تاثیر رهبری دانش بر فرهنگ ایمنی/ بخش دوم

فرهنگ ایمنی
طبق گزارش سازمان بین المللی کار تقریباً یک سوم مرگ های ناشی از کار از طریق حادثه رخ می دهد (هلوانی و همکاران[1]،2010). با در نظر گرفتن ضرایب خطا و انجام تصحیح های لازم، تخمین زده میشود که در هر سال 1/1 میلیون حادثه شغلی منجر به مرگ در سراسر جهان رخ می دهد. این بدان معنا است که در هر روز سه هزار نفر در محیط های شغلی جان خود را از دست می دهند. هزینه های مربوط به این حوادث، که به علت از دست رفتن نیروی انسانی، مواد تجهیزات و زمان است به وجود می آید، در هر سال متجاوز از پنج میلیون دلار برآورد شده است(بویا،1386).
از طرفی، شخص شده است که میزان حوادث ناشی از کار در کشورهای در حال توسعه بالاتر از کشورهای توسعه یافته است(ایگور و همکاران[2]،2003).در ایران نیز حوادث ناشی از کار سالانه هزاران نفر را با خطرات گوناگون مواجه می سازد،تعداد زیادی می میرند و یا به درجات متفاوتی از کارافتاده می شوند (همتجو،2008). تا سال 1931 متخصصین ایمنی بر پیشگیری به وسیله راهکارهای فیزیکی مانند حفاظت گذاری ماشین آلات و تجهیزات و بازرسی و غیره تاکید می کردند و معتقد بودند که شرایط ناایمن بیش ترین نقش را در بروز حوادث دارد. ولی در سال 1931هنریش در کتاب«پیشگیری از حوادث صنعتی»، نخستین بار این نظریه را مطرح کرد که عمده ترین عامل بروز حوادث صنعتی اَعمال ناایمن 88 درصد و10 درصد به علت شرایط ناایمن است. او متخصصین ایمنی را بر آن داشت تا توجه خود را بر روی افراد به عنوان عامل اصلی حوادث معطوف دارند(میرزایی،2006).
اصطلاح«فرهنگ ایمنی» برای اولین بار در سال 1987 در گزارش هسته ای فاجعه چرنوبیل به کار رفت. بعد از آن سال، سؤالاتی درباره حوادث بزرگ در مورد نقایص ساختار سازمانی و سیستم های مدیریت ایمنی مطرح شد.و بدین سان اهمیت فرهنگ ایمنی برجسته تر شد(داگلاس و همکاران[3]،2007). کمیسیون بهداشت و ایمنی بریتانیا در سال 1998 فرهنگ ایمنی را بدین صورت تعریف کرده است:«فرهنگ ایمنی محصول ارزش های فردی و گروهی، گرایشها، کارآمدی، و الگوی رفتاری است که میزان تعهد و توانمندی و کارایی یک برنامه بهداشتی و ایمنی سازمان را تعیین می کند(هایتم و همکاران[4]،2009). فرهنگ ایمنی به این معناست که هر فردی که در موقعیتی قرار می گیرد، نگران مسایل ایمنی می شود(بدور و فیلیز[5]،2009).
