نقش خانواده در انتقال محبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف/ بخش اول

به وجود نیاوردن انگیزه در راستای انتقال محبت امام زمان(ارواحنا فداه) و سعی در انتقال اجباری این محبت، اثری عکس خواهد داشت. جبر آشکار، نه تنها ایجاد انگیزه نکرده، آن را ضعیف و گاه تبدیل به ضد خود می کند.

نهاد خانواده از نهادهای مهم جوامع بشری است که بسیاری از نیازهای زیستی و روانی انسان ها را بر آورده می کند. انتقال ارزش ها و باورداشت های جامعه به فرزندان از مهم ترین کارکردهای خانواده است. از سوی دیگر، محبت و دوستی اهل بیت (علیهم السلام)، به ویژه محبت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)

تشویق فرزندان
اگر فرزند کاری انجام داد که علاقه او را به حضرت حجت(ارواحنا فداه) می رساند، مثل بلند شدن هنگام شنیدن نام حضرت، رفتن به مکان های منتسب به ایشان مثل جمکران و ...، او را تشویق کنیم و بگوییم حضرت هم تو را دوست دارد. این کار در درازمدت باعث ژرف شدن رابطه فرزند با حضرت صاحب الامر(ارواحنا فداه) خواهد شد.

حضور در مکان های مرتبط با حضرت
اگر والدین همان طور که در مورد پوشاک و خوراک فرزندان احساس مسئولیت می کنند و همواره این نیاز را به شکل شایسته ای برطرف می سازند، در مورد نیازهای معنوی او نیز این احساس را داشته باشند، فرزندانی با تربیت اسلامی، تقدیم جامعه خواهند داد. از این رو، اگر از برنامه های خانواده ها، حضور در مجالس یاد حضرت، مثل دعای ندبه، مجالس جشن و شادی، مجالس ذکر اهل بیت و سخنرانی، مجالس معرفتی درباره حضرت، حضور در مسجد مقدس جمکران و ... باشد، به یقین فرزندانی عاشق وجود نازنین حضرت4 تربیت خواهند کرد؛ زیرا حضور در آن مکان ها و مجالس، باعث یادآوری حضرت می شود. همین یادآوری، سبب می شود که کودک خود را در حضور حضرت احساس کند و برای حرکت به سمت و سویی بکوشد که حضرت بدان علاقه دارد. در حقیقت همه اینها زمینه محبت حضرت را فراهم می آورد.

دعا کردن
نقش دعا و توسل در رسیدن به خواسته ها چنان روشن است که نیازی به استدلال ندارد؛ چون همه ما در زندگی بارها آن را تجربه کرده ایم. اما متأسفانه نکته ای که شاید از آن غفلت شده، دعا کردن والدین برای فرزندان است تا در مسیر صحیح قرار بگیرند. در اهمیت دعا برای فرزندان همین بس که حضرت امام سجاد(علیه السلام) در صحیفه سجادیه، دعای 25 را به فرزندان خود اختصاص می دهد و از خداوند نیک بختی آنها را می خواهد.نکته دیگر این که، مردان بزرگ، از دعای والدینشان بسیار تأثیر پذیرفته اند. برای مثال، مرحوم علامه مجلسی نویسنده کتاب بحار الانوار، به برکت دعای پدر خویش به این مقام بلند رسید؛ چرا که وقتی ایشان نوزاد بوده ، شبی پدرش در نماز شب، احساس می کند الان هر دعایی بکند، برآورده می شود. در همان هنگام، فرزندش یعنی علامه مجلسی که در گهواره بوده، از خواب بیدار می شود و گریه می کند. پدر هم در همان حال در حق او دعا می کند و بعدها ایشان به این مقام بزرگ می رسد.[45]نیز این نکته جالب به نظر می رسد که مستحب است انسان در قنوت نماز صبح خویش این دعا را بخواند: رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیاتِنَا قُرَّةَ أَعْینٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا؛[46]نتیجه این که نباید از نقش مهم دعا در تربیت فرزندان و ایجاد محبت حضرت در دل آنها غافل بود.

