معرفی شهرستان اهر قره داغ (یا ارسباران)

تاریخچه اهر قره داغ

اَهَرْ یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان اهر در شمال این استان است. این شهر بزرگ ترین شهر منطقهٔ ارسباران (قره داغ) بوده و پیش تر به عنوان مرکز این منطقه شناخته می شد.
در آغاز جنگهای روسیه - ایران بخش مهمی از مردم قره داغ زندگی عشایری داشتند. آن زمان، اهر به عنوان مرکز ناحیه ۳۵۰۰ نفر جمیعت داشت.[1] علیرغم افزایش چهار و نیم برابری جمعیت در ۶۰ سال گذشته اهر شکوه پیشین خود را هیچگاه باز نیافت. در حال حاضر، با اهمیت یافتن گردشگری در اقتصاد منطقه ارسباران، نقطه ثقل اقتصادی بیشتر به سمت شهر کوچکتر کلیبر در گردش است.
این شهر برسر جادهٔ تبریز - باکو و در ۹۰ کیلومتری شمال شرق تبریز قرار گرفته است. اهر از شهرهای تاریخی ایران بوده و سنگ نبشته اورارتویی - سغندل و نیز بقایای دژهای ساسانی از مهم ترین آثار تاریخی این منطقه به شمار می روند.
در اطراف اهر آثاری مربوط به دوره پیش از اسلام، مخصوصا زمان ساسانیان یافت شده است. اهر از اواخر قرن دوم هجری تا سال ۲۲۲ در محدوده قلمرو جاودان و بابک خرمدین، در قرن سوم مرکز ناحیه میمد (Mīmaḏ)، در اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم پایتخت حکمرانان سلسله پیشتکین، در دوره ایلخانان مغول استراحتگاه تابستانی ایلخان ها، در زمان صفویان مورد توجه پادشاهان و در دوره قاجاریان توسط شاهزادگان قاجار اداره می شد.
به گونه ای که در کتاب حدودالعالم در سال ۳۷۵ هجری این شهر بدین نام خوانده شده و منطقه ای آباد و پررونق شمرده شده است.
برخی دیگر ریشهٔ واژهٔ اهر را به معنای درخت «ون» در زبان عربی دانسته اند که باتوجه به وجود انبوه این گونه درختان در پیرامون شهر، به این نام مشهور گشته است.
برخی نیز واژهٔ اهر را تکمیل یافته واژهٔ «هور» به معنای خورشید دانسته اند که پیش از ورود اسلام به منطقه و در دوران مهر پرستی به این نام معروف شده است.
اهر یکی از کانون های جنبش مشروطه ایران بود. بعد از برقراری پادشاهی دودمان پهلوی افول اهر شروع شد. شاهان پهلوی با تاکید بر آریاگرایی، زمینه یک جانشینی اجباری عشایر را فراهم کرده و به این ترتیب به اقتصاد ناحیه ضربات مهلکی زدند. بالاخره، رضا شاه با تغییر دادن نام تاریخی قره داغ به ارسباران سعی کرد هویت تاریخی منطقه را منهدم کند.
شهر اهر با ۱۳۶۰ متر ارتفاع از سطح دریا در ۴۷ درجه و ۴ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۸ درجه و ۲۸ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفته است. این شهر در منطقه ای کوهستانی واقع شده و کوه های شیور در شمال شرق، بزکش در جنوب و قاشقاداغ در جنوب شرق آن قرار گرفته است. رودخانهٔ کیچیک چای از داخل، اهرچای از جنوب و علیرضاچای و رنگول چای از غرب اهر می گذرند.
از لحاظ تغییرات آب و هوایی، بیشینهٔ دمای اهر در فصل تابستان ۳۴ درجهٔ سانتی گراد بالای صفر و کمینهٔ دمای آن در فصل زمستان ۲۷ درجهٔ سانتی گراد زیر صفر است؛ همچنین میانگین بارش سالانهٔ اهر ۳۱۰ میلی متر گزارش شده است.

