انسان شناسی - استاد محمد شجاعی :
انسان شناسی استاد محمد شجاعی که بصورت جلسه ای تقدیم علاقه مندان می شود، لازم به ذکر است این جلسات که اکنون در این پست به جلسه 30 خود رسیده، عزیزان می توانند با کلیک بر روی کلمه کلیدی اول در پایین هر پست یعنی ( انسان شناسـی ) به سایر جلسات استاد شجاعی با عنوان « انسان شناسـی » نیز دسترسی پیدا کنند. برای یافتن سایر جلسات استاد بزرگوار می توانید روی کلمه کلیدی «استاد محمد شجاعی» کلیک کنید تا به همه مباحث مطرح شده از ایشان در این سایت دسترسی پیدا کنید.
مراحل حیات انسان؛ قبل از دنیا، دنیا و بعد از دنیا. برای همین ما در اصول عقایدمان به معاد قائل هستیم یعنی بازگشت و کسی می تواند معتقد به بازگشت باشد که ایمان حقیقی به حیات قبل از دنیای خودش بیاورد.
پس ما قبل از این که به دنیا بیاییم و حیثیت بدنی و زمینی پیدا کنیم حیات داشتیم و مدتی را در دنیا هستیم «و لکم فی الارض مستقر و متاع الی حین» و بعد هم که بازمی گردیم به سوی او یک ماهیت از او به سوی او داریم.
امام علی علیه السلام فرمودند: «رحم الله امرأ علِم من أین و فی أین و إلی أین»؛[بحار.ج.58 ص99] رحمت خدا شامل حال کسی می شود که بداند از کجا آمده در کجا هست و به کجا می رود؟
انسان اگر با همه حقیقتش با همه مراحل حیاتش در نظر گرفته شود موجودی ممتد از خدا تا خداست و اگر با حیثیت زمینی نگاهش کنیم می شود انسان. موجود ممتد از دنیا تا بی نهایت. ما تا خدا خدایی می کند در کنار خدا زندگی خواهیم کرد. پس چنین انسانی نیاز به هادی دارد که انسان را در هر سه مرحله حیات بشناسد، قوانین و روابط علمی و ارتباطات عوالم مختلف را بشناسد و نیز 7 دسته اطلاعات تخصصی نسبت به او را داشته باشد که عبارتند از:
1 ـ شناخت جسم و روح به طور کامل.
2 ـ شناخت روابط جسم و روح به طور کامل.
3 ـ شناخت روابط جسم و روح به طور کامل.
4 ـ شناخت کامل عالم طبیعت.
5 ـ شناخت روابط عالم طبیعت با جسم و روح انسان.
6 ـ قبل از دنیا.
7 ـ بعد از دنیا
بنابراین چنین کسی می تواند انسان را هدایت کند و حکمی را برایش وضع کند و کسی جز خدا این اطلاعات را ندارد لذا کسی هم جز خدا هادی نیست. «قل إنّ هدی الله هوالهدی»؛[سوره بقره - آیه 102] بگو فقط هدایت خدا هدایت است یعنی هیچ کس دیگر جز خداوند واقعاً لایق اسم هادی نیست. خداوند هم هدایت خودش را از طریق مظاهر معصوم خودش که هم عالم و متخصص باشند و و اطلاعات تخصصی داشته باشند و حتماً معصوم هم باشند، اعمال می کند. غیر از آن هم کسی صلاحیت رهبری و هدایت انسان را ندارد.
مراتب مختلف هدایت انسان ؛
1 ـ فقه اصغر که مربوط به روابط ما با عالم طبیعت است مانند کارهای بدنی و ظاهری و مسائل اجتماعی .
2 ـ فقه اوسط که مربوط به اخلاق انسان است. در قرآن بایدها و نبایدهایی که انسان باید رعایت کند، بیان شده است.
3 ـ فقه اکبر که مرحله معرفت انسان است و شهود و شناخت نسبت به اصول عقاید و..
علم یک وسیله، دانش و ابزار است که انسان باید به آن معرفت پیدا کند که در او توانایی ایجاد کند. چون معرفت یک قدرت و شدن در انسان است. هدف این سه فقه این است که انسان را به هدف خلقتش برساند پس باید روی این ساختار به گونه ای عمل کنند که مجموعه اکتسابات، ورودی ها و خروجی هایش با هدف خلقت و نیل به حقیقت و جذب اسماء الهی سازگاری داشته باشد و در نهایت بیشترین شباهت را به اصل خودش که حق تعالی است پیدا کند. «عبدی أطعنی حتی اجعلک مثلی أو مثلی»؛[بحار الأنوار : ۱۰۵ / ۱۶۵ در حاشيه] انسان مثل خداوند بشود و به کم تر از مَثَل خدا شدن و بی نهایت شدن راضی نیست.
