معنای علامت های وقف و ابتدا در آیات قرآن

پرسش: علامت هایی مانند «ع»، «لا»، «ج» و ... که در آیات قرآن دیده می شود، نشانه چیست؟

پاسخ : یکی از مسائل مهم در قرائت قرآن، شناخت جای وقف و ابتدا در فرازهای قرآنی است. این مسئله بیشتر در بحث تجوید قرآن مورد بررسی قرار می گیرد؛ زیرا هدف از آن زیبا و شیوا ساختن قرائت قرآن است. البته از این جهت که برای وقف و ابتدا علاماتی در نظر گرفته شده، در بحث کتابت قرآن مطرح می شود.
علامات مختلفی از جانب افراد متعددی برای وقف و ابتدا وضع شده است. یکی از این دسته علائم، رموز سجاوندی است که توسط شخصی به همین نام، یعنی محمد بن طیفور سجاوندی وضع شده است. این علائم عبارت اند از:
1. «م»: علامت وقف لازم است. این علامت مربوط به جایی است که وقف نکردن، موجب ایهام به معنایی دیگر می شود که مقصود واقعی نبوده و به معنای اراده شده، آسیب می زند.
2. «ط»: علامت وقف مطلق است؛ یعنی وقف کردن در این مکان، بهتر از وصل کردن است.
3. «ج»: علامت وقف جائز است و در جایی به کار می رود که وقف و وصل با هم مساوی باشد و هیچ کدام بر دیگری برتری ندارد.
4. «لا»: علامت عدم جواز وقف است و در جایی است که وقف در آن محل، موجب تغییر معنای آیه و یا ایجاد معنای قبیحی می شود.[1] البته در جایی که آخر آیه باشد، بیشتر علما، وقف در آن مورد را مستحب می دانند.
در سال های اخیر، علامت های جدیدی نیز برای وقف و ابتدا وضع شده اند. این علامات عبارت اند از:
الف. «صلی»: با این که وقف جایز است، ولی وصل بهتر است.
ب. «قلی»: به معنای این است که وقف بهتر از وصل است.[2]
5. «:.»: علامت سه نقطه که به آن وقف معانقه یا مراقبه گفته می شود. معنای این علامت در دو جای نزدیک به هم، بدین معنا است که فقط بر یکی از این دو مکان می توان وقف کرد.[3]
6. «س»: علامت سکت است که نوعی وقف محسوب می شود با این تفاوت که زمان مکث بسیار کوتاه است.
7. «ق»: علامت وقفی است که بیشتر علما قائل به آن نیستند.
8. «قف»: علامت امر به وقف است ولی اگر وصل کند نیز اشکالی ندارد.
9. «صل»: علامت امر به وصل است و بیانگر این است که وصل نیکو است.
10. «قفه»: علامت وقف سکت طولانی است.
11. «صق»: علامت وصل به ماقبل است.
12. «صب»: علامت وصل به مابعد است.
13. «جه»: علامت وقف مرخص و مترادف علامت «ص» است.
14. «ک»: به معنای این است که حکم وقف در آن، مانند مورد قبلی است.
15. «قلا»: علامت این که بنابر قولی محل وقف است ولی وقف نکنید.[4]
16. «ع»: هم علامت وقف به معنای مساوی بودن وقف و وصل است و هم بعد از هر ده آیه به معنای (عشر) قرار داده می شود. همچنین علامتی بر اتمام داستان یا موضوع قرآنی است که در انتهای آخرین آیه مربوطه قرار داده می شود.[5]
17. «ز»: بدین معنا است که وقف کردن جایز است ولی وصل کردن بهتر از وقف کردن است.
18. «ص»: وقف مرخص است؛ یعنی فقط در صورت ضرورت می توان در آن مکان وقف کرد.[6]

منبع: اسلام کوئست
---------------------------------------
پی نوشت:
[1] سادات فاطمی، سید جواد، پژوهشی در وقف و ابتدا ص 85 - 86، مشهد، به نشر، چاپ اول، 1382ش.

[2] ابوالوفا، علی الله بن علی، القول السدید فی علم التجوید 211، المنصوره، دار الوفاء، چاپ سوم، 1424ق.

[3] القاری، عبدالعزیز بن عبدالفتاح، قواعد التجوید علی روایه حفص عن عاصم بن أبی النجود، ص 115، بیروت، مؤسسة الرساله، چاپ اول، 1422ق.

[4] مظلومی، رجبعلی، پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، ج 2، ص 139، تهران نشر آفاق، چاپ دوم، 1403ق.

[5] حریری، محمد یوسف، فرهنگ اصطلاحات قرآنی، ص 259، تهران، نشر آفاق، چاپ دوم، 1403ق.

[6] قواعد التجوید على روایة حفص عن عاصم، ج 1، ص 114 - 115.