هدیه دادن به فرزند در مناسبت های مربوط به حضرت
اگر قرار است چیزی برای فرزند تهیه گردد، یا مسافرتی که می پسندد یا غذایی که او دوست دارد برایش فراهم شود، بهتر است در زمان هایی انجام گیرد که منتسب به حضرت است. این خود در جلب محبت به حضرت بسیار مهم به نظر می رسد. برای مثال، روزهای جمعه ها که متعلق به حضرت است، غذایی برای کودک درست شود که او دوست دارد.نکته: اگر موارد پیش گفته را در قالب هنر اجرا کنیم، بسیار تأثیر گذارتر خواهد بود. برای مثال، ویژگی ها و زیبایی های حضرت را در قالب داستان، فیلم، کتاب، لوح فشرده و... به فرزندان خود منتقل کنیم.

آسیب شناسی انتقال محبت
ایجاد و انتقال محبت، مانند هر کار دیگری، آفت ها و آسیب های خاص خود را دارد. اصولاً هر کار با ارزش و مهم، با بی توجهی به معنای واقعی و غفلت از راه های صحیح ایجاد یا انتقال آن، می تواند اثر عکس داشته باشد. محبت ورزی نیز چنین است. برای دوری جستن از این آفت ها و آگاهی بخشی به خانواده ها در انتقال محبت اهل بیت، به آسیب شناسی ایجاد محبت می پردازیم. 

1. سطحی نگری در معنای محبت 
محبت، از مفاهیم ارزشی در همه فرهنگ هاست و همه جوامع انسانی، محبت ورزیدن به دیگران را به اعضای خود توصیه می کنند. آموزه های دینی نیز محبت را که ارزشی انسانی است تأیید و تأکید کرده است. البته بدون تردید در فرهنگ های گوناگون، تعریف های متفاوتی از محبت ارائه می شود. نباید انتظار داشت به صرف اشتراک همه جوامع در ارزش تلقی کردن محبت، معنای محبت نیز در بین همه جوامع و فرهنگ ها یکسان باشد؛ به ویژه در جوامع دینی که فرهنگ های ملی و انسانی با آموزه های دینی درآمیخته و ساحت جدیدی یافته است.والدین و مربیان که دغدغه تربیت درست دینی دارند، باید خود با معنای واقعی محبت به فرهنگ دینی آشنا شوند تا در انتقال آن، به خطا و اشتباه نیفتند. سوگ مندانه باید گفت که برخی از والدین و مربیان که درد دین داشته و بر ارزش بودن محبت اهل بیت آگاه هستند، به دلیل ناآشنایی با معنای درست و دینی از محبت، به مسیرهایی کشیده می شوند که نه تنها به شاهراه سعادت نمی انجامد، بلکه سر از ناکجا آباد شقاوت و بدبختی در می آورد. اما به راستی معنای واقعی محبت چیست؟ با دقت و تأمل در روایاتی که از پیشوایان دینی ما رسیده، می توان معنای درست محبت را دریافت. آن چه از مجموع این روایات استفاده می شود، این است که محبت یعنی دوست داشتن اهل بیت در عمل. در این میان، احساسات و گرایش هایی که با شناخت و معرفت همراه باشد، استحکام بیشتری دارد و در مقابل تندباد شبهه های مخالفان، استقامت بیشتری از خود نشان می دهد. اما اگر احساس و گرایش فرزندان ما درونی شده باشد و با پشتوانه معرفتی همراه نباشد، دور نیست که با وزش اندک شبهة بی بنیانی، این محبت از کف او ربوده شود. البته روشن است که منظور ما از پشتوانه معرفتی، استدلال های سنگین و درک ناشدنی فلسفی برای کودکان نیست بلکه غرض این است که در کنار انتقال محبت در حد فهم کودکان، آن را با معرفتی قابل فهم درآمیخته و به آنها بنوشانیم. حال ممکن است این سؤال رخ بنماید که منظور از محبت واقعی با پشتوانه محکم چیست؟ با دقت و تأمل در روایاتی که از پیشوایان دینی به ما رسیده، می توان معنای صحیح و کامل محبت را دریافت. آن چه از مجموع این روایات به دست می آید، این است که محبت یعنی دوستی همراه با عمل به دستورات اهل بیت و به عبارت دیگر، دوستی اهل بیت، و در گفتار، کردار و پندار مانند آنان بودن.چنین محبتی می تواند سعادت و خوش بختی را برای خانواده ها به ارمغان آورد. این مطلب را می توان به خوبی از کلام امام باقر7 استفاده کرد. ایشان به جابر جعفی می فرماید:یا جابرُ! بَلِّغ شیعتی عنّّّّی السلامَ و أعلِمهم أنّه لا قُربةَ بیننا و بین الله عزَّوَجلَّ ولا یتَقَرَّبُ الیه إلّا بالطاعةِ له. یا جابر! من أطاعَ اللهَ و أحَبَّنا فَهو ولینا و من عَصی اللهَ لَم ینفعه حُبُّنا؛[47] 
ای جابر! از طرف من به شیعیانم سلام برسان و به آنان بگو هیچ نزدیکی بین ما و خداوند وجود ندارد و نزدیکی به او حاصل نمی شود، مگر به پیروی از او. ای جابر! هر کس خدا را اطاعت کند و ما را نیز دوست بدارد، دوست ماست و هر کس خدا را فرمان برداری نکند، دوستی ما برای او ثمربخش نخواهد بود.از این روایت استفاده می شود که محبت اهل بیت، پیوندی ناگسستنی با فرمان برداری خداوند دارد. کسانی محبت واقعی به ائمه اطهار دارند که در گفتار، کردار و اندیشه شان مانند اهل بیت عمل کنند.