فقه، روابط ما را با غیرخودمان تنظیم می کند به گونه ای که ما سیرمان در حرکت به سمت ابدیت و در تخلق به اخلاق الهی با مشکل روبه رو نشود. در هر سه فقه اصغر و اوسط و اکبر، حرام ها، واجب ها، مستحبات، مکروهات و مباحاتی داریم که در هر فقه با توجه به اهمیت آن میزان ثواب ها و عقاب هایش متفاوت است. مثلاً شرک در فقه اکبر است و اگر انسان در عقایدش، شرک راه پیدا کند از حرکت به سمت ابدیت ساقط می شود. به گونه ای است که خداوند می فرماید: شرک را هرگز نخواهد آمرزید و غیر شرک را خواهد آمرزید پس هرچه سطح بالاتر می رود خطرش بیشتر است. پس وقتی در فقه چیزی واجب یا حرام می شود انسان در حرکت او را در نظر گرفته و حکم داده شده است، این که مصالح و مفاسد را رعایت کند تا به هدف خلقت برسد.
در فقه اصغر یک سلسله محرماتی داریم که همیشه حرام هستند مثل ربا، روزه خواری و... اما یک سلسله مسائل نیز جنبه های فردی و اجتماعی دارد و نمی شود مطلقاً همیشه آن ها را حرام، مستحب یا مباح دانست. برخورد فقه در این موارد توأم با آگاهی های اجتماعی و سیاسی است.
امام رحمه الله فرمودند: مکان و زمان نقش کلیدی را در اجتهاد دارد و اجتهادی که شناخت زمان و مکان در آن نیست اصلاً اجتهاد نیست. بنابراین مجتهدی هم که نمی تواند زمان و مکان را بشناسد و جامعه شناس و روان شناس نیست اصلاً مجتهد نیست و فتوا دادن کار اشتباهی است.
امام رضا علیه السلام در مورد تعریف حلال و حرام مسئله اضطرار را مطرح می کنند و این که حرام آن چیزی است که ضرر دارد اگر این می گوید یک چیزی حرام است یعنی با ساختار و حرکت شما و اساساً انسان سازگاری ندارد. پس اگر انسان را محدود و از نظر جنسی معنا کردیم بسیاری از حرام ها و واجب ها بی معناست اما اگر انسان با توجه به همه حیثیت خلقتی او یعنی از خدا تا خدا معنا شده آن موقع حلال و حرام و هدایت و... معنا پیدا می کند.
در یک سلسله شرایط احکامی متغیر قرار داده شده؛ «فمن اضطر غیر باغ و عاد فلا اثم علیه»؛[سوره بقره - آیه 173] جایی هست انسان دسترسی به حلال ندارد و جانش به خطر افتاده می تواند از حرام استفاده کند. بغی و عدوانی هم در کار نباشد.
در مورد مصنوعات بشری هم مثل قمار و... اسلام این را در نظر می گیرد که اگر برای ساختار و حرکت انسان ضرر نداشته باشد و حداقل مانع نباشد، مباح است و اگر مضر باشد حرام. این مسئله یک حکم کلی است چه برای فرد و چه جامعه.
سه چیز در فقه لازم است و باید حتماً باشد؛
1 ـ موضوع: فقیه اول باید موضوع را بشناسد و بفهمد چیست؟
2 ـ ملاک؛ ملاک حرمت و وجوب یک چیز را بداند.
3 ـ حکم؛ بعد از موضوع و ملاک نوبت به حکم می رسد.
«من أحیا نفساً فکأنما أحیا الناس جمیعاً و من قتل نفساً بغیر نفس أو فساد فی الارض فکأنما قتل الناس جمیعاً»[سوره مائده - آیه 32]
پیامبر و معصومین(علیهم السلام) زمان و مکان را در نظر می گرفتند بعد می گفتند این کار حرام است یا حلال. اسلام هم برای از بین بردن برخی مسائل ابتدا موقتاً اصل را می پذیرفت و بعد به مررو با وضع قوانینی آن را حذف می کرد.