بدون توجه به جنبه های شغلی و سازمانی و یا تغییر رفتار افراد بدون توجه به انگیزه های آنها و نظام های سازمانی و نیز تغییر نظامها بدون در نظر گرفتن تعامل عوامل روانشناختی رفتاری و سازمانی ایجاد فرهنگ ایمنی به وسیله تغییر انگیزه های افراد محکوم به شکست خواهد بود(حیدری،2001). اگر ایمنی به وسیله تمام کارکنان به عنوان یک ارزش کلیدی در سازمان درک شود، فرهنگ ایمنی آشکار می گردد (ناصری و همکاران،2007). فرهنگ ایمنی ساختاری پیچیده در سازمان است؛که شامل نگرش ها، ارز شها و رفتار ایمنی اعضای یک سازمان است که اکثر آن ها به طور بالقوه قابل تغییر هستند و با رفتار واقعی حادثه ساز در ارتباط هستند. شو و همکاران[6] معتقدند که کیفیت فرهنگ ایمنی مستقیماً تحت تأثیر رفتار ایمنی افراد است(توسانگ و همکاران[7]،2009). تجربه نشان داده است که ایجاد یک فرهنگ ایمنی قوی برای کلیه سطوح کاری در جامعه مانند کارگران، کارفرمایان و همچنین دولت ها به یک اندازه مفید و ضروری است. اِعمال روشهای پیشگیری در زمینه ایمنی تأثیر بسزایی در جلوگیری از بروز حوادث دارد؛ و به اثبات رسیده است که یکی از روش های قطعی کاهش حوادث، ارتقای فرهنگ ایمنی می باشد(پون و همکاران[8]،2001).
خدایی و همکاران(1393) به بررسی و ارزیابی فرهنگ ایمنی در بین شرکت های صنایع چوب و کاغذ شمال پرداختند یافته های تحقیق نشان داد هشت عامل مهم بیشترین نقش را در تبیین فرهنگ ایمنی دارند، که بعد از چرخش عامل ها بر روی هم بیش از 45 درصد واریانس را تبیین می کنند که واریانس سه عامل اول تعهد مدیریت، سطح تبادل اطلاعات، جهت دهی به قوانین و دستورالعمل ها به ترتیب 11.41، 9.60 و 5.05 می باشد. البته هشت عامل برای بهبود در عملکرد ایمنی و توسعه مناسب آن در شرکت های مورد مطالعه تاثیر می گذارد. به طوری که مدیران با اجرای برنامه های مناسب آموزشی، ایمنی کار و تهیه دستورالعمل ایمنی نقش مهمی در فرهنگ سازی و ارتقاء آگاهی کارکنان خواهند داشت.
قنبری و اسکندری(1391) به بررسی رابطه بین رهبری دانش با مدیریت سرمایه فکری پرداختند و به این نتیجه رسیدند که وضعیت رهبری دانش و مدیریت سرمایه فکری در دانشگاه بوعلی سینا بالاتر از سطح متوسط است. ضریب همبستگی پیرسون نشان داد، بین رهبری دانش با مدیریت سرمایه فکری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه بیانگر آن است که از بین مؤلفه های رهبری دانش، مؤلفه حمایت از فرایند یادگیری فردی و گروهی بیشترین تأثیر را در پیش بینی مدیریت سرمایه فکری دارد.