تقسیمات کشوری اهر قره داغ

شهرستان اهر در سال 1323 تأسیس و براساس آخرین تقسیمات کشوری سال 85، این شهرستان از 2 بخش مرکزی و هوراند تشکیل یافته و دارای 9 دهستان بوده به طوری که 6 دهستان قشلاق به مرکزیت روستای تازه کند، دهستان گویجه بل به مرکزیت روستای خونیق، دهستان اوچ هاچا به مرکزیت روستای یخفروزان دهستان آذغان به مرکزیت روستای آذغان، دهستان بزکش به مرکزیت روستای کرنگاه و دهستان ورگهان به مرکزیت روستای ورگهان در تابعیت بخش مرکزی و 3 دهستان دودانگه به مرکزیت شهر هوراند، دهستان چهاردانگه به مرکزیت روستای آق براز و دهستان دیکله به مرکزیت روستای مجیدآباد در تابعیت بخش هوراند قرار دارند. این شهرستان از 2 شهر (اهر و هوراند) و تعداد 315 روستا تشکیل یافته است.

جمعیت شهرستان اهر قره داغ

اهر با دارابودن ۱۰۰٬۶۴۱ نفر جمعیت (سال ۱۳۹۵ خورشیدی) و ۱۲٫۷۶ کیلومتر مربع مساحت (سال ۱۳۹۴ خورشیدی)، چهارمین شهر پرجمعیت استان پس از تبریز، مراغه و مرند و پنجمین شهر بزرگ استان پس از تبریز، مرند، مراغه، میانه محسوب می شود.

از لحاظ میزان سواد نیز از مجموع پاسخ دهندگان، ۶۰٬۵۱۹ نفر را افراد باسواد و ۱۷٬۹۲۲ را افراد بی سواد تشکیل داده اند؛ به عبارت دیگر ۷۷٫۱۵ درصد از ساکنان شهر باسواد و ۲۲٫۸۴ درصد نیز بی سواد بوده اند.

صنایع دستی اهر قره داغ:

از جمله صنایع دستی منطقه ارسباران و شهرستان اهر می توان به فرش بافی، جاحیم، گلیم، خورجین، بندبافی، مفرش، جوراب، شال، پالاز، صنایع چوب و به خصوص ورنی بافی اشاره کرد. ورنی نوعی دست بافت زیبا و پشمی و یا ابریشمی که در منطقه اهر و ارسباران به صورت وسیعی توسط زنان عشایر بافته می شود و از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

قالی بالان نیز زمانی در بازار اهر مشتریان زیادی داشت.

چهره های شاخص و ماندگار اهر:

شهرستان اهر زادگاه افراد معروفی است که عبارتند از:

• عباس اسلامی متخلص به بارز شاعر معاصر ترک زبان ایرانی بود.
• قاسم خان اهری نخستین چشم پزشک ایران چندین دوره به عنوان نماینده اهر در مجلس شورای ملی اننخاب شد. او در سال ۱۳۲۸ در اولین دوره مجلس سنا به عنوان سناتور آذربایجان انتخاب شد.
• استوار ساقی به مدت ده سال (۱۳۵۲ ـ ۱۳۴۲) رئیس زندان قزل قلعه بود. او نمونه ای از یک نظامی وظیفه شناس، و در عین حال لوطی و عیار، بود.
• علیرضا مدقالچی ریاضی دان، مترجم، نویسنده و استاد دانشگاه خوارزمی است. وی در سال ۱۳۸۹ به عنوان چهره ماندگار رشته ریاضیات معرفی شد.
• محمود آخوندی یکی از مشاهیر حقوق و نخستین پروفسور حقوقی ایران است.

جاذبه های گردشگری شهرستان اهر قره داغ:

اهر در زمینه گردشگری علی رغم دارا بودن جاذبه های متعدد، کمتر مورد توجه بوده است. برخی از اماکن دیدنی اهر به این شرح است:

آرامگاه شیخ شهاب الدین اهری:

از عارفان سده هفتم هجری در پارک شیخ شهاب الدین شهر اهر قرار گرفته است. این مجموعه شامل ساختمان های خود خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره ها، و تعدادی غرفه است. پیشینه این بنا که با شیوه اسلامی ساخته شده، به دوره شاه عباس یکم صفوی می رسد؛ البته برخی از بخش های تاریخی آن به پیش از این دوره و به طور عمده به دوره ایلخانان مربوط می شود. این خانقاه از سال ۱۳۷۴ به موزه ادب و عرفان تبدیل شده است که تنها موزه عرفان در ایران است.

