خانواده و فضایل اخلاقی/ بخش اول

1. ایمان و تقوا
اولین عنصری که برای توفیق در یک زندگی مشترک برای زن و مرد لازم است ایمان و تقواست. زیرا مرد مؤمن به خدا و قیامت، هرگز در پی کارهای خلاف قانون و شرع و هوسبازی که بنیان خانواده را ویران کرده و جز تباهی و سیه  روزی حاصل دیگری ندارد، نخواهد بود.
مرد باایمان و باتقوا در بیرون خانه، به ناموس مردم چشم نمی دوزد و به زنی غیر از همسر خود دل نمی بندد، تا عشق و علاقه  اش را در جای دیگر خرج کند.
در روایات متعددی از ائمه معصوم علیهم السلام آمده است: «اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه فتزّوجوه ...»؛ هرگاه شخص دین مدار و خوش خلقی برای خواستگاری نزد شما آمد با او موافقت کنید.(1)
همین طور در برخی روایات از ازدواج با انسان بی بند و بار و شرابخوار نهی شده(2) و در برخی به این نکته توجه داده شده است که زن با ازدواج، خود را در اختیار شوهر قرار می دهد، و لذا باید به دقت بنگرید که دختر خود را به چه کسی می سپارید.(3)
همین طور زن باایمان و پرهیزکار، چشم به غیر شوهر خود ندارد و در دام هوس و شیطان گرفتار نمی  آید و چون وظایف خانه  داری و تربیت فرزند را برای رضای الهی و به قصد قربت و خدمت انجام می دهد، از مشکلات آن نهراسیده و شانه از زیر بار آن خالی نمی کند، بلکه با عشق و علاقه به آن مبادرت می ورزد.
2. خوش خلقی
نرم خویی و خوش رویی از بهترین و برجسته  ترین صفاتی است که برای هر انسان طالب موفقیت بایسته و ضروری است. شخص تندخو، نه تنها در تأمین یک زندگی سالم و آرام برای خود و خانواده  اش ناکام است، بلکه در محیط اجتماع نیز رشد و توفیق شایسته ای نخواهد یافت.
خوشرویی نه تنها یک صفت نیک اخلاقی بلکه خود حاکی از روحیه ای سالم، و به دور از هر گونه عیوب و ناهنجاریهای روانی است. زیرا تا شخص برکنار از صفت کبر و خودخواهی بخل و مالدوستی، بدگمانی و بدخواهی و امثال آن نباشد، نمی تواند به طور ثابت و دایم شخصی آرام و نرم خو باشد و فشارهای عصبی ناشی از آن صفات بد، او را به واکنش و کج رفتاری و ترشرویی وادار می کند. و شاید راز اینکه به این صفت پسندیده «حُسن خلق» و یا خوش اخلاقی گفته می شود ناشی از همین امر باشد زیرا تا یک شخص، حداقل شمه ای از همه اوصاف و اخلاق خوب را نداشته باشد، از داشتن این هنجار روحی محروم است.
بسیاری در محیط بیرون خانه آدمهای خوش اخلاقند ولی در چارچوب زندگی خانوادگی آدمهای بدخلق و بدرفتاراند. که توجه، جستجو و کسب اطلاعات در این باره از مهمترین مسایلی است که در گزینش یک همسر خوب برای زن و مرد، باید مدنظر باشد.
حسین بن بشّار واسطی می گوید: «کتبت الی ابی الحسن الرّضا علیه السلام: إنّ لی قرابة قد خطب إلی و فی خلقه سوء، قال: لا تزّوجه ان کان سیی ء الخلق». در نامه ای به حضرت رضا علیه السلام نوشتم یکی از بستگانم به خواستگاری نزد من آمده ولی شخص بداخلاق و درشت خویی است. حضرت در پاسخ فرمودند: اگر این چنین است با او وصلت مکن.(4)
در حدیث دیگری امام صادق علیه السلام به یکی از اصحاب خود سفارش می کنند که اگر قصد ازدواج دارد زنی خوش خلق را به همسری برگزیند.(5)
3. امانت داری
برخی مردم طبیعتا اشخاص امینی هستند و از خیانت و ستم برکنارند. اینان افرادی اند که باطن خود را به آلودگیها نیالوده اند و صفحه دل خویش را از دستبرد هوس و وسوسه های نفسانی و شیطانی به دور داشته اند.
مرد، وقتی امین باشد همسر خود را امانت خدا و مردم دانسته و در مراقبت و رسیدگی به نیازها و خواسته های مشروع او کوتاهی نمی کند و از آزاردهی و ستم به او خودداری می ورزد. به همین سان زنی که امانت دار باشد اولاً فرزندان خود را ودیعه الهی دانسته و در تربیت و حفاظت از آنان از هیچ کوششی دریغ نخواهد کرد. گذشته از اینکه خود را امین همسر در حفظ اموال او دانسته و در پاسداری و نگهداری از آن تلاش می کند.