اردلان و همکاران(1391) به بررسی رهبری دانش، هوش سازمانی و اثربخشی سازمانی پرداختند هدف شناسایی رابطة بین رهبری دانش و هوش سازمانی با اثربخشی سازمانی در دانشگاه بوعلی سینای همدان بود که نتایج نشان داد بین مؤلفه های رهبری دانش، مؤلفه حمایت از فرایند یادگیری فردی و گروهی بیشترین تأثیر را در پیشبینی اثربخشی سازمانی دارد؛ و از بین مؤلفه های هوش سازمانی، مؤلفه های اتحاد و توافق، بینش استراتژیک وسرنوشت مشترک به ترتیب بیشترین تأثیر را در پیش بینی اثربخشی سازمانی دارند.
عبدی و همکاران(1390) به بررسی برداشت کارکنان از فرهنگ ایمنی بیمار در بیمارستان های منتخب دانشگاه علوم پزشکی تهران پرداختند و نتایج نشان می دهد که ابعاد مختلف فرهنگ ایمنی در این بیمارستان ها نیاز به بهبود داشته و بر این اساس در این مطالعه، پیشنهاداتی در زمینه نحوه ارتقای فرهنگ ایمنی در مراکز درمانی به مدیران و مسوولان مربوطه ارایه گردیده است.
اصغری و همکاران(1390) به ارزیابی ادراکات کارکنان نسبت به فرهنگ ایمنی در کارخانه نورد و تولید قطعات فولادی بر حسب مدل اعتقاد بهداشتی - سال 90 پرداختند و به این نتیجه رسیدند کارکنان مورد بررسی از دانش و نگرشی نسبتا خوب درباره ایمنی برخوردار بودند. از آنجا که کارکنان از گروه های آسیب پذیر محیط کار محسوب می شوند اجرای برنامه های آموزشی و مداخله ای با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی یا سایر مدل های آموزشی، به منظور افزایش ادراکاتشان در خصوص رعایت ایمنی و اصول ایمنی توصیه می شود.
حقیقی (2011) در مطالعه ای که به ارزیابی ادراکات کارکنان پالایشگاه نفت نسبت به فرهنگ ایمنی بر حسب مدل اعتقاد بهداشتی بود کارکنان از ادراک منافع خوب و ادراک حساسیت متوسطی نسبت به  اصول ایمنی برخوردار بودند.
حضیی وهی و همکاران(2007) در پژوهشی که به بررسی تأثیر آموزش حفاظت فردی تنفسی بر فرهنگ ایمنی کارکنان از طریق مدل اعتقاد بهداشتی بر عملکردایمنی کارگران پرداختند. در این مطالعه به این نتیجه رسیدند نمره آگاهی، منافع و موانع درک شده کارگران قبل از مداخله آموزشی در حد متوسط بود.
جعفری ندوشان و همکاران(2011) در تحقیقـی تحت عنوان «بررسی ارتباط حادثـه بـا فرهنـگ ایمنـی در کـارگران نســاجی شهرســتان یــزد» نشــان دادنــد ارتبــاط معنی داری بین فرهنگ ایمنی مثبت و منفی و سابقه داشتن حادثه و جو دارد، ولی سن، سـابقه کـار و تحصـیلات بـا فرهنگ ایمنی ارتبـاط معنـی داری نداشـت و نتیجـه گیـری کردند که یکی از راههای مهـم جلـوگیری از حـوادث، بـه وجود آوردن و تقویت فرهنگ ایمنی است. البتـه مدیران ارشد سازمان نقش عمدهای در فرهنگ سازی و تسریع این امر دارند.

3. روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ امکان کنترل متغیرها از نوع تحقیقات غیرآزمایشی و در دسته بندی تحقیقات غیر آزمایشی از نوع تحقیقات توصیفی همبستگی با رویکرد علّی است و از لحاظ نوع داده ها، کمّی و بصورت پیمایشی و میدانی در سطح نمایندگی های مجاز ایران خودرو در استان اردبیل به اجرا در آمده است
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه کارکنان نمایندگی های مجاز ایران خودرو در استان اردبیل می باشد که تعداد آن ها 186 نفر می باشند. که بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه برابر با 125 نفر می باشد.

که در آن در این تحقیق از جامعه کارکنان نمایندگی های مجاز ایران خودرو در استان اردبیل نمونه گیری تصادفی ساده انجام شده است.

جمع آوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق، به صورت میدانی انجام گرفته است. مطالعات کتابخانه ای نیز به صورت مطالعه کتب و نشریات داخلی و خارجی و جستجو در پایگاه های اطلاعاتی (اینترنت) به منظور دستیابی به مبانی نظری و استفاده از تجارب محققین دیگر بوده است.
در این پژوهش با توجه به اهداف تحقیق و اطلاعات مورد نیاز برای آزمون فرضیات پژوهش از دو پرسشنامه به شرح زیر استفاده شد:
جمع آوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش حاضر، از نوع توصیفی- پیمایشی و با توجه به هدف از نوع کاربردی بود که روش جمع آوری اطلاعات آن به شکل پرسشنامه ای انجام می شود جامعه آماری پژوهش کارکنان نمایشگاهای مجاز ایران خودرو می باشد. در این تحقیق برای رهبری دانش از پرسش نامه رهبری دانش با هدف بررسی ابعاد مختلف رهبری دانش در سازمان باید ایفاء کند با پرسشنامه 25 سوالی ریتا ولیتالا(2004) استفاده می شود؛ در این پرسشنامه برای هر گزینه در مقیاس پنج گزینه ای  کاملاً موافقم 5 امتیاز، موافقم 4 امتیاز، نه موافقم نه مخالفم 3 امتیاز و مخالفم 2 امتیاز و کاملاً مخالفم 1 امتیاز به هر یک از گویه ها پاسخ می دهد در کل مقیاس و هریک از ابعاد آن نمره ای کسب می کند بنابراین در کل مقیاس، حداکثر نمره 5 و حداقل 1 است که هر چه امتیاز در هر یک از ابعاد به حداکثر امتیاز نزدیک تر باشد نشان دهنده آن بعد و نقش زیاد رهبری دانش می باشد، برای فرهنگ ایمنی از مقیاس شارون چلک(2006) برای بررسی جو (فرهنگ ایمنی در سازمان) استفاده می شود این پرسشنامه با 11 سوال، آزمودنی که در مقیاس پنج گزینه ای کاملاً موافقم 5 امتیاز، موافقم 4 امتیاز، نه موافقم نه مخالفم 3 امتیاز و مخالفم 2 امتیاز و کاملاً مخالفم 1 امتیاز به هر یک از گویه ها پاسخ می دهد در کل مقیاس و هریک از ابعاد آن نمره ای کسب می کند بنابراین در کل مقیاس، حداکثر نمره 5 و حداقل 1 است.
در تحقیق حاضر با توجه به استاندارد بودن پرسشنامه، روایی پرسشنامه به منظور اطمینان بیشتر و با توجه به ماهیت و اهداف تحقیق اعتبار محتوایی، با نظر خواهی اساتید، متخصّصین و صاحب نظران انجام گرفت و پس از تأیید پرسشنامه و انجام اصلاحات لازم، قابلیت اجرا کسب نمود.
همچنین برای سنجش پایایی یک نمونه اولیه شامل 30 پرسشنامه پیش آزمون گردید و سپس با استفاده از داده های به دست آمده از این پرسشنامه ها و به کمک نرم افزار آماری میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد که کل سئوالات پرسشنامه 87/0 بدست آمد و این عدد نشان دهندة آن است که پرسشنامه های مورد استفاده، از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار می باشد.

4. نتایج
در این قسمت به تجزیه و تحلیل فرضیه های تحقیق پرداخته و با استفاده از روش های آماری مناسب به آن ها پاسخ داده می شود. روش آماری مورد استفاده در این قسمت ضریب همبستگی می باشد. ضریب همبستگی میزان همبستگی بین دو متغیر را اندازه می گیرد و دارای دو نوع متفاوت پارامتریک پیرسون و ناپارامتریک اسپرمن می باشد. ضریب همبستگی پیرسون، خطی بوده و میزان و شدت و جهت همبستگی بین دو متغیر را نشان می دهد و زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که هر دو متغیر مورد بررسی دارای توزیع نرمال باشند. ضریب همبستگی اسپرمن فقط شدت همبستگی را اندازه گرفته و زمانی بکار گرفته می شود که حداقل یکی از متغیرهای مورد بررسی از توزیع نرمال تبعیت نکند. بنابراین قبل از پرداختن به آزمون فرضیه به بررسی نرمال بودن یا نبودن متغیرهای تحقیق اشاره می شود. در این راستا آزمون کلموگروف-اسمیرنوف معروف ترین آزمونی است که مورد استفاده قرار می گیرد. در جدول زیر نتایج آن ارایه می شود.

جدول 1- نتایج آزمون کلموگروف - اسمیرنوف

جدول 2- نتایج تحلیل رگرسیون خطی:

5. بحث و نتیجه گیری
نتایج دموگرافیک نشان داد که توزیع افراد مدیران شعب حاضر در نمونه آماری از جنسیت مرد و زن ارایه شده است. اکثریت مدیران حاضر در نمونه با فراوانی117 نفر مرد هستند.
کارکنان حاضر در نمونه آماری به لحاظ سابقه کاری در پنج رده مختلف از رده کمتر از 5 سال تا بیش از 26 سال سابقه کاری تقسیم شده اند. در جدول3 توزیع افراد نمایندگی در نمونه آماری در رده ها مختلف سابقه کاری ارایه شده است. تفرادی که بین 6 تا 15 سال سابقه کاری دارند دارای بیشترین فراوانی هستند که به تعداد 66 نفر 53 درصد نمونه را تشکیل می دهند. کارکنان با سابقه کاری بیش از 25 سال دارای کمترین فراوانی و تنها یک درصد نمونه را به خود اختصاص داده اند.
کارکنان حاضر در نمونه مورد بررسی دارای تحصیلات مختلف از فوق دیپلم تا فوق لیسانس هستند. افراد با تحصیلات لیسانس با 66 نفر بیشترین فراوانی و فوق لیسانس تنها با 17 نفر کمترین فراوانی را دارا هستند.
آماره دوربین واتسون برای مدل رگرسیونی برابرو 1.63 می باشد. که نتیجه می شود این مقدار در بازه 1.5 تا 2.5 قرار می گیرد. بنابراین می توان گفت فرض استقلال خطاها در مدل رگرسیونی رد نمی شود و می توان گفت ناهمبسته بودن خطاها نیز برقرار میباشد.
مقدار ضریب تعیین می توان گفت که حدود 9/21 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیر های مستقل توجیه می شود.
آزمون  Fو سطح معنی داری بدست آمده برای آن مربوط به آزمون قطعیت وجود رابطه خطی(آزمون معنی داری کل رگرسیون) بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته می باشد. با توجه به اینکه سطح معنی داری این آزمون نیز کمتر از 05.0 میباشد می توان گفت که رابطه خطی بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته وجود دارد و کل مدل معنی دار می باشد.
نتایج تحلیل رگرسیون خطی نشان داده شده است. با توجه به سطح معنی داری رهبری دانشی (سطح معنی داری بدست آمده برای این متغیر کمتر از 0.05 می باشد) نتیجه می شود که این متغیرها تاثیر معنی داری در فرهنگ ایمنی دارند. ضرایب سایر متغیر ها معنی دار می باشد (سطح معنی داری کوچکتر از 0.05 می باشد). بنابراین با توجه به مطالب گفته شده می توان گفت: فرضیه «رهبری دانشی بر فرهنگ ایمنی تاثیر دارد.» با اطمینان 95 درصد مورد تایید قرار می گیرد. با توجه پیشینه تحقیقات ذکر شده در این تحقیق نتیجه می شود که یافته های این قسمت از تحقیق با نتایج به دست امده از تحقیقات قنبری و اسکندری (1391) و خدایی و همکاران (1393) مطابقت دارد

مراجع:
اردلان م،اسکندری ا،گیلانی م.1391.رهبری دانش،هوش سازمانی و اثربخشی سازمانی.مجله مطالعات مدیریت راهبردی سال سوم،12: 100-71.
رابینز ا.1389.رفتار سازمانی مفاهیم نظریه ها وکاربردها.ترجمه ع پارساییان و م اعرابی.تهران:نشر دفتر پژوهش های فرهنگی.
روشه گ.1391.جامعه شناسی تالکوت پارسونز.ترجمه ع نیک گهر.تهران:نشر نی.
قنبری س،اسکندری ا.1391.بررسی رابطه بین رهبری دانش با مدیریت سرمایه فکری.فصلنامه علمی-پژوهشی مدیریت دولتی،12: 89-112.
هریسون ل،هانتینگتون س.1388.اهمیت فرهنگ.ترجمه انجمن توسعه مدیریت ایران.چاپ دوم.تهران:نشر امیرکبیر.
< >

