غیبت کردن ، آثار، انگیزه و راه های درمان غیبت

راه های درمان غیبت

در این پست سعی شده تا به پرسش از غیبت کردن، آثار، انگیزه و راه های درمان غیبت پاسخی جامع داده شود...

پرسش: چگونه از دست غیبت فرار کنیم؟

پاسخ: بررسی انگیزه ها و عواملی که باعث غیبت کردن می شود و سعی در از بین بردن آن ها؛ تفکر در آثار دنیوی و اخروی؛ و نهایتا توجه به باطن و حقیقت غیبت که خوردن گوشت برادر مرده باشد، راه هایی است که انسان را در ترک غیبت یاری می دهد.

روش های ترک غیبت / درمان غیبت

برای فرار از غیبت و ترک آن در دو چیز باید تفکر کرد: ۱. چرا غیبت می کنیم؛ ۲. غیبت چه آثاری دارد؟

← توجه به انگیزه های غیبت

امّا چرا غیبت می کنیم؟ باید با خودمان خلوت کنیم و رفتارهایمان را مرور کنیم و ببینیم با چه انگیزه ای یا انگیزه هایی سراغ غیبت می رویم و بعد سعی کنیم آن انگیزه ها را ضعیف کرده یا از بین ببریم، هر کس خودش بهتر می داند با چه انگیزه ای غیبت می کند.

←← دشمنی

ممکن است با کسی که از او غیبت  می کنیم دشمنی داریم و همین دشمنی سبب می شود علیه او اقدامی کنیم و از او غیبت کنیم و او را در نزد دیگران کوچک و خوار کنیم. اگر این چنین است باید:
اولا دشمنی را از بین برده و با خود بگوییم مؤمنین که با هم برادرند [سوره حجرات/سوره۴۹، آیه۱۰] نباید دشمن باشند نباید بد هم را بخواهند و.....
ثانیاً بالفرض که ما با او دشمن هستیم آیا با غیبت کردن داریم به او بدی می کنیم یا خوبی. در روایات آمده است که کارهای خوب آدم غیبت کننده وارد نامه اعمال غیبت شونده می شود، پس ما داریم با غیبت  او در واقع به خودمان بدی می کنیم نه به دشمن مان. [امام خمینی رحمه الله، شرح چهل حدیث]

←← حسادت

ممکن است از روی حسادت ، غیبت کنیم در این صورت باید حسادتی که در ما هست درمان شود باید با خودمان بیندیشیم که چرا ما باید از بین رفتن نعمتی را که خدا به او داده طلب و آرزو کنیم. خداوند شاید خیر و مصلحت او می دانسته که به او نعمت داده و به ما نداده است. [امام خمینی رحمه الله، شرح چهل حدیث، ص۱۱۲] خداوند می تواند در عین این که به او ـ غیبت شونده ـ نعمت داده به ما نیز بدهد. لازم نیست که آرزو کنیم که نعمت او را بگیرد تا به ما برسد.

←← دلسوزی

ممکن است از روی دلسوزی باشد [ملا احمد نراقی، معراج السعادة، مؤسسه مطبوعاتی هدف، چاپ۲، ۱۳۶۷، ص۴۰۷] یعنی ما گاهی مشکل و گرفتاری یک فرد را که به نوعی عیب حساب می شود از روی دلسوزی در میان جمع مطرح می کنیم در حالی که او اگر بشنود ناراحت می شود و دوست ندارد که دیگران از مشکل و عیب او باخبر شوند. در این جا باید بیندیشیم که این راه دلسوزی نیست اگر مشکل او قابل حل است و خودمان می توانیم حل کنیم باید در رفع آن بکوشیم نه آن که آن را هر جا می رویم بیان کنیم یا اگر خودمان نمی توانیم فقط به کسی که می تواند آن هم به شکل خصوصی در میان بگذاریم، اگر می خواهیم خدمتی بکنیم نباید آبروی او را بریزیم.

←← خوش گذرانی

ممکن است به خاطر هیچ یک از این انگیزه ها نباشد، بلکه صرفاً برای خوش گذارنی و دور هم نشستن و با گفتن سخن از این و آن لحظاتی را به خنده برگزار کردن. در این صورت باید اندیشید آیا چند لحظه خوش بودن به عذاب و عقوبتی که در پی دارد می ارزد یا راه مناسب تر و بهتری بدون آن که عقوبت اخروی به همراه داشته باشد وجود ندارد. آیا نمی توان غیبت نکرد و خوش بود آیا نمی توان به سرگرمی ها حلال پرداخت. و ممکن است انگیزه های دیگری باشد که باید آن ها را شناسایی کرد و با تفکر و مطالعه کتب اخلاق اسلامی راه حل مبارزه با آن را پیدا کرد.

