امام علی علیه السلام و زیاده خواهی کارگزاران

عدالت؛ آرمان بلند امام علی علیه السلام

از دیدگاه على علیه السلام یکى از ویژگیها و صفات مهم کارگزاران نظام اسلامى، عدالت، ظلم ستیزى و مساوات نگرى است. عدالت و ظلم ستیزى از مقوله هایى است که در فرهنگ على علیه السلام از اهمیت ویژه اى برخوردار است. این نگاه امام با دیدگاه قرآن و منظر رهبران الهى دیگر نیز همآهنگ است. چنانکه در قرآن یکى از اهداف بعثت انبیاء برقرارى عدالت بیان شده است. و همه مسلمانان و مومنان به این عنصرو پدیده مهم ارزشى دعوت شده اند: «ان الله یامر بالعدل و الاحسان »(نحل/٩٠)، «یا ایهاالذین آمنوا کونوا قوامین بالقسط ...»(النساء/١٣٥). یکى از اهداف و آرمان بلند على علیه السلام برقرارى عدالت و ظلم ستیزى است. از این رو است که آن حضرت یکى از اهداف حکومت خویش را برقرارى عدالت که مصداق بارز آن، احقاق حق محرومان است; بیان کرده است.

«خداوند بر پیشوایان حق واجب کرده است که خود را با مردم ناتوان همسو کنند، تا فقر و نداری، تنگدست را به هیجان نیاورد و به طغیان نکشاند.»

همچنین آن حضرت خطاب به فرزندان خود فرمود: «دشمن ستمکاران و یاور ستمدیدگان باشید ...» از منظر على علیه السلام حکومت باید مبتنى بر رفع تبعیض و مساوات نگرى باشد.
از این رو کارگزاران او هم باید عادل باشند و هم مساوات نگر; که هیچ گاه از مسیرعدالت منحرف نشده و در سیاستگزاریهاى کشور عدالت را رعایت کنند. چه بسا به خاطرعدم رعایت عدالت، حق محرومى ضایع شده و انسانى بى گناه به پاى دار برود. به خاطراهمیت و حسن عدالت و قبح ظلم است، که از دیدگاه على علیه السلام رهبر عادل برترین بندگان خدا و حاکمان ظالم برترین انسانها معرفى شده است. چنانکه آن حضرت فرمود:
«فاعلم ان افضل عبادالله امام عادل هدى و هدى فاقام سنه معلومه و امات بدعه مجهوله »: بدان که فاضل ترین بندگان خدا، نزد او، امامی است دادگر، هدایت شده و راهبر، که سنتی را که شناخته است، برپا دارد و بدعتی را که ناشناخته است، بمیراند.
و یا «ولاه الجور شرار الامه و اضداد الائمه»: پادشاهان جورپیشه، بدان امت و دشمنان ائمه عدل و رحمت اند.
همچنین آن حضرت در باره کارگزاران برتر فرمود:
«افضل الولاه بالعدل ذکره » برترین کارگزاران کسانى هستند که نام و خاطره اش به عدل یاد شود.
کارگزاران جوامع اسلامى باید بدانند که رسیدگى به وضعیت محرومان و احقاق حق آنها یکى از وظایف مهم آنان است. سیاستگزاران سعى کنند که در جهت رفع تبعیض وبهبود توده مردم که معمولا محرومان و پابرهنگان هستند، سیاستهاى اصولى و منطقى اتخاذ کنند، که آنان ستون فقرات جامعه و پشتوانه محکم حکومتها هستند. على علیه السلام خطاب به مالک اشتر فرمود:
«... و انما عماد الدین و جماع المسلمین و العده للاعداء، العامه من الامه،فلیکن صغوک لهم و میلک معهم ...»: بى شک فقط توده هاى مردمند که ستون فقرات جامعه دینى و وسیله شکست دشمنان مى باشند. تو با آنها باش و بر آنها تکیه زن و به خواست و نیاز آنان توجه کن.
تاریخ انقلاب اسلامى ایران نشان داد که محرومان و پابرهنگان جامعه، انقلاب راحفظ کردند; نه مرفهین بى درد. از این رو از نگاه على علیه السلام، جامعه اى که در آن حق محرومان نادیده گرفته شود، قداست ندارد. چنانچه آن حضرت خطاب به مالک اشتر ازقول رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: «لن تقدس امه لا یوخذ للضعیف فیها حقه من القوى »: هرگز امتى که حق ضعیفان در میان آنان پایمال مى شود ازقداست برخوردار نخواهد شد.

وضع معیشتی کارگزاران مهم است!

کارگزاران، هم باید عادل باشند و هم مساوات نگر; که هیچ گاه از مسیرعدالت منحرف نشده و در سیاستگزاریهاى کشور عدالت را رعایت کنند. چه بسا به خاطرعدم رعایت عدالت، حق محرومى ضایع شده و انسانى بى گناه به پاى دار برود.

سیاست مالی امام علی علیه السلام در قبال کارمندان دولتی، دو وجه دارد: مخاطب یک وجه آن، مدیران ارشد نظامند و مخاطب وجه دیگر آن، مابقی کارمندان دولت. امام علی علیه السلام در تأمین حقوق کارمندان و تلاش جهت بهبود وضعیت معیشتی آنان، به مالک اشتر می فرمایند:
«سپس روزی فراوان بر آنان (کارمندان) ارزانی دار، که با گرفتن حقوق کافی، در اصلاح خود بیشتر می کوشند، و با بی نیازی، به اموال بیت المال دست نمی زنند؛ و اتمام حجتی است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند یا در امانت تو خیانت کنند.»
اما سیاست علی علیه السلام در قبال مدیران ارشد نظام چنین بوده است:
«خداوند بر پیشوایان حق واجب کرده است که خود را با مردم ناتوان همسو کنند، تا فقر و نداری، تنگدست را به هیجان نیاورد و به طغیان نکشاند.»
بنابراین، رسیدگی به وضع معیشتی کارگزاران، در درجه نخست اهمیت است.

زیاده خواهی کارگزاران آسیبی برای مردم و حکومت

از آسیبهایی که حاکمان و کارگزاران را تهدید می کند، زیاده خواهی از بیت المال و نادیده گرفتن عدالت است. از نحوه رفتار على علیه السلام با کارگزارانش در مورد بیت المال دو نکته مهم قابل بهره گیرى است:
١- نظارت دقیق زمامدار جامعه اسلامى بر کارگزارانش که آنها باید قوانین را رعایت کنند.
٢ - برخورد قاطع زمامدار با کارگزارانى که قانون را شکسته اند.
در جامعه اسلامی امروز هم کارگزارانی که روحیه خدمت و اسلامیت خود را از دست بدهند، به زیاده خواهی مبتلا می شوند و در مسیر استکبار قرار می گیرند.
مردم مسلمان باید با بصیرت، خواهان نظارت و بررسی بر عملکرد کارگزاران حکومت اسلامی باشند تا مجالی برای سوء استفاده و دریافت حقوق های کلان به وجود نیاید و اگر عده ای به ارزش ها و آرمان های امام راحل و شهدا پشت پا زدند، با آن ها برخورد شود و حقوق های کلان به خزانه بیت المال عودت گردد.

منابع:

- نشریه فرهنگ کوثر ١٣٧٦ شماره ١٠
- بابازاده،علی اکبر،سیمای حکومتی امام علی علیه السلام، ١٣٧٩:ص ٣٣
- نهج البلاغه خطبه ٢٠٩،خطبه ٢٢٤ ونامه ٥٣
-------------------------------------------
فرآوری: حامد رفیعی - بخش نهج البلاغه تبیان