عاقل از منظر قرآن کریم

عاقل از منظر قرآن کریم

می دانیم که آیات متعددی از قرآن به تعقل و اندیشه ورزی دعوت می کند. ولی تعقل و اندیشیدن از نظر قرآن لزوما به معنی تحصیل، و هوش و ذکاوت نیست. چه بسا خیلی از افراد باهوش و تحصیل کرده، دارای رذایل غیر قابل توجیهی باشند و اگر چه در این دنیا خود را عاقل می دانند؛ اما در آخرت به نحو دیگر اعتراف می کنند.

خداوند در آیات متعددی بعد از آوردن مثال های متعدد برای هدایت انسان (نشانه های طبیعت و غیره)، می فرماید: ««لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ‏؛ برای مردمی که تعقل می کنند.»[1] بنابراین انسان باید عقل خود را در مسیر فهم آیات خدا و راه خدا به کار گیرد وگرنه چه بسا کسی باهوش ترین فرد و دارای تحصیلات عالی باشد ولی در فردای قیامت، ناچار به اعتراف شود که: «اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقل مى ‏كرديم، در ميان دوزخيان نبوديم!»[2] از این جهت است که می بینیم برخی از افراد به ظاهر تحصیل کرده و عاقل و فهمیده، متاسفانه اهل سرقت و اختلاس، بزهکاری و رذایل دیگری هستند. بنابراین تحصیلات و هوش و مانند آن، لزوما به معنی عقلانیت نیست؛ وگرنه نباید افراد تحصیل کرده، دست به کارهای غیرعقلانی (سرقت و اختلاس) می زدند.

نکته مهم: اگر در آیاتی از قرآن خطاب «لا يَعْقِلُون» ‏نسبت به کسانی به کار برده شده، دلیل بر توهین به آنها نیست و قرآن نمی خواهد بگوید که آنها عقل ندارند؛ بلکه قرآن می گوید که آنها از عقل خود استفاده نمی کنند. ما نیز در زندگی خودمان همین تعبیرات را داریم؛ مثلا به کسی می گوییم تو مگر عقل نداری؟ ما در اینجا منکر عقل او نمی شویم؛ بلکه منظورمان این است که چرا عقل خود را به کار نگرفتی؟

سخن آخر این که؛ عاقل از نظر قرآن لزوما به معنی  باهوش بودن و تحصیلات بالا داشتن و مانند آن نیست؛ بلکه عاقل کسی است که (علاوه بر تحصیلات) در مسیر خدا و دین و پاکی باشد.

پی نوشت:
1ــــــ نظیر جاثیه/5.
2ــ ملک/10.