جهاد دانشگاهی

پس از صدور فرمان تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی در ۱۳۵۹ از سوی امام، و تشکیل آن، ستاد مزبور در جلسه ی مورخه ی ۱۶/۵/۱۳۵۹ به منظور تحقق اهداف انقلاب فرهنگی، نهادی تحت عنوان «جهاد دانشگاهی» را به عنوان نهادی وابسته به خود تأسیس کرد.
کار آن نهاد انجام فعالیت های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه ها و مشارکت در اداره ی امور دانشگاه ها بود. پس از تبدیل ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی، ساختار جهاد دانشگاهی نیز دچار تغییر شد و وظایف آن، محدود به فعالیت های علمی ـ پژوهشی گردید. پس از تغییر ساختار شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۳۶۹جهاد دانشگاهی به عنوان بازوی تحقیقاتی دانشگاه ها معرفی شد و وظایف آن دچار تغییر شد؛ به این صورت که وظیفه ی آن حول دو محور استوار شد:
انجام تحقیقات علمی؛
انجام فعالیت های فرهنگی.

در آن تغییر، جهاد دانشگاهی به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعت معرفی شد. در جلسه ی ۲۲/۸/۱۳۶۹ اساسنامه  ی جهاد دانشگاهی به تصویب اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و پس از آن، به عنوان نهادی علمی فعالیت های خود را به صورت هدفمند بر پایه ی اساسنامه تداوم داد. جهاد دانشگاهی طبق اساسنامه این گونه معرفی شده بود:
جهاد دانشگاهی نهادی است عمومی و غیردولتی زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی و دارای شخصیت مستقل و از لحاظ اداری، استخدامی و مالی تابع مقرراتی است که در چارچوب اختیارات قانونی، به تصویب هیئت امنای جهاد دانشگاهی می رسد. جهاد دانشگاهی دارای ارکان زیر است:
۱ـ هیئت امنا، ۲ـ شورای علمی، ۳ـ رئیس جهاد دانشگاهی.

اولین رئیس جهاد دانشگاهی، بر اساس مصوبه ی شورای عالی انقلاب فرهنگی، توسط شورا انتخاب شد، ولی مقرر گردید که رؤسای بعدی جهاد، با رأی هیئت امنا به آن سمت برگزیده شوند.
اعضای هیئت امنا هم عبارتند از: ۱ـ رئیس جهاد دانشگاهی، به عنوان رئیس هیئت امنا؛ ۲ـ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یا نماینده ی ایشان؛ ۳ـ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا نماینده ی ایشان؛ ۴ـ رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور یا نماینده ی ایشان؛ ۵ـ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ ۶ـ رئیس نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه ها یا یکی از اعضای شورای نمایندگان رهبری در دانشگاه ها به انتخاب آن شورا؛ ۷ـ سه نفر از شخصیت های علمی، فرهنگی، اجتماعی یا اعضای هیئت علمی جهاد دانشگاهی با پیشنهاد رئیس جهاد دانشگاهی.

احکام هیئت امنای جهاد دانشگاهی، از سوی رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی به مدت چهار سال صادر می شود. سیاست گذاری و تعیین خط مشی کلی و تصویب برنامه های توسعه ی جهاد دانشگاهی، تصویب تشکیلات و نمودار سازمان جهاد دانشگاهی، تصویب ضوابط مالی ـ معاملاتی ـ اداری و استخدامی جهاد دانشگاهی، تصویب بودجه و ترازنامه ی سالانه، تصویب اساسنامه ی مراکز تحقیقاتی، شرکت ها و مؤسسات وابسته به جهاد دانشگاهی و اصول کلی همکاری جهاد دانشگاهی با دیگر مؤسسات، تأیید رؤسای مراکز تحقیقاتی وابسته به جهاد دانشگاهی که از سوی رئیس جهاد پیشنهاد می شود، تصویب آیین نامه ی داخلی هیئت امنا و آیین نامه ی داخلی شورای علمی، نظارت بر حسن انجام مصوبات هیئت امنا و پیشنهاد تغییر در ساختار جهاد به شورای عالی انقلاب فرهنگی از جمله وظایف هیئت امنا می باشد.

به  منظور تحقق بخشیدن به اهداف جهاد و نیز تعیین خط مشی و نظارت بر فعالیت های علمی جهاد دانشگاهی یک شورای علمی در جهاد شکل گرفت که اعضای آن عبارتند از: ۱ـ رئیس جهاد دانشگاهی، ۲ـ معاون پژوهشی و فناوری جهاد دانشگاهی، ۳ ـ معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی، ۴ ـ سه نفر از اعضای هیئت علمی و پژوهشی ارشد جهاد دانشگاهی به پیشنهاد گروه های علمی، ۵ـ دو نفر از صاحب نظران فرهنگی جهاد دانشگاهی به انتخاب رئیس، ۶ ـ دو نفر از مسئولان مراکز پژوهشی ـ فرهنگی وابسته به جهاد دانشگاهی. وظایف شورای علمی نیز به این صورت است: تعیین سیاست های تفصیلی و اولویت های پژوهشی، آموزشی، فرهنگی و انتشاراتی بنا به پیشنهاد مسئولان مرکز؛ نظارت بر برگزاری دوره های آموزشی علمی ـ کاربردی؛ نظارت بر نحوه ی تأمین هزینه های تحصیلی و فرصت های مطالعاتی؛ تصویب آیین نامه های چاپ و نشر کتب و مجلات و مقالات علمی ـ فرهنگی؛ تصویب ضوابط فعالیت مراکز فرهنگی جهاد دانشگاهی و نظارت بر اجرای فعالیت های آنها؛ بررسی و اظهار نظر درباره ی مقررات استخدام و ارزشیابی اعضای هیئت علمی و ارائه ی آن به هیئت امنا و اظهارنظر درباره ی گزارش عملکرد سالانه ی جهاد دانشگاهی.

چنانچه گفته شد، اولین رئیس جهاد دانشگاهی را شورای عالی انقلاب فرهنگی انتخاب کرد و پس از تشکیل هیئت امنا انتخاب آن به هیئت امنا واگذار شد. رئیس جهاد دانشگاهی، بالاترین مقام اجرایی جهاد است و نحوه ی انتخاب آن هم به این صورت است که با رأی اعضای هیئت امنا، فردی را انتخاب و به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد می دهند و حکم او توسط ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی صادر می شود. مدت ریاست او هم سه ساله است. وظایف رئیس جهاد عبارت است از: اداره ی کلیه ی امور جهاد در چارچوب اساسنامه و مقررات، پیشنهاد رؤسای مراکز تحقیقاتی علمی، فرهنگی و مؤسسات وابسته ی جهاد به هیئت امنا، نمایندگی رسمی جهاد در مراکز قانونی و حقوقی با حق توکیل به غیر، تصویب آیین نامه ها و مقررات اجرایی بر اساس ضوابط مصوب شورای علمی و هیئت امنا، تنظیم بودجه و تهیه ی گزارش عملکرد سالانه و ارائه ی آن به شورای علمی و هیئت امنا، اجرای مصوبات هیئت امنا و تهیه و تنظیم آیین نامه ها و ضوابطی که باید به تصویب شورای علمی و هیئت امنا برسد. شورای هماهنگی جهاد دانشگاهی به منظور هماهنگی در امور اجرایی و مدیریتی و نظارت بر عملکرد واحدهای جهاد، زیر نظر رئیس جهاد عمل می کند که اعضای آن عبارتند از: معاونان جهاد دانشگاهی و مسئولان مراکز علمی و پژوهشی؛ علاوه بر آن جهاد، چهار معاونت دارد: ۱ ـ پژوهش و فناوری، ۲ ـ معاونت آموزشی، ۳ـ معاونت فرهنگی، ۴ ـ معاونت پشتیبانی و امور مجلس که هشت اداره ی کل زیر نظر آن معاونت ها به فعالیت می پردازند. در کنار آن، جهاد دانشگاهی در اکثر دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی شعبه دارد و به فعالیت می پردازد. از مراکز پژوهشی وابسته به جهاد دانشگاهی می توان به «مرکز پزشکی رویان» و نیز «خبرگزاری دانشجویان ایران» (ایسنا) اشاره کرد.

علاوه بر این، جهاد دانشگاهی در زمینه های متعدد علمی ـ پژوهشی بر اساس اساسنامه، دست به فعالیت زده و همچنان از مراکز پژوهشی فعال کشور است. بر طبق اساسنامه ، جهاد دانشگاهی، وظایف زیر را به عهده دارد:
۱ ـ تبلیغ و ترویج فرهنگ و هنر اسلامی و برنامه ریزی فرهنگی و تربیتی و ایجاد آمادگی فکری ـ مکتبی در قشر جوان، ۲ـ ایجاد تشکیلات متناسب به منظور تألیف، ترجمه و انتشار کتب، مقالات و… تولید مواد کمک آموزشی، ۳ ـ انجام تحقیقات توسعه ای و کاربردی، ۴ ـ پیگیری طرح های تحقیقاتی تا پایان مرحله ی صنعتی و نیمه صنعتی، ۵ـ ارائه ی خدمات علمی ـ فنی در زمینه های مختلف و مورد نیاز جامعه، ۶ـ حمایت، تشویق و جذب دانشجویان و پژوهشگران جوان و مستعد برنامه ریزی، ۷ـ اجرای دوره های رسمی آموزشی های علمی ـ کاربردی مطابق ضوابط و مقررات آموزش عالی کشور، ۸ ـ ایجاد تشکیلات آموزشی ـ تحقیقاتی مطرح شده براساس قوانین و مقررات آموزشی عالی، ۹ ـ مشارکت در زمینه های مناسب برای اشتغال بیشتر فارغ التحصیلان، ۱۰ـ انجام خدمات بهداشتی و تشخیص پزشکی.

بر این اساس، جهاد دانشگاهی به برگزاری حوزه های آموزشی در مؤسسات و دانشگاه ها و سایر بخش های آموزش عالی مبادرت ورزیده و فعالیت های فوق از جمله ی آنان است. بخش افکارسنجی جهاد دانشگاهی از بزرگ ترین و علمی ترین مراکز افکار سنجی کشور است. سیدمحمدرحمتی، وزیر راه و ترابری فعلی، اولین رئیس جهاد دانشگاهی بود و پس از وی دکتر منتظری، ریاست جهاد را عهده دار شد که تاکنون نیز برعهده دارد.[1] دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی در تهران است و در مراکز استان ها و دانشگاه ها شعبه دارد.

منابع:
1. پایگاه اطلاع رسانی جهاد دانشگاهی
2. روشن نهاد، ناهید، انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران (دگرگونی در آموزش عالی) تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳
3. کارنامه ی پژوهش جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۸، ۱۳۵۹، معاونت پژوهشی و فناوری، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۹
4. هفده سال تلاش در راه تحقق اهداف انقلاب فرهنگی، تهران، دبیرخانه ی شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۳۸۰

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
-----------------------------
پی نوشت:
[1] در هنگام آماده سازی کتاب برای چاپ رئیس جهاد دانشگاهی جناب آقای طبیعی می باشد.