در حدیثی رسول اکرم صلی اللّه  علیه و آله فرمودند: «إذا أتاکم من ترضون دینه و امانته فزوژجوه فان لم تفعلوا تکن فتنة فی الارض و فساد کبیر»؛ هرگاه کسی که دیانت و امانت او مورد پسند شماست برای خواستگاری نزد شما بیاید او را بپذیرید و اگر چنین نکنید در زمین فتنه و فساد بزرگ رخ خواهد داد.(6)
و نیز همان حضرت فرمودند: «ما افاد رجل بعد الایمان خیرا من امرأة ذات دین و جمال تسرّه اذا نظر إلیها و تطیعه إذا أمرها و تحفظه فی نفسها و ماله اذا اغاب عنها»؛ پس از نعمت ایمان هیچ خیری برای مرد بالاتر از این ارزانی نشده است که دارای زنی دین  باور و زیباروی باشد که هرگاه به او بنگرد به سرور آید و دستور او را اطاعت کرده و در غیبتش نسبت به خود و مال او از حریم او پاسداری کند.(7)
4. تلاش و کار
موجودات جهان در بقای خود محتاج کارند. از دل هر ذرّه تا عمق کهکشانها را بنگرید، در جای جای آن نشان از تلاش و کار خواهید یافت، انسان نیز به عنوان جزیی از این نظام برای ادامه و تأمین حیات خود نیازمند آن بوده و دستیابی به هدفهای بزرگ و زندگی ناب، در گرو آن است.
قرآن کریم وصول به نعمتهای بزرگ الهی و حیات جاودان آخرت را منوط به عمل صالح و سعی شایسته دانسته است و در جایی فرموده است: «و ان لیس للانسان الاّ ما سعی و انّ سعیه سوف یری»؛ انسان جز سعی و تلاش بهره ای ندارد و به زودی به نتیجه کار خود خواهد رسید.(8)
حرکت و اقدام در جهت رفع نیازمندیهای زندگی بسان رشته ای است که مجموعه  ای از مهره  ها را به هم پیوند داده است که پاره شدن آن، از هم پاشیدن مجموعه را در پی خواهد داشت.
و لذا در روایات فراوانی معصومان علیهم السلام با تأکید فراوان و با تعبیرهای گوناگون بر روی کار به عنوان ضروری ترین نیاز زندگی بشر پافشاری و توصیه می کردند و اقسام کار از کشاورزی، تجارت، دامداری، صنعت، هنر و حرفه  های مفید و مورد نیاز جامعه سفارش شده تا هم خلاءهای جامعه پر شده و هم رفاه و آسایش شخص و افراد تحت کفالت او تأمین شود.(9)
از رسول اکرم صلی اللّه  علیه و آله روایت شده که فرمودند: «من طلب الدنیا حلالاً استعفافا عن المسألة و سعیا علی عیاله و تعطّفا علی جاره لقی اللّه  و وجهه کالقمر لیلة البدر». هر کس از راه حلال برای کسب ثروت دنیا بکوشد تا دست نیاز به سوی دیگران نگشاید و احتیاجهای خانواده اش را رفع و به همسایه  اش از روی مهربانی کمک کند، خداوند را ملاقات می کند در حالی که چهره  اش بسان ماه شب چهارده می درخشد.(10)
و همچنین در سایه کار و تلاش است که زن در محیط خانه به وظایف خود قیام می کند و با بهانه  جویی شانه از زیر بار آن خالی نمی کند، گذشته از اینکه در صورت توان و وجود زمینه مساعد، برای کمک به اقتصاد خانواده و نیز جامعه، از پذیرفتن کاری که مناسب با شأن زن مسلمان متدین باشد هم دریغ نمی ورزد.
رسول اکرم صلی اللّه  علیه و آله می فرمایند: «المغزل فی ید المرأة الصالحة کالرّمح فی ید الغازی المرید وجه اللّه ». دستگاه ریسندگی در دست زن صالح همچون نیزه در دست جنگجویی است که در راه خدا به مبارزه برخاسته است.(11)
برخی از زنان خانه دار که گرفتاری کمتری داخل منزل دارند، گاهی با وقت اضافی مواجه اند، این گونه بانوان زحمت کش، شایسته نیست وقت گرانبهای خود را به بطالت گذرانده و یا آن را با سرگرمیها و نشستهای گناه  آلود بیالایند. قطعا هیچ سرمایه ای به ارزش فرصت عمر نیست، چون در سایه همین لحظه  هاست که بهشت الهی کسب می شود و دین و دنیای انسان آباد گشته و رو به سامان می رود، و با بهره  گیری از همین فرصتهاست که بزرگان دین و دانش قافله بشریت را به پیش برده اند و عالی ترین خدمات را به جامعه عرضه کرده اند. لذا رسول اکرم صلی اللّه  علیه و آله در سفارش خود به «معاذ بن جبل» می فرمایند: «و علی العاقل ان یکون ساعیا فی ثلاث: تزوّد لمعاد و سعی لمعاش و لذة فی غیر محرّم». انسان فرزانه تلاش می کند وقت خود را به سه صورت بگذراند:
1ـ اندوختن سرمایه معنوی و برداشت توشه برای زندگی آخرت
2ـ تلاش در راه تأمین زندگی و معیشت دنیا 3ـ تفریح سالم و به دور از فساد و گناه.(12)

ادامه دارد...
-----------------------
مطالب تکمیلی:
خانواده و فضایل اخلاقی/ بخش دوم