دشمنان ما سراغ چیزهایی می رفتند که آن چیزها علیه اصل دین و عصمت شیعه و فقه شیعه بود و فقه در مقابلش موضع گیری می کرد چون می توانستند آن را در جهت تخریب جامعه مسلمین و شیعه به کار گیرند لذا آن را حلال می کردند.
امام رحمه الله فرمودند: شطرنج اگر حالت قمار بودن خود را از دست داده باشد و تبدیل به یک بازی عمومی فکری شده باشد هیچ اشکالی ندارد.
در مورد وسایل قمار و موسیقی و... آن زمانی که حرام شده یا وسیله ای بوده دست دشمنان جامعه یا واقعاً ضرر داشته است. وسیله ای که انحصاراً برای بُرد و باخت استفاده می شود حرام است.
در موسیقی دو چیز شده؛ یکی ضرر که انسان را از حق تعالی و هدف خلقت غافل و به فساد می کشاند و آثار مُخرّبی دارد و یکی مسئله سیاسی موسیقی است که در اختیار حکومت های ظلم و جور بوده است.
موسیقی یعنی سازها با انواع صداها.
فقیه اگر نفس و مراتب آن را نشناسد نمی تواند فقیه باشد چون فقه، برای هدایت و نگهداری انسان است و نمی شود بدون شناخت ساختار انسان، فقه گفت و فتوا داد.
امام علی(علیه السلام) فرمودند: «فإن الجاهل معرفه نفسه جاهل بکل شیء»[ميزان الحكمه. ج.۱۲۳۳۷.۷] بسیاری از حرام ها، حرام های اجتماعی سیاسی بود نه این که خود آن مسئله واقعاً حرام بوده باشد.
مراتب مختلف نفس، موسیقی مربوط به خود را دارند. بعضی از سازها با خیال، وهم، عقل و فوق عقل انسان سروکار دارند. به طور کلی قسمتی از سازها طبیعت گرایانه است و تحریک کننده و تهییج کننده طبیعت و حیوانیت است و سازهایی هم هست که تحریک کننده فطرت است و فطری است. پس طرف باید با ساز و فطرت آشنا باشد تا ساز را با فطرت هماهنگ کند و بداند چه طور می تواند یک حس زیبایی انسانی، اخلاقی، مردانگی، شرافت و معنویت را ایجاد کند.
خیلی از فقها ساز را آلات مشترکه دانسته اند.
در مسائل اجتماعی سیاسی وقتی ولی فقیه حکم می دهد حکمش بر همه مراجع واجب الاستماع است. خود مرجع هم باید از او اطاعت کند. حاکم عادل فقیه انسانی بعد از معصوم بر همه انسان ها ولایتش مطلقه است. حاکم اصل است.
حضرت زهرا(سلام الله علیه) فرمودند: فلسفه امامت برای وحدت اجتماع است.
در جامعه اسلامی بعد از دین، هیچ مسئله ای به اندازه وحدت، تقدس ندارد حتی واجباتی که به وحدت لطمه بزند در فقه شیعه حذف و محرماتی که بتوانند وحدت ایجاد کنند گاهی لازم است.
علامه تهرانی رحمه الله ؛ موسیقی ای که با فطرت سازگاری داشته باشد برای انسان قرب می آورد.
امام رحمه الله و مقام معظم رهبری «مدظله العالی» فرمودند: در موسیقی، شخص باید حال خودش را در نظر بگیرد. یک ساز برای من حس خوبی ایجاد می کند اصلاً برای من حرام نیست و خیلی هم خوب است و همان ساز برای یک نفر حس بدی ایجاد می کند و برایش حرام است.
راجع به موسیقی های صدا و سیما فرمودند: مسئله خیلی ها شخصی است. وقتی من خودم می دانم برایم ضرر دارد، حرام است.
بنابراین سه فقه اصغر، اوسط و اکبر باید دیده شود، نفس دیده شود، شرایط زمان و مکان دیده شود تا بشود در مورد یک چیزی حکم داد.
مطالب مرتبط:
انسان شناسی / جلسه 1
انسان شناسی / جلسه 10
انسان شناسی / جلسه 15
انسان شناسی / جلسه 20
انسان شناسی / جلسه 21
انسان شناسی / جلسه 22
انسان شناسی / جلسه 23
انسان شناسی / جلسه 24
انسان شناسی / جلسه 25
انسان شناسی / جلسه 26
انسان شناسی / جلسه 27
انسان شناسی / جلسه 28
انسان شناسی / جلسه 29
مطالب مرتبط