دفت ر.1392.مبانی تئوری و طراحی سازمان.ترجمه ع پارساییان و م اعرابی.تهران:نشر دفتر پژوهشهای فرهنگی.
ابراهیمی ا.1382.مطالعة تطبیقی سبک رهبری امام علی(علیه السلام) با سبکهای رهبری موجود.فصلنامه اندیشه صادق، 1: 126-112.
امیریان زادهم،محمدی م.1383.رهبری در نهج البلاغه.ماهنامه تدبیر،150: 62-60.
اولیوا پ.1379.نظارت و راهنمایی آموزی در مدارس امروز.ترجمه غ احمدی و س شهابی.اصفهان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان.
خورشیدی ع.1382.مدیریت و رهبری آموزشی.تهران:انتشارات یسطرون.
دهکردی ل،جوکار ع.1386.مدیریت اسلامی و الگوهای آن.تهران:انتشارات دانشگاه پیام نور.
ربانی خوراسگانی ر،سیادت ع،زارع ح،قاسمی نژاد ا.1387.مباحثی در سازمان و مدیریت آموزشی.تهران: انتشارات آوای نور.
رحیمی غ،وظیفه دمیرچی ق.1391.مدیریت رفتار سازمانی.جلفا:انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
علاقه بند ع.1381.مدیریت عمومی.تهران:موسسه نشر روان.
وظیفه دمیرچی ق.1388.اصول سرپرستی.چاپ اول.اردبیل:نشر مهرغزال.
رابینز ا.1383.تئوری سازمان.ترجمه م الوانی و ح دانایی فرد.چاپ هفتم.تهران:نشر صفار.
Barr J,Saltmarsh S.2014.It all comes down to the leadership:The role of the school principal in fostering parent-school engagement.Educational Management Administration & Leadership,Vol.42(4),pp:491–505.
Bligh M,Kohles J.2014.Comparing leaders across contexts culture and time:Computerized content analysis of leader–follower Communications.Leadership,Vol.10(2),pp:142–159.
Douglas A,Terry L,Alyssa M.2007.A review of safety culture theory and its potential application to traffic safety.Foundation for Traffic Safety.
Haghighi M.2011.Safety Culture Evaluation based on Geller model and upgrades it using the Health Belief Model(HBM) in oil refinery workers martyr Tondgooyan Tehran.Thesis Department of Health.Tehran University of Medical Sciences.
Hazavehei M,Shadzi Sh,Asgari T,Porabdian S,Hassan Zadeh A.2007.The effect of safety education based on Health Belief Model (HBM) on the workers practice of Borujen industrial town in using the personal protection respiratory equipments.Iran Occupational Health Journal,Val.5(3),pp:21-30.
Heydari M.2001.The relationship between safety climate and safety behavior in the line of metal industry employees Arak.Thesis Department of Health.Tehran University of Medical Sciences.
Lakshman C,Parente R.2008.Supplier-focused knowledge management in the automobile industry and its implications for product performance, Journal of Management Studies, 45 (2), 317-42.
Northouse P.2010.Leadership: Theory and Practice (5th Ed), Sage Publications, ISBN 978-1-4129-7488-2.
Bodur S & Filiz E.2009.A survey on patient safety culture in primary healthcare services in Turkey. International Journal for Quality in Health Care;Volume 21, Number 5: pp, 348–355
Ergor O,Demiral Y,Piyal Y.2003.A significant outcome of work life:occupational accidents in a developing country.Turkey,pp:74-80.
Halvani Gh,Fallah H,Barkhordari A,Khoshk Daman R,Behjati M,Koohi F.2010.A Survey of causes of occupational accidents at working place under protection of Yazd Social Security Organization in 2005 Iran Occupational Health Journal,Val.29(22).
Haytham M,Kaafarani H,Itani K,Rosen A,Zhao S,Hartmann C.2009.How does patient safety culture in the operating room and post-anesthesia care unit compare to the rest of the hospital?.The American Journal of Surgery,Val.198,pp:75-78.
Lakshman C.2007.Organizational knowledge leadership:a grounded theory approach. Leadership & Organization Development Journal,Val.28(1),pp:51-75.

مطالب تکمیلی:
تاثیر رهبری دانش بر فرهنگ ایمنی/ بخش اول
-------------------------------
پی نوشت:
[1] Halvani et al
[2] Ergor et al
[3] Douglas et al
[4] Haytham et al
[5] Bodur & Filiz
[6] Hsuet al
[7] Tsung-Chih et al
[8] Pun et al