ادامه دارد...
-------------------------
پی نوشت:
[1] . محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ترجمه حمید رضاشفیعی، ج14، ص368، چاپ چهارم: دارالحدیث، قم،1383؛ کنز العمال، ج16، ص456. 
[2] . سوره شوری، آیه22. 
[3] . زمخشری، تفسیر کشاف، ج3، ص467، ذیل آیه23 سوره شوری. 
[4] . میزان الحکمه، ج2، ص973. 
[5] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج52، ص123؛ خصال، ص616. 
[6] . لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص496. 
[7] . موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ج2، ص221. 
[8] . میزان الحکمه، ج2، ص936؛ علی بن محمد اللیثی الواسطی، عیون الحکم و المواعظ، ص453؛ غررالحکم، ح7851. 
[9] . نهج البلاغه، نامه 31. 
[10] . بروس کوئن، درآمدی بر جامعه شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، ص127. 
[11] . آنتونی گیدنز، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، ص426. 
[12] . درآمدی بر جامعه شناسی، ص128. 
[13] . همان، ص 74. 
[14] . بحارالانوار، ج 90، ص 14 و ج100، ص222. 
[15] . صحیفه نور، ج 15، ص 161. 
[16] . منجد الطلاب. 
[17] . بحارالانوار، ج 66، ص 237؛ خصال، ص21. 
[18] . تفسیر نورالثقلین، ج5، ص84. 
[19] . کنزالعمال، ج1، ص41. 
[20] . مشکوة الانوار، ص81؛ نورالثقلین، ج2، ص504. 
[21] . روضة الواعظین، ص271؛ شیخ صدوق، فضائل الشیعه، ص5. 
[22] . میزان الحکمه، ج1، ص754؛ مصباح الشریعه، ص53. 
[23] . میزان الحکمه، ج1، ص756. 
[24] . همان، ج3، ص760؛ عیون الحکم و المواعظ، ص354؛ غررالحکم، ح6510. 
[25] . همان، ص1436؛ غررالحکم، ح7675. 
[26] . همان. 
[27] . همان، ج3، ص1426؛ کنز العمال، ح5257. 
[28] . نهج البلاغه، نامه31. 
[29] . همان، ج5، ص2258؛ کنزالعمال، ح44559؛ سیوطی، ؛ زمخشری، الفایق فی غریب الحدیث، ص229.
[30] . همان؛ الجامع الصغیر، ج1، ص503. 
[31] . همان، ص2260. 
[32] . سوره نوح، آیات 27ـ26. 
[33] . عبدالواحد آمدی، غررالحکم و درر الکلم، ج1، ص340؛ عیون الحکم و المواعظ، ص228. 
[34] . بهروز رفیعی، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج3، ص164. 
[35] . سوره نحل، آیه114. 
[36] . بحارالانوار، ج100، ص9؛ میزان الحکمه، ج2، ص1075. 
[37] . سوره نساء، آیه29. 
[38] . رک: وسایل الشیعه، ج20. 
[39] مکیال المکارم، ج2، ص221. 
[40]. همان، ج1، ص170. 
[41]. همان، ص117. 
[42]. همان، ص134. 
[43]. همان، ص160. 
[44] . نک: حسن مهدویان، بهاری ترین فصل انسان، مؤسسه انتظار نور، قم، 1383. 
[45]. عبدالکریم پاک نیا، حقوق متقابل والدین و فرزندان، ص43. 
[46] . سوره فرقان،آیه74. 
[47]. بحارالانوار، ج71، ص197؛ شیخ صدوق، امالی، ص296.