بازار اهر:

این بازار از شاخه های مختلفی تشکیل یافته و دارای ۴ بخش اصلی به نام های بازار جعفرقلی خان، بازار کفاشان، بازار نصیربیگ و راسته بازار است. این بازار در زمان رشیدالملک، حکمران وقت ارسباران مرمت شده است.

خانه تاریخی قاسم خان اهری:

این خانه از خانه های تاریخی اهر است که در خیابان حزب الله این شهر قرار گرفته است. این بنا از اتاق ها، سرسرا و نورگیرهای مختلفی شکل گرفته است. در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، پارک قاسم اهری در جوار خانه تاریخی مذکور احداث شده است.

خانه بشیر آمر: 

بشیر آمر از نوادگان پسری عباس میرزا است. خانه وی از خانه های تاریخی اهر است که در خیابان شیخ شهاب الدین اهری قرار گرفته است. این بنا از اتاق ها، اندرونی، زیرزمین، یخچال، سرسرا و فضاهای دیگری شکل گرفته است، قدمت این خانه به بیش از ۱۱۰ سال می رسد.

سد ستارخان اهر:

سد ستارخان اهر نام سدی است خاکی که بر رودخانه اهرچای در ۱۵ کیلومتری غرب اهر در جاده اهر - ورزقان قرار گرفته است و در ادامه مسیر خود به رودخانه قره سو می پیوندد.

منطقه گردشگری هوراند:

هوراند یا منطقه حفاظت شده هوراند به دلیل قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی یکی از نقاط بکر و خوشایند برای شکارچیان و صیادان در فصل شکار است که باید این نکته را گفت که از عزیزان خواهش می کنیم با شکار این حیوانات، زیبایی ها را از طبیعت این منطقه و از چشم انداز نسل های آینده حذف نکنید.

ارتفاعات قوشاداغ:

کوه قوشاداغ در جنوب شرقی اهر، پوشیده از مراتع سرسبز و خرم است که تابستان مورد استفاده عشایر دشت مغان و ارسباران قرار می گیرد. قوشاداغ می تواند گردشگری اهر را رونق ببخشد زیرا اهر دشتی فروافتاده در میان کوه های قره داغ در شمال و کوه های قوشاداغ در جنوب قرار دارد و وجود این ارتفاعات قابلیت بزرگی برای توسعه گردشگری کوهستان در این شهرستان است.

تالاب قوچ گولی:

این تالاب در ارتفاعات قوشاداغ و در مسیر قله قوشاداغ واقع شده است. این تالاب در ارتفاع ۲۵۰۰ متری قرار گرفته و راه سازی های اخیر آن در معرض نابودی قرار داده است.

قلعه پشتاب(پشتو قالاسی):

قلعه پشتاب، پشتو یا پیشتاب یکی از دژهای کهن در شهرستان اهر است که قدمت آن به دوره های اشکانی و ساسانی می رسد. در ساخت دیوارهای قلعه پشتو از سنگ های لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و تعدادی آجر استفاده شده است.

قلعه نوردوز یا نقدوز:

این قلعه که به قلعه داغ نیز معروف است یکی از قلعه های تاریخی منطقه ارسباران است. قدمت این قلعه را که برای مقاصد نظامی ساخته اند و بر کوهستان های اطراف خود تسلط کافی دارد، ظاهرا منسوب به دوره ساسانی است. این قلعه در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۴۵ با شماره ثبت ۶۲۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع اهر:

مسجد جامع اهر در کوچه مسجد جمعه این شهر واقع شده و منسوب به دوره سلجوقی و اتابکان است. این مسجد از نظر شیوه معماری و تزئینات از مساجد بسیار زیبای استان آذربایجان شرقی است.

نقشه راهنمای شهر اهر را می توانید از لینک زیر دانلود کنید: