سیری در تاریخ پژوهش

پژوهش یعنی غواصی در رویای ژرف و بی پایان دانش. پژوهش پروازی است به سوی دانایی و گذر از لایه لایه ابرهای جهالت و دریافتن روشنای علم. پژوهش شکافتن پوسته های جهل و رسیدن به واقعیت هاست و در این میان هرچه تلاش وسیع تر و عمیق تر باشد،نتیجه بیشتر و بهتر است. هرچه بیشتر غوص کنی و در غواصی هرچه ماهرانه تر عمل کنی، مروارید بیشتری صید می کنی و هرچه از تجاربِ دانشمندان و عالمان بیشتر بهره بگیری، زودتر به گوهر دریای علم می رسی. دستانتان از علم پرگهر باد.

جام حیات
سپاس خدای تعالی را که به انسان دانایی بخشید و از این جامِ حیات جرعه ای او را نوشانید تا به داناییْ حیات جاودان گیرد و با جهالت بیگانه شود. خداوندا، ما را از آنانی قرار ده که در راهِ به دست آوردن این نعمت می کوشند. آنان که قدم به قدم با توکل به تو، و به یاری تو، پرده های جهل و تاریکی را کنار می زنند و به نور علم دست می یابند. آنان که همه بودنشان را صرف دانستن کردند و از همه دانششان و از همه تلاششان، شناخت تو و قرب تو و جهد در راه تو را آرزو داشتند. روز بزرگ پژوهش بر همه اندیشمندانِ متعهدِ کشورِ اسلامی مان گرامی باد.

آغاز پژوهش
کنجکاوی و میل به دانستن و شناختن، از جمله خصایص انسانی است که در کودکی به طور جدّی و آشکار بروز می کند. کودکان پژوهشگرانی بزرگند. لمس و دیدن اشیا و حتی زبان زدن به آنها راه هایی است که کودک در ابتدای زندگانی اش برای شناختن به کار می برد و سؤالات پیاپی و بی انتها شروع جدیدی از دوره پژوهش آنان است. بی اعتنایی به این سؤالات جدّی، بی اهمیّت دانستن آنها و دادن پاسخ های نادرست و گمراه کننده از سوی ما موجب می شود که کودکان در بزرگسالی پژوهشگران لایقی نباشند. بیایید پژوهشگران خردسالمان را جدّی تر بگیریم.

پژوهش در اسلام
دین اسلام اقیانوسی بی کران از دانایی و علوم مختلف را بر روی انسان می گشاید. اهمیّتی که دین اسلام به اندیشه، علم آموزی و پژوهش داده است بسیار شایان توجه است. کتاب های مذهبی از قرآن و نهج البلاغه گرفته تا سایر کتاب های حدیثی، سرشار از علوم مختلف و دانستنی های گوناگون است و بر عهده دانشمندان اسلامی است که در این اقیانوس بی کران غوص کنند و مرواریدی از دانایی به قدر توان خود به جامعه اسلامی هدیه کنند.

ارزش پژوهش
آنچه به نتجیه کار پژوهشگر ارزش می بخشد، موضوعی است که پژوهشگر برای تلاش خود برگزیده است. اندیشمندی که برای روشن کردن و شناساندن راه زندگی بشر و نمودن راه هدایتی از سوی راهنمایان الهی، در کلام این بزرگواران جستجو می کند و درست را از نادرست می شناساند و به تفسیر و ترجمه آن می پردازد، یا دانشمندی که برای درمان یا شناخت عامل یک بیماری عمری را به تلاش می گذراند تا جامعه بشری را از رنجی آزار دهنده نجات بخشد، حقّی عظیم بر گردن جامعه بشری دارد و شایسته پاداشی بسیار است. امّا هستند کسانی که برای قتل عام یا به خرابی کشاندن منطقه ای، در پی یافتن سلاحی مخرّب می کوشند. اینان خائنان به عالَم علمند و سزاوار عقابی بزرگ. روز پژوهش بر همه آنان که تعهد اسلامی و انسانی را با پژوهش درآمیختند، مبارک باد.

اهمیّت پژوهش
اسلام عزیز برای پژوهش و جستجو در عالم علم اهمیّتی ویژه و وافر قائل است، تا آنجا که مداد علما را برتر و والاتر از خون شهدا می داند و دانش اندوزی و طلب علم را از نماز و روزه و حج و جهاد در پیشگاه خدا بهتر و عزیزتر می شمرد. آری معجزه برتر پیامبر ما کتاب آسمانی اوست و جمله آغازی آن که خداوند بدان با رسولش سخن گفت امر به خواندن است. رسول خدا و جانشینان گرانقدرش حامل همه علوم الهی بر روی زمین هستند و آبشارهای سرشار و جاری کلامشان سفره های عظیم دانایی را در برابر ما گشوده است. شیرینی دانستن، گواراتان باد، ای تلاشگران وادی علم.

