صورت فلکی عقرب یا کژدم (Scorpius)

صورت فلکی عقرب یا کژدم (Scorpius)

کمتر صورت فلکی ای را می توانید بیابید که همچون صورت فلکی عقرب نامش با مسمی باشد. این صورت فلکی در سرزمین های شمالی در پایین آسمان دیده می شود، اما در سرزمینهای جنوبی میان صورت فلکی میزان و قوس، عقربی به وضوح در آسمان دیده می شود. زمان رسیدن به نصف النهار ۲۹ تیر و مساحت آن ۴۹۷ درجه مربع می باشد.

این صورت فلکی کوچک چهره عقربی را تصویر می کند که با نیش خود، جبار، این صورت فلکی مشهور فصل زمستان را کشته است. این دو صورت فلکی در دو سمت مقابل هم در آسمان قرار گرفته اند، بنابراین تعجبی ندارد که صورت فلکی عقرب یکی از قدیمی ترین صورت های فلکی به شمار می آید که انسان از حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد آن را با این نام شناخته است. هنگامی که این صورت فلکی در شرق طلوع می کند، صورت فلکی جبار، در غرب از نظرها ناپدید می شود.

ستاره‌ ها

آلفای عقرب همان ستاره قلب العقرب بوده که معنای انگلیسی آن «رقیب مریخ» است. علت این رقابت، سرخ رنگی این ستاره در قیاس با رنگ سیاره مریخ سرخ روست. این ستاره یک ابر غول بوده و حدود ۶۰۰ برابر قطر خورشید با طیف M1 Ib و قدر ۱٫۰ می‌درخشند. قلب العقرب دارای یک همدم آبی رنگ از قدر پنجم می‌باشد که طیف آن B3 و فاصله اش ۶۰۰ سال نوری است.

اجرام عمقی آسمان

عقرب شامل بیش از دو دوجین خوشه ستاره‌ای، با قدر ۷ و ۸ است که در دو طرف دم عقرب قرار گرفته‌اند. N7 (قدر سوم) و M6 (قدر چهارم)، هر دو از خوشه‌های باز درخشان هستند، در حالی که M4 یک خوشه کروی قدر ششم است.

در افسانه

انسان چنین تصورمی کند که جبار، شکارچی آسمان می خواهد از سر راه عقرب کنار برود. بر اساس افسانه ای یونانی عقرب به فرمان الهه «آرتیمیس» جبار را نیش زد و به قتل رساند. می گویند از آن زمان جبار که به شکل صورت های فلکی به آسمان انتقال یافته است، از تمام عقربها چنان نفرت دارد، که به محض طلوع صورت فلکی عقرب در شرق، بلافاصله در زیر خط افق غربی آسمان ناپدید می شود. گر چه این صورت فلکی با شکوه هرگز بطور کامل دیده نمی شود و به اصطلاح در ماورای افق قدم نمی گذارد، ولی به هر حال ستاره اصلی آن قلب العقرب – عقرب «انتارس» (antares) سرخ رنگ، از اروپای میانه به خوبی قابل مشاهده است. این ستاره به اصطلاح یک غول قرمز، و بعبارت دیگر خورشیدی در حال مرگ است. 

قطر این ستاره حدود 700 بار از قطر خورشید بزرگ تر است.

تمام مداری که زمین به دور خورشید می پیماید می تواند در این ستاره غول آسا جای گیرد! شاید قلب العقرب در مدت زمانی کوتاه، که هنوز نسل بشر در جهان باقی است، با انفجاری عظیم، انفجار ابرنواختر (super nova)، از زندگی ستاره ای خود خداحافظی کند. در این صورت این ستاره هفته ها در آسمان روز نیز قابل دیدن خواهد بود، ولی به دلیل مسافت بسیار زیاد – حدود 500 سال نوری که از زمین دارد به حیات و محیط زیست سیاره ما صدمه وارد نخواهد کرد. برای ساکنان نیمکره شمالی زمین، صورت فلکی عقرب بلااستثناء صورتی تیره و ظلمانی و نشانه بد اقبالی و بیماری آور بوده است. بر خلاف آن ساکنان نیمکره جنوبی این صورت فلکی را نشانه رویدادهای نیک و خوش اقبالی می دانند و در دم نیش مانند این جانور یک قلاب ماهیگیری بزرگ را مجسم می کنند. در یک افسانه پولینزیایی (Polynesia: یکی از سه بخش اصلی اقیانوسیه، گروه پراکنده ای از جزایر شرقی و جنوب شرقی اقیانوس آرام) آمده است که مردی جوان با این قلاب ماهی بسیار بزرگی گرفت. جوان هنگامی که خواست ماهی را به خشکی بکشد، متوجه شد که قطعه زمینی بزرگ با کوهها، درختان و پرندگان رنگارنگ در قلاب خود دارد. او با نیروی زیادی قلاب را یکباره بالا کشید و به این ترتیب جزیره ای جدید ایجاد شد. این افسانه قدیمی ناظر بر این واقعیت است که بسیاری از جزیره ها در اثر فرایندهای آتشفشانی سر از آب برآورده اند.

منبع: کتاب صورتهای فلکی دکتر اریک اوبلاکر ترجمه بهروز بیضایی