که انسان نه از روی دشمنی با حق، بلکه به خاطر غلبه هوی و هوس آن چنان می شود که فروغ عقل و کنترل شهوت را از دست می دهد؛ چنین کسی با اینکه عالم به گناه و حرام است اما چون علمش تحت الشعاع هوی و هوس قرار گرفته، به آن «جهل» اطلاق می گردد. مسلماً چنین کسی در برابر گناه خود مسئول است؛ اما چون از روی عداوت و دشمنی نبوده، سعی و کوشش می کند تا آن را اصلاح و جبران کند. (تفسیر نمونه، ج 5، صص 259-260).

احترام واجب نیست ولی بی احترامی هم نکنید

وَ لَا تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّواْ اللَّهَ عَدْوَا بِغَیرْ عِلْمٍ.(آیه 108- سوره انعام).
خداوند متعال در این آیه مؤمنان را به رعایت یک اصل مهم سفارش می کند و آن اینکه مبادا به مقدسات کسانی که با شما هم عقیده نیستند بی احترامی کنید که آن ها نیز معتقدات شما را مورد اهانت قرار می دهند.

نکته اول اینکه منع آیه در مورد اهانت به مقدسات طرف مقابل است نه آنکه خواسته باشد هر گونه بحث علمی و به چالش کشیدن منطقی عقاید طرف مقابل را ممنوع کند. (ر. ک به تفسیر نمونه ج 5، ص 395).
نکته دوم اینکه معنای آیه احترام گذاشتن به مقدسات طرف مقابل نیست بلکه پیام آیه پرهیز از هر کاری است که اهانت تلقی شود.