قدم بر بال ملایک
چه صبح روشنی است آن صبح که به امید دانستن و شناختن چشم بگشایی و در دیار علم قدمی برداری. وقتی به جستجوی گوهر علم قدم می زنی گام هایت را آهسته بر زمین بگذار. این بالهای ملایک است که زیر گام های با صلابت تو بر زمین گسترده است و این صدا، صدای گرم ملایک است که از خدا برای تو طلب بخشش می کند. گام هایت را آهسته بر زمین بگذار، امّا با صلابت و اطمینان قدم بردار که این راه، راه بهشت است. خدا در پایان تو را به بهشت فرا می خواند. آری، راه بهشت خدا از دیار علم می گذرد.

راه سعادت
پژوهش در وادی دانش، تلاش در راه آموختن و یافتن دانستنی ها و گام برداشتن در جاده علم، چنگ زدن به ریسمان سعادت و نوشیدن از جام خوشبختی و رستگاری است. امیرالمؤمنین علی(ع) می فرمایند: «طالب علم در دنیا عزتمند و در آخرت رستگار است».

جرعه ای از جام دانش
جام علم و دانایی جامی است بی پایان که نه لبریز می شود و نه پایانی می پذیرد و نه خشک می شود. به نوشیدن جرعه ای از جام دانش تشنگی گل می کند و عطش افزون می شود. آنچه از جام دانایی به دست می آید عزّت دنیا و رستگاری آخرت است و آن که جرعه ای از آن بنوشد وگامی در وادی آموختن بردارد، ناخواسته به سوی این وادی کشانده می شود و تشنه می شود برای جرعه ای دیگر و گامی دیگر و جرعه ای دیگر تا وادی سعادت ابدی. زلالِ دانستن و آموختن گوارای وجودتان.

علم برتر
آموختن علم دین برتر از آموختن علوم دنیوی است. علوم دینی جستجو در کلام وحی و معصومین است و این برتر از پژوهش در علوم مادّی و تجربی است. هرچند شناخت علوم دنیوی نیز ضروری و ارجمند است، امّا از آنجا که هدف از اصل آفرینش، شناخت خدا و عبادت و بندگی اوست، جستجو در این وادی دارای ارج و بهای بیشتری است و علوم دنیوی و مادی نیز تا آنجا بها دارد که در راه خدا و به یاری خدا صورت گیرد و اینجاست که مقام طلب علم از مقام عبادت خدا به مراتب بالاتر و والاتر است.

ضرورت علم
از آنجا که مقصدْ آخرت است و دنیا راهی است برای گذر و آخرت عالم بقا و ماندن است و دنیا عالم فنا و گذشتن، کسب علوم مربوط به عالم بقا بسیار ضروری تر، با اهمیّت تر و پرفایده تر از کسب علوم مربوط به عالم گذراست؛ چنانکه شناختن مقصدِ این راه بسیار مهم و ضروری است و اساسا سفر بدون شناختِ مقصد چرخشی است در بیراه. امروز فرصتی است تا به پژوهش هامان در این باره بیاندیشیم که تا چه حد بدان اهمیت داده ایم و تا کجا به ضرورت آن توجه کرده ایم.

در کلام معصوم
آن که قدم به دیار پر نور علم می گذارد و بال به سوی آسمان دانستن و شناختن می گشاید، آنگاه به نور راه می یابد که شایسته چنین گام نهادن و بال گشودنی باشد. در کلام روشن رسول اکرم حضرت محمّد(ص) جستجوگر راستین چنین توصیف شده است: «آن که علم را برای خدا بخواهد هیچ دری از علم بر او گشوده نگردد جز آنکه در نفسش فروتنی افزون شود، با مردم تواضع بیشتر کند، ترسش از خدا فزونی گیرد و اجتهادش در دین وسعت یابد. او کسی است که علم را بیاموزد و بیاموزاند».

امّا آنکه علم را برای دنیا بخواهد یا برای منزلتی در میان مردم یا مقامی نزد سلطانی، دری از علم بر او گشوده نگردد، جز آنکه خود را بزرگ پندارد، در میان مردم تکبر کند، نسبت به خدا مغرور شودو در دین جفا کند. او کسی است که از علم نه خود سود کند و نه دیگری را سود می بخشد. روز پژوهش بر همه پژوهشگران که به نام خدا، با یاد خدا و برای خدا در تلاشند گرامی باد.

