سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش اول

چکیده

سلامت و بهداشت روانی به معنای حالت رفاه جسمی، روانی و اجتماعی یا به معنای سلامت فکر است. سلامت و بهداشت روانی از دیرباز مورد توجه مسلمانان بوده است که سرچشمه های آن را می توان در آیات قرآن و احادیث اهلبیت علیهم السلام جستجو نمود. در آیاتی متعددی، از قرآن با عنوان «شفا» یاد شده؛ بطوریکه گاه قرآن شفا دهنده دلها معرفی شده و در کنار آن مایه هدایت نیز دانسته شده است. گستره شفابخشی قرآن مانند زلال باران رحمت الهی شامل همگان است ولی تفاوت در افراد و زمینه های فکری و درونی آنهاست. بیماریهایی که قرآن درمان می کند عبارتند از: بیماریهای فکری و عقیدتی، بیماریهای اجتماعی و بیماریهای اخلاقی. برای هر کدام از این بیماریها راهکارهای مناسبی در قرآن معرفی شده است. فشار روانی که نقطه مقابل سلامت و بهداشت روانی است عوامل گوناگونی دارد که قرآن کریم برای درمان آن راهکارهای متعددی نظیر راهکارهای معرفتی، راهکارهای رفتاری و راهکارهای عاطفی ارائه نموده است. قرآن کریم به روابط اجتماعی سالم نیز توجه کرده و توصیه هایی در این باب دارد که زمینه ساز روابط بهتر مسلمانان و پیوندهای عاطفی و حمایتی در اجتماع است.

کلمات کلیدی: سلامت، بهداشت روانی، فشار روانی، قرآن کریم

1. مقدمه

بهداشت روانی از دیرباز مورد توجه مسلمانان بوده است که سرچشمه های آن را می توان در آیات قرآن و احادیث اهلبیت علیهم السلام جستجو کرد. شفابخشی قرآن و راهکارهایی که برای مقابله با فشارهای روحی و تأمین بهداشت روانی انسان بیان کرده، مورد توجه بسیاری از محققان بهداشت روانی قرار گرفته است. پزشکان مسلمان که علوم پزشکی را از مکتب بقراط و جالینوس وام گرفته بودند، براساس آموزه های قرآن و سنت، به بهداشت روانی انسان روی آوردند. شفابخشی قرآن را مطالعات تاریخی نیز مورد تأیید قرار می دهد. دویست سال بعد از تعالیم قرآن جامعه ای متمدن پدید آمد که در آن وحدت در تفکر و وحدت عملی جامع نمود یافت و از این سو تفرقه ها و غارتگریها جای خود را به حاکمیت قانون داد و و این نمونه ای بارز از اثر شفابخشی قرآن می باشد. نقطه مقابل بهداشت روانی فشار روانی است. «فشار روانی» را «بیماری تمدن جدید» نام نهاده اند، از این رو راهکارهای مقابله با آن و تأمین بهداشت روانی انسان معاصر اهمیت ویژه ای یافته؛ به گونه ای که برخی روانشاسان، عصر حاضر را عصر اضطراب نامیده اند؛[1] اضطرابی که هسته مرکزی بسیاری از بیماری های روانی تلقی می شود. در این مقاله راههای درمان فشار روانی و تأمین امنیت و بهداشت روانی مورد کنکاش قرار می گیرد.

1.1.  بهداشت روانی

در مورد بهداشت روانی تعریف های متعددی بیان شده که به دو مورد اشاره می کنیم:
1. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بهداشت روانی عارت است از حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی، نه اینکه تنها بیماری نباشد.[2]
2. بهداشت روانی به معنای سلامت فکر است و منظور نشان دادن وضع مثبت و سلامت روانی است که می تواند به ایجاد تحرک، پیشرفت و تکامل فردی، ملی و بین المللی کمک نماید؛ زیرا وقتی سلامت روانی شناخته شد، برای دستیابی به آن اقدام می شود و بدین رو برای تکامل فردی و اجتماعی باز می گردد.[3]

1.2.  فشار روانی

فشار روانی یا استرس، نقطة مقابل بهداشت روانی است که برای آن تعریف های متعددی بیان شده:
1. براون و کمپ بل(1944م): فشار روانی چیزی است که از خارج بر فرد تحمیل می شود و ناراحتی های جسمانی و روانی در پی دارد.[4]
2. اضطراب یک حالت احساسی ـ هیجانی است که از ویژگی های برجسته آن ایجاد حالت بی قراری و دلواپسی است که با اتفاقات زمان و شرایط مکانی تناسب ندارد.[5]

1.3. نشانه های فشار روانی

بخشی از آشکارترین بازتاب های فشار روانی در رفتار و احساسات از این قرار است:
1. ایجاد اختلال در تفکر صحیح و عاقلانه؛
2. خستگی و عدم انعطاف در نگرش و بینش؛
3. پرخاشگری نابجا و تحریک پذیری؛
4. انزوا و ترک وابستگان؛
5. افراط در خوردن، کشیدن سیگار و نوشیدن مشروب؛
6. گرایش به سرعت در حرکت، سخن و حتی تنفس؛
7. ناتوانی در حفظ آرامش خود؛
8. بی نظمی در رفتار؛
9. گیج شدن و چند بار فکر کردن دربارة عقاید خاص؛
10. حالت تأثیر عاطفی مانند خشم یا نشاط ناگهانی، افسردگی یا فعالیت بیش از حد.[6]

ادامه دارد...
------------------
مطالب تکمیلی:
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش دوم
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش سوم
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش چهارم
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش پنجم
------------------
پی نوشت:
[1]. مجموعه مقالات همایش نقش دین در بهداشت روان (نقش دین در بهداشت روان)، 1382، دفتر نشر معارف، قم، ص67.
[2].  خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری، روانپزشکی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی، 1376، ج1؛ نیز اسلام و بهداشت روان(مجموعه مقالات)، 1382، قم، نشر معارف، ج1، ص195.
[3].  حسینی، سید ابوالقاسم، 1374، نشریه اصول بهداشت روانی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ص13.
[4].  حسینی کوهساری، اسحاق، 1383، نگاهی قرآنی به فشار روانی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ص36-35.
[5].  اسلام و بهداشت روان(مجموعه مقالات)، 1382، قم، نشر معارف، ، ج1، ص155.
[6].  مارتین شفر، فشار روانی، 1367، ترجمه پروین بلورچی، تهران، کتابخانه مرکزی، ص 43-37؛ کوپر کری، 1940م، فشار روانی، ترجمه ناهید شریعت زاده، ص16.