تولید ملی در مکتب اقتصادی اسلام

کار و تلاش و گسترش فرهنگ آن همواره مورد توجه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت اطهار علیهم السلام بوده است. به عنوان مثال، رسوال اکرم (صلی الله علیه وآله) در حدیثی ده رکن ایمان را معرفی می نمایند که دو رکن آن «عمل» و «سخت کوشی» است: وَ قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: اَلْإِيمَانُ فِي عَشَرَةٍ اَلْمَعْرِفَةِ وَ اَلطَّاعَةِ وَ اَلْعِلْمِ وَ اَلْعَمَلِ وَ اَلْوَرَعِ وَ اَلاِجْتِهَادِ وَ اَلصَّبْرِ وَ اَلْيَقِينِ وَ اَلرِّضَا وَ اَلتَّسْلِيمِ فَأَيَّهَا فَقَدَ صَاحِبُهُ بَطَلَ نِظَامُهُ؛[1] «و فرمود: ايمان در ده چيز است: شناسائى (شناخت خدا)، پيروى، دانش، كردار، ورع، كوشش، صبر، يقين، رضا، تسليم پس هر كدام را صاحبش از دست دهد نظامش درهم شود»[2]. همچنین در حدیثی از امام علی علیه السلام آمده است: «طَاعَةُ اَللَّهِ سُبْحَانَهُ لاَ يَحُوزُهَا إِلاَّ مَنْ بَذَلَ اَلْجِدَّ وَ اِسْتَفْرَغَ اَلْجُهْدَ»؛[3] «به طاعت خدای سبحان دست نیابد مگر کسی که تلاش کند و نهایت کوشش را بکار گیرد». پرواضح است که اشاره معصومین (علیهم السلام) به مقوله کار و تلاش و تشویق مردم به انجام این نوع فعالیت ها نشان از اهمیت والای این مهم دارد.

علاوه بر احادیث و روایات بیشماری که در مورد کار و تلاش وجود دارد، خداوند متعال نیز در قرآن کریم به دفعات از این مهم یاد کرده و مردم را به مقوله کار و تلاش دعوت کرده است. در آیات 39 و 40 سوره نجم، خداوند متعال ضمن تبیین اهمیت کار و تلاش می فرماید: «و نیست از برای انسان مگر کوشش و تلاشی که انجام داده است و قطعا ثمره تلاش و کوشش خود را خواهد دید»[4]. همچنین خداوند متعال در آیات 79 و 80 سوره توبه از کار و تلاش تمجید کرده و کسانی که مردمان اهل کار و تلاش را به سخره می گیرند، به شدت مورد نکوهش قرار داده است.[5]

1- قاعده عدالت اقتصادی در تولید ملی

عدالت اقتصادی که از مهمترین شاخصه های عدالت اجتماعی به شمار می رود خود به دو بخش عدالت تخصیصی و عدالت توزیعی تقسیم می شود. منظور از عدالت تخصیصی پرداخت حقوق مربوط به انسان ها بوده و منظور از عدالت توزیعی پرداخت حقوق مربوط به اشیاء و اموال می باشد. بدیهی است که بحث مربوط به عدالت تخصیصی به طور مستقیم به حوزه تولید مربوط می شود چرا که اموال خود به دو بخش کالاهای واسطه ای و نهایی تقسیم می شوند که هر دو مورد به طور مستقیم به بخش تولید مربوط بوده و در این حوزه نقش دارند.[6]

قواعد و نظریه های عدالت اقتصادی را می توان به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد[7]:
الف- قواعد ابزار محور
در این دیدگاه ها بیش از همه به ویژگی برابری همگانی در برابر قانون و فراهم گردیدن امکانات و فرصت های برابر برای همه و برخورداری یکسان افراد از مزیت ها و عدم مزیت ها تکیه می گردد.
ب- قواعد فرآیند محور
در این بررسی ها توجه عمده به روشی است که افراد برای سلطه اموال به کار گرفته اند و معیار عدالت بکارگیری این قاعده استکه محصول کار و فعالیت هر کس به خودش تعلق گیرد وافراد برای فعالیت های اقتصادی از آزادی برابر برخوردار باشند.
ج- قواعد نتیجه محور و غایت گرا
در این بررسی ها توجه به نتایج حاصله و سهم افراد بوده و معیارهایی نظیر برابری درآمدهای قابل تصرف،  برابری مطلوبیت های درآمدی یا توازن نسبی درآمدها را به عنوان شاخص های سنجش عدالت اقتصادی در جامعه مطرح می شوند.

2- اقتضای قاعده جهاد اقتصادی در تولید ملی

جهاد اقتصادی به عنوان یکی از مهم  ترین ارکان ایجاد برابری و ثبات در جامعه اسلامی همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. خداوند متعال در قرآن کریم در موارد بسیاری به اهمیت جهاد اقتصادی اشاره کرده که شاید از مهمترین آنها بتوان به آیه 95 سوره نساء اشاره کرد:
«لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَي الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْني‏ وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَي الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيماً».
در این آیه به جهاد به جان و مال اشاره شده و خداوند متعال به تمجید از کسانی که با جان و مال خود در راه خدا خدمت می کنند پرداخته و برای آنان فضلیتی نزد خود در نظر می گیرد.

در آیه 11 سوره صف خداوند متعال بعد از توصیه مردم به ایمان، از جهاد با جان و مال سخن به میان آورده و می فرماید: «تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَيْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ به این معنا که به خدا و فرستاده اش ایمان بیاورید و در راه خدا با مال ها و جان هایتان جهاد کنید، این (ایمان و جهاد) برای شما بهتر است اگر بدانید.

 همچنین در آیات 72 سوره انفال، 15 سوره حجرات، 10 سوره حدید و همچنین آیات 20، 41، 44، 81، 88، 89 و 111 سوره توبه به اهمیت جهاد با جان و مال که خود نمودی از جهاد اقتصادی است اشاره شده که نشان از اهمیت والای این مهم دارد.[8]

3- اقتضای قاعده عزت اقتصادی در تولید ملی

قاعده عزت اقتصادی اقتضا می کند که تولید کالاهایی که برای عزت و استقلال جامعه مسلمین اهمیت بیشتری دارند در اولویت قرار گیرد[9]. عزت و سربلندی جامعه اسلامی ایجاب می کند که راه های نفوذ دشمنان به کشور را محدود کرده و از هرگونه دخالت بیگانگان در امور کشور جلوگیری شود. پرواضح است که نفوذ اقتصادی یکی از عمده ترین راه های نفوذ به یک کشور بوده و کشورهای قدرتمندتر می توانند با تأمین نیازهای اقتصادی کشورهای فقیرتر، در امور داخلی این کشورها دخالت کرده و مشکلات عدیده ای برای این کشورها بوجود بیاورند.

آیات و روایات بسیاری در مورد قاعده عزت اقتصادی مسلمین وجود دارد که از مهم ترین آنها می توان به بخشی از آیه 141 سوره نساء اشاره کرد:
«وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً»
بدین معنا که هر عملی که موجب تسلط کافران بر مسلمین شود محکوم به باطل بوده و به خوبی بیانگر قاعده عزت اقتصادی در بحث تولید است. از این قاعده به عنوان «قاعده نفی سبیل» نیز یاد می شود. علاوه بر این در آیات 118 سوره آل عمران، 144 سوره نساء، 29 سوره فتح، 1 سوره ممتحنه و آیات 51 و 57 سوره مائده نیز به این قاعده مهم در بحث تولید ملی اشاره شده است.[10]

مقام معظم رهبری نیز در یکی از سخنرانی های خود درباره اهمیت توجه به این بخش فرموده اند:
«یک نکته این است که ما هر چه که عرض می کنیم، با این پیش فرض ها بایستی ملاحظه بشود. یکی این است که پیشرفت علمی، ضرورت حیاتی کشور در علوم مختلف است؛ البته رتبه بندی علوم را بعد عرض می کنیم که یکی از کارهای مهم است. پیش فرض دوم این است که این پیشرفت علمی، اگرچه که با فراگیری علم از کشورها و مراکز پیشرفته ترِ علمی حاصل خواهد شد –بخشی از آن بلاشک است- اما فراگیری علم یک مسئله دیگر است، تولید علم یک مسئله دیگر است. نباید ما در مسئله علم، واگن خودمان را به لوکوموتیو غرب ببندیم. البته اگر این وابستگی ایجاد بشود، یک پیشرفت هایی پیدا خواهد شد؛ در این شکی نیست؛ لیکن دنباله روی، نداشتن ابتکار، زیردست بودن معنوی، لازمه قطعی این چنین پیشروی است؛ و این جایز نیست».[11]
همچنین ضمن سخنرانی دیگر می فرمایند:
«موفقیت هر ملتی در پیشرفت های خود، نسبت معکوس با نفوذ بیگانگان و دشمنان در آن کشور دارد. این ها نسبت شان متعاکس است؛ یعنی هرگاه بیگانه و یک قدرت خارجی- ولو  آن قدرت خارجی علنا اظهار دشمنی نکرده باشد- نفوذش در بین مردم، قشرهای مختلف و فضای سیاسی بیش تر باشد، این ملت از آینده ای همراه با عزت و همراه با افتخار و تأمین شده، فاصله اش بیشتر است. نه این که با هر بیگانه ای باید ستیزه گری کرد؛ نه، گاهی هم انسان به خاطر مصالح، با بیگانه ای دوستی می کند؛ اما به همان بیگانه دوست هم نباید اجازه داد که در امور داخل این خانه، این خانواده، این کشور و این جامعه، بتواند نقش ایفا بکند. از اول انقلاب که به کلی رشته های نفوذ آمریکا و دیگر قدرتمندان- فقط هم آمریکا نبود؛ منتها بدترین شان آمریکا بود- در این کشور گسسته شد، این ها دائم در این فکر بودند که به نحوی در داخل کشور نفوذ کنند و به پیاده کردن فکر خودشان، حرف خودشان، کار خودشان و مقاصد و هدف های خودشان بپردازند. از همه راه  ها هم برای این کار استفاده می کنند»[12].

پی نوشت:
[1]. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام , ج 74 , ص 170.
[2]. بحارالأنوار (جلد 74) / ترجمه رضایی؛ ج 1 , ص 188.
[3]. غررالحکم و درر الکلم , ج 1 , ص 435.
[4]. «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ * وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى»
[5]. «الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ * اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لاَ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَن يَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ؛ خداوند به استهزا می گیرد کسانی را که بر مؤمنانی که به رغبت صدقه می دهند و بیش از استطاعت خویش چیزی نمی یابند، عیب می گیرند و مسخره شان می کنند و ایشان را عذابی دردآور است * می خواهی برایشان آمرزش بخواه می خواهی آمرزش نخواه ، اگر هفتاد بار هم، برایشان آمرزش بخواهی خدایشان نخواهد آمرزید، زیرا به خدا و پیامبرش ایمان ندارند و خدا مردم نافرمان را هدایت نمی کند.»
[6]. عبدالملکی، حجت الله (1393). اقتصاد مقاومتی: درآمدی بر مبانی، سیاست ها و برنامه عمل (چاپ چهارم «ویرایش دوم»)، تهران: انتشارات بسیج دانشجویی امام صادق (علیه السلام).
[7]. توتونچیان، ایرج و عیوضلو، حسین (1379). کاربرد نظریه عدالت اقتصادی در نظام اسلامی توزیع ثروت و درآمد، تحقیقات اقتصادی، 35 (2).
[8]. «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَٰئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّىٰ يُهَاجِرُوا ۚ وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَىٰ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛ آنان که به خدا ایمان آوردند و از وطن خود هجرت نمودند و در راه خدا با مال و جانشان کوشش و فداکاری کردند (یعنی مهاجرین مکه) و هم آنان که (به مهاجرین) منزل دادند و یاری کردند (یعنی انصار مدینه) آنها دوستدار و مددکار یکدیگرند و آنهایی که ایمان آورده‌اند لیکن مهاجرت نکرده‌اند هرگز شما دوستدار و طرفدار آنها نباشید تا وقتی که هجرت گزینند، ولی اگر از شما در کار دین و پیشرفت اسلام مدد خواستند بر شماست که آنها را یاری کنید مگر آنکه با قومی که با شما عهد و پیمان (مسالمت) بسته‌اند به خصومت برخیزند. و خدا به هر چه می‌کنید بیناست.» (انفال، آیه 72)
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛ منحصرا مؤمنان واقعی آن کسانند که به خدا و رسول او ایمان آوردند و بعدا هیچ گاه شک و ریبی به دل راه ندادند و در راه خدا به مال و جانشان جهاد کردند. اینان به حقیقت راستگو هستند.»(حجرات، آیه 15)
«وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ ۚ أُولَٰئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا ۚ وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ؛ و برای چه در راه خدا انفاق نکنید در صورتی که (شما با ملک و مالتان روز مرگ فانی شوید و) وارث تمام (اهل) آسمانها و زمین خداست؟! آن مسلمانانی که پیش از فتح (مکه زمان ضعف اسلام) در راه دین انفاق و جهاد کردند با دیگران مساوی نیستند، آنها اجر و مقامشان بسیار عظیم‌تر از کسانی است که بعد از فتح (و قدرت اسلام) انفاق و جهاد کردند و لیکن خدا به همه وعده نیکوترین پاداش را (که بهشت ابد است) داده و خدا به هر چه کنید آگاه است.» (حدید، آیه 10)
«الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ؛ آنان که ایمان آوردند و از وطن هجرت گزیدند و در راه خدا به مال و جانشان جهاد کردند آنها را نزد خدا مقام بلندتری است و آنان بالخصوص رستگاران و سعادتمندان دو عالمند.» (آیه 20 سوره توبه)
«انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ برای جنگ با کافران، سبکبار و مجهز بیرون شوید و در راه خدا به مال و جان جهاد کنید، این کار شما را بسی بهتر خواهد بود اگر مردمی با فکر و دانش باشید.» (آیه 41 سوره توبه)
«لَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أَنْ يُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ؛ -مسلمانانی که به حقیقت به خدا و روز قیامت ایمان دارند از تو رخصت ترک جهاد نخواهند تا به مال و جان خود در راه خدا جهاد کنند، و خدا به احوال متقیان آگاه است.» (آیه 44 سوره توبه)
«فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَكَرِهُوا أَنْ يُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ ۗ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا ۚ لَوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ؛ آنهایی که از جهاد در رکاب رسول خدا باز نهاده شدند از این بازماندنشان خوشحالند و مجاهده به مال و جانشان در راه خدا را خوش نداشتند و (مؤمنان را هم از جهاد منع کرده و به آنها) گفتند: شما در این هوای سوزان از وطن خود بیرون نروید! آنان را بگو: آتش دوزخ بسیار سوزان‌تر است، اگر می‌فهمیدند.» (آیه 81 سوره توبه)
«لَٰكِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ ۚ وَأُولَٰئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ اما رسول و مؤمنان اصحابش به مال و جانشان در راه خدا جهاد کردند و آنهایند که همه خیرات و نیکوییها (ی دو عالم) مخصوص آنهاست و هم آنان سعادتمندان عالمند.» (آیه 88 سوره توبه)
«أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ؛ خدا بر آنها باغهایی که به زیر درختانش نهرها جاری است مهیا فرموده که در آن تا ابد متنعّم باشند و این به حقیقت سعادت و فیروزی بزرگ است.» (آیه 89 سوره توبه)
«۞ إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ ۚ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ ۖ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ ۚ وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚ وَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ؛ همانا خدا جان و مال اهل ایمان را به بهای بهشت خریداری کرده، آنها در راه خدا جهاد می‌کنند پس (دشمنان دین را) به قتل می‌رسانند و (یا خود) کشته می‌شوند، این وعده قطعی است بر خدا و عهدی است که در تورات و انجیل و قرآن یاد فرموده، و از خدا با وفاتر به عهد کیست؟ پس از این معامله‌ای که کردید بسی شاد باشید که این به حقیقت سعادت و فیروزی بزرگ است.» (آیه 111 سوره توبه)
[9]. عبدالملکی، حجت الله (1393). اقتصاد مقاومتی: درآمدی بر مبانی، سیاست ها و برنامه عمل (چاپ چهارم «ویرایش دوم»)، تهران: انتشارات بسیج دانشجویی امام صادق (علیه السلام).
[10]. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ دُونِكُمْ لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ ۚ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ؛ ای اهل ایمان، از غیر همدینان خود دوست صمیمی همراز نگیرید، چه آنکه آنها از خلل و فساد در کار شما ذرّه‌ای کوتاهی نکنند، آنها مایلند شما همیشه در رنج باشید، دشمنی شما را بر زبان هم آشکار سازند و محققا آنچه در دل دارند بیش از آن است. ما به خوبی برای شما بیان آیات کردیم اگر عقل را به کار بندید.» (آیه 118 سوره آل عمران)
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ ۚ أَتُرِيدُونَ أَنْ تَجْعَلُوا لِلَّهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا مُبِينًا؛ ای اهل ایمان، مبادا کافران را به دوستی گرفته و مؤمنان را رها کنید! آیا می‌خواهید برای خدا بر (عقاب و کفر و عصیان) خود حجّتی آشکار قرار دهید؟!» (آیه 144 سوره نساء)
«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ ۖ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا ۖ سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ ذَٰلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ ۚ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ ۗ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا؛ محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلم) فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند، آنان را در حال رکوع و سجود نماز بسیار بنگری که فضل و رحمت خدا و خشنودی او را می‌طلبند، بر رخسارشان از اثر سجده نشانه‌های نورانیّت پدیدار است. این وصف حال آنها در کتاب تورات و انجیل مکتوب است که (مثل حال آن رسول) به دانه‌ای ماند که چون نخست سر از خاک برآورد جوانه و شاخه‌ای نازک و ضعیف باشد بعد از آن قوّت یابد تا آنکه ستبر و قوی گردد و بر ساق خود راست و محکم بایستد که دهقانان را (در تماشای خود) حیران کند (همچنین محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحابش از ضعف به قوّت رسند) تا کافران عالم را (از قدرت و قوّت خود) به خشم آرند. خدا وعده فرموده که هر کس از آنها ثابت ایمان و نیکوکار شود گناهانش ببخشد و اجر عظیم عطا کند.» (آیه 29 سوره فتح)
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ ۙ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِنْ كُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِي ۚ تُسِرُّونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ ۚ وَمَنْ يَفْعَلْهُ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ؛ ای کسانی که به خدا ایمان آورده‌اید، هرگز نباید کافران را که دشمن من و شمایند یاران خود برگرفته و طرح دوستی با آنها افکنید در صورتی که آنان به کتابی که بر شما آمد یعنی قرآن حق سخت کافر شدند، رسول خدا و شما مؤمنان را به جرم ایمان به خدا از وطن خود آواره می‌کنند، پس نباید اگر شما برای جهاد در راه من و طلب رضا و خشنودی من بیرون آمده‌اید پنهانی با آنها دوستی کنید، و من به اسرار نهان و اعمال آشکار شما داناترم، و هر که از شما چنین کند سخت به راه ضلالت شتافته است.» (آیه 1 سوره ممتحنه)
«۞ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَىٰ أَوْلِيَاءَ ۘ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ؛ ای اهل ایمان، یهود و نصاری را به دوستی مگیرید، آنان بعضی دوستدار بعضی دیگرند، و هر که از شما مؤمنان با آنها دوستی کند به حقیقت از آنها خواهد بود؛ همانا خدا ستمکاران را هدایت نخواهد نمود.» (آیه 51 سوره مائده)
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ أَوْلِيَاءَ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ؛ ای اهل ایمان، با آن گروه از اهل کتاب و کافران که دین شما را به فسوس و بازیچه گرفتند دوستی مکنید و از خدا بترسید اگر به او ایمان آورده‌اید.» (آیه 57 سوره مائده)
[11]. بیانات در دیدار نخبگان علمی و اساتید دانشگاه‌ها - 1387/07/03.
[12]. بیانات در دیدار پاسداران، جانبازان، دانشجویان و دانش‌آموزان - 1379/08/11.