پایه های پیشرفت
میزان موفقیت و پیشرفت هر کشور وابسته به میزان تلاش تلاشگران در زمینه های مختلف است و اساس هر تلاش شناخت مسائل مربوط به موضوع آن است و این بر عهده پژوهشگران متعهدی است که در زمینه های مختلف به پژوهش می پردازند. هر تلاشی بر پایه علمْ موفق است و هر عملی به واسطه جستجوی جدّی در دیار پر رمز و راز علوم آشکار و روشن می شود. در روز گرامیِ پژوهش تلاشِ همه پژوهشگرانِ متعهدِ کشورمان را ارج می نهیم و لحظات مبارک پروازشان را در عالم علم سپاس می گوییم.

شناخت ضروری
در سفری که در پیش گرفته ایم و در راهی که گام برمی داریم، هیچ اندیشیده ایم که مقصد کجاست؟ به کجا می رویم؟ این رفتن برای چیست و برای کیست؟ در کدام یک از لحظات رفتن تأمل کرده ایم؟ در علامت ها و راهنماها؟ کجا ایستاده ایم و آیا به مقصد اندیشیده ایم و راهی مناسب برایش جستجو کرده ایم؟ چه پژوهشی گرانقدرتر، پرفایده تر و ضروری تر از پژوهش درباره مقصدی که به شتاب به سویش می رویم؟ روز پژوهش روزی است که پژوهش آغاز کنیم و به ضروری ترین جستجو در بودنمان دست بزنیم و از امروز، روزی مبارک و جاودان بسازیم.

تاریخی روشن
تاریخ پژوهش در دیار ما آن قدر درخشان و روشن است که بسیاری از دانشمندان امروزی، حتی در پیشرفته ترین کشورها چشم به ستارگان عالم پژوهش در تاریخ دیار دوخته اند و از نور آنان بهره می گیرند؛ عالمانی بزرگ، دانشمندانی وارسته و برجسته که در علومی مختلف تبحّر داشته، استادانه پوسته های جهل را می شکافتند وبه عمق دانایی ها دست می یافتند. کسانی چون ابن سینا، خواجه نصیر طوسی، ابوریحان بیرونی و چه بسیار از دانشمندان که نه فقط از علوم مادّی بهره مند بودند، بلکه ازعلوم الهی نیز بی نصیب نبودند و اینک بر ماست که آثار گرانقدرشان را ارج نهیم و از آن بهره بجوییم.

پژوهشگری بزرگ
استاد شهید مرتضی مطهری ستاره ای است که در دنیای علم و آگاهی به روشنی درخشید و نمونه ای برجسته، پرتلاش، هدفمند و متعهد در میان پژوهشگران بود. امام عزیزمان خمینی تمام آثار آن بزرگوار را بدون استثنا مفید و خواندنی می دانند. دانشمند شهید ما با اتکا به قدرت لایزال الهی قدم در راه پژوهش نهاد و آبشاری زلال و ریزان از دانستنی های گرانقدر و نکات ارزشمند در پیشِ چشمِ آیندگان جاری ساخت. امروز در روز پژوهش تلاش های گرانقدر او را سپاس می گوییم و آثار ارزشمندش را ارج می نهیم و از چراغ های روشنی که برافروخت روشنی می گیریم.

گنجی از گذشتگان
پژوهش با تاروپود تاریخ گرانقدر ما چنان آمیخته است که در هر ورق از تاریخمان نام پژوهشگری دانشمند، حکیمی بزرگ یا عالمی برجسته به چشم می خورد. این امر، سنگینی باری را که بر دوش گرفته ایم دوچندان می کند. حیف است اگر به آثار گرانبهای نیاکانمان، که چون گنجی نزد ما به یادگار مانده است، بی اعتنا باشیم و فقط آنها را در کتابخانه ها جمع آوری کنیم. حال آنکه سطر سطر آن آثار حاصل تلاش های خستگی ناپذیر آن بزرگمردان بوده و راهگشای مسیرهای گوناگون در عالم علم است. روز پژوهش روز ارج نهادن به آن تلاش های پرثمر و آن آثار گرانقدر است.

هدیه های گرانقدر
روز پژوهش ـ که روز افتخار ایران اسلامی است ـ گاهِ ارج نهادن به مقامِ شامخِ عالمان و بزرگانِ عالمِ پژوهش است؛ کسانی چون علامه حلّی، شیخ مفید، علامه مجلسی، علامه طباطبایی، علامه جعفری و بسیاری دیگر از ستارگان عالم علم که چون خورشید درخشیدند و نورشان همچنان به عالم علم روشنی می بخشد؛ بزرگ مردانی که تمام لحظات عمر را صرف جستجو کردن، یافتن و دانستن کردند و ثمره عظیم آن همه تلاش را بی هیچ دریغی به آیندگان تقدیم داشتند. هدیه های گرانقدرشان را قدر بدانیم و تلاش عالمانه شان را سپاس گوییم.

منبع: گلبرگ - آذر 1380، شماره 23 - روز پژوهش