خداوند نیز در قرآن وقتی می خواهد از غیبت نهی کند اول از چیزهای که می تواند زمینه غیبت را فراهم می کند نهی می کند. می گوید: از بسیاری از گمان ها بپرهیزید چرا که بعضی از گمان ها گناه می باشد. [سوره حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲] نباید به دیگران بد گمان شد. باید رفتار و کردار آن ها را بر وجهی درست حمل کرد. باید اگر احیاناً رفتار مشکوک می بینیم بگوییم ان شاء الله قصد خیر داشته و امثال آن. نباید آن را به گونه ناصحیح تفسیر کرده بدگمان نباید شد که همین بدگمانی سبب می شود بروید ببینید قضیه چیست و به تجسس بپردازید. وقتی که تجسس کردید ممکن است به عیبی یا رفتار ناشایستی برخورد کنید. به چیزی دست پیدا کنید که دیگران از آن بی خبر هستند بعد بیایید آن را برای آنها تعریف کنید و به این وسیله مبتلا به غیبت شوید.

لذا خداوند از سه رفتار ناشایست ۱. بدگمانی؛ ۲. تجسس؛۳. غیبت نهی می کند.

← توجه به آثار غیبت

امّا غیبت چه آثاری دارد؟

←← آثار دنیوی

وقتی که ما از کسی در پیش دیگران غیبت می کنیم آن ها با خود فکر می کنند این که از فلانی پیش ما بدگویی می کند حتما از ما هم نزد دیگران بدگویی می کند و به یاد آن شعر می افتند که:

آن که عیب دگران نزد تو آورد و شمرد •••• بی گمان عیب تو نزد دگران خواهد برد

لذا به ما بدگمان و بی اعتماد می شوند، بنابراین در درجه اول سبب سلب اعتماد دیگران ـ که در پیش آن ها از کسی غیبت کرده ایم ـ می شود.

اگر غیبت شونده از موضوع باخبر شود و بفهمد که ما عیب او را پیش دیگران گفته ایم و از او بدگویی کرده ایم از ما دلخور و دلگیر خواهد شد و احتمالاً کینه ما را به دل گیرد و به دشمنی با ما بپردازد و او نیز درصدد تلافی برآید و آبروی ما را پیش دیگران بریزد. بنابراین با غیبت کردن برای خود دشمن درست می کنیم و بذر دشمنی و کینه را در جامعه اسلامی می پاشیم. [مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، چاپ۱۷، ۱۳۷۸، ج۲۲، ص۱۸۹]

اثر دیگری که در دنیا به دنبال دارد این است که طبق روایات وقتی ما در پی عیوب مردم باشیم تا از آن ها آگاه شویم و به دیگران بگوییم، خداوند در پی عیب ما خواهد آمد و ما را هر چند در خانه مان باشیم رسوا خواهد کرد. بنابراین اگر در پی رسوا کردن دیگران باشیم خدا نیز ما را رسوا خواهد کرد. [چهل حدیث، ص۲۵۹]

←← آثار اخروی

مهم تر از همه آن است که موجب می شود حسنات ما از بین برود. در روایت است که آتش در سوزاندن چوب خشک از غیبت در از بین بردن حسنات سریع تر عمل نمی کند. [محدث نوری، مستدرک الوسایل، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چ۲، ۱۴۰۸، ج۹، ص۱۲۶]

یا در روایت دیگری است که کسی در حضور پروردگار متوقف می شود و نامه عملش به او داده می شود پس کارهای خوب خود را نمی بیند، می گوید خداوندا این نامه اعمال من نیست، حسناتم در آن نمی باشد. به او گفته می شود پروردگار تو اشتباه نمی کند و نه فراموش می کند، اعمال تو با غیبت کردن مردم از بین رفته است و کس دیگر آورده می شود و نامه عملش به او داده می شود، پس در آن طاعات زیادی می بیند پس می گوید خداوندا این نامه اعمال من نیست من که این طاعات را انجام نداده بودم. پس به او گفته می شود: فلانی از تو غیبت کرد پس کارهای نیکش به تو داده شد. [بحار الانوار، ج۷۴، ص۳۸۳]

آثار دیگر:

الف. در یک روایت است که غیبت کننده اگر توبه کند آخرین کسی است که به بهشت می رود و اگر توبه نکند اولین کسی است که به دوزخ می رود. [سوره حجرات/سوره۴۹،  آیه۱۲]
ب. در روایت دیگر است که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ به نوف که درخواست موعظه کرده بود فرمود از غیبت دوری کن که آن نان خورش سگ های جهنم است. [محمدی ری شهری، میزان الحکمه، انتشارات دار الحدیث، چ۱، ج۳، ص۲۳۴۰]

روایات دیگری نیز هست که ما برای طولانی نشدن مطلب از ذکر آن ها خودداری می کنیم.

← توجه به باطن و حقیقت غیبت

عاملی دیگر که می تواند در ترک غیبت مؤثر باشد توجه به حقیقت و باطن غیبت است. خداوند می گوید: آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ همه شما از این امر کراهت دارید. [امام خمینی رحمه الله، شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ۱، ۱۳۷۱، ص۳۱۶]

در این آیه برای نهی از غیبت به حقیقت و باطن غیبت کردن اشاره شده است: حقیقت آن خوردن گوشت مرده برادر است. چون مؤمنین با هم برادرند پس وقتی از یک مؤمن غیبت می کنی از برادر خود غیبت کرده ای و در حقیقت گوشت مرده او را خورده ای. آیا هیچ انسانی گوشت برادر مرده خود را می خورد؟ هرگز. پس همان طور که از این مسئله متنفر هستید باید از غیبت کردن تنفر داشته باشید. چون با غیبت کردن دارید همان کاری را می کنید که از آن تنفر دارید یعنی گوشت برادر مرده خود را می خورید.

ـ انسان که گوشت می خورد تنها گوشت تعداد مشخصی از حیوانات را می خورد آن هم حیوانی که زنده باشد و انسان آن را بکشد نه حیوان مرده را. امّا انسان گوشت انسان دیگر را هرگز نمی خورد به خصوص اگر مرده باشد.

ـ انسان نسبت به برادر خود تعصب می ورزد و اگر کسی به او حمله کند از او دفاع می کند و نمی گذارد به برادرش آسیبی برسد. چه جور برادری باشد که بخواهد به برادرش آسیب و صدمه ای برساند. تا چه رسد که بخواهد گوشت او را در حالی که مرده باشد و هیچ گونه دفاعی از خود ندارد بخورد. این ها کارهایی است که انسان های با وجدان به شدت از آن دوری می جویند.

خلاصه و جمع بندی درمان غیبت

سه چیز ما را در ترک غیبت کمک می کند:
۱. بررسی انگیزه ها و عواملی که باعث غیبت کردن می شود و سعی در از بین بردن آن ها؛
۲. تفکر در آثار دنیوی و اخروی؛
۳. توجه به باطن و حقیقت غیبت که خوردن گوشت برادر مرده باشد. وقتی خواستیم غیبت کنیم اگر به این سه چیز توجه کنیم آن را مرتکب نخواهیم شد و مدتی تمرین در مواظبت ما را برای همیشه از ارتکاب این گناه عظیم باز خواهد داشت ان شاء الله. خصوصاً برای شما که هنوز در ابتدای سن تکلیف هستید مسئله ترک گناه خیلی راحت است چون هنوز به آن عادت نکرده اید.

گوش دادن به غیبت

مطالبی که گفته شد مربوط به این بود که چگونه از غیبت کردن فرار کنیم،  یعنی غیبت نکنیم ولی نباید فراموش کرد که گاه ما غیبت نمی کنیم ولی با گوش دادن به غیبت در گناه آن شریک می شویم. در حدیث آمده است که اگر انسان در مجلسی باشد و غیبت برادر مسلمانش را بشنود و آن غیبت را رد کند خداوند عزوجل از او هزار باب شر در دنیا و آخرت از او رد می کند ولی اگر رد نکند بر او مثل گناه غیبت کننده است. [امام خمینی رحمه الله، استفتائات،  مؤسسه نشر اسلامی، چ۲، ص۱۳۷۲، ج۲، ص۶۱۷]

 بنابراین برای آن که از گناه غیبت و عقابی که به دنبال دارد پاک باشیم باید نه غیبت کنیم و نه به غیبت گوش دهیم و با این گوش دادن غیبت کننده را تشویق کنیم بلکه باید در چنین مواردی ضمن نهی از غیبت به یاری غیبت شونده بیاییم و از او دفاع کنیم، مثلاً اگر از عیب دنیایی او ـ از زشتی و نقص عضو او... ـ غیبت می کنند بگوییم این که عیبت نیست عیب چیزی است که خدا آن را عیب دانسته است که همان غیبت کردن تو باشد.

و اگر از عیب دینی او ـ مثلاً در نماز سهل انگار است ـ غیبت می کنند سعی کنیم کار او را توجیه کنیم مثلا بگوییم تو که همیشه با او نیستی شاید خیلی مواقع نمازش را مرتب می خواند شاید عذری داشته که نمازش را به موقع نخوانده و امثال آن و اگر قابل توجیه نیست بگوییم بالاخره مؤمن گاهی مبتلا به گناه می شود، تو هم داری گناه می کنی. تو که خودت گناه می کنی چرا از دیگران به خاطر آن غیبت می کنی. اگر تذکرات ما فایده نداشت و ترک مجلس غیبت دشوار نبود باید مجلس را ترک کرد، و الا با تذکر دادن و نهی از غیبت و دفاع از غیبت شونده ما وظیفه مان را انجام داده ایم.

منبع : اندیشه قم، راه های درمان غیبت