پیامبر پایه گذار زیارت امام حسین (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) فرهنگ ساز آن

پدیده زیارت در اکثر ادیان و دین اسلام مورد توجه و اهتمام است اما در شیعه این حرکت بسیار پررنگ و به عنوان شاخص برای شناخت شیعیان شده است. این فرهنگ و شاخص در توده شیعه از چه زمانی آغاز شد و چه چیزی باعث آن شد در یادداشت زیر به آن پرداخته ایم.
این یادداشت قسمتی از پرونده «تاریخ زیارت امام حسین (علیه السلام)» است
پدیدهٔ زیارت در بیشتر ادیان جهان وجود دارد. زیارت عزیمتی  است؛ ظاهری یا باطنی به اماکن مذهبی که از سوی پیروان یک دین برای به پا داشتن یک آیین یا فریضه دینی انجام می گیرد.
زیارت همواره از اعمال پسندیده اسلام بوده و در طول تاریخ، مسلمانان به آن اهتمام داشته اند. تنها فرقه وهابیت با تفسیرهای خاص از قرآن کریم مدعی است که زیارت با سنت پیامبر سازگار نیست. احادیث درباره استحباب زیارت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فراوان است و مورد توافق همه مسلمانان است[۱] به همین دلیل مسلمانان از دوران قدیم همواره به زیارت قبر ایشان می رفتند. این اهمیت در فرهنگ  شیعی، بیشتر است و شیعیان علاوه بر زیارت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، به زیارت امامان خود نیز اهتمام جدی دارند و در مذهب شیعه، زیارت امام، جزئی از آیین های مهم مذهبی به شمار می آید و زیارت را عهد و پیمان خود با امامشان می دانند.[۲]
 روایات بسیاری در متون دینی ما مسلمانان وجود دارد که جایگاه زیارت ائمه اطهار (علیهم السلام) و فضیلت آن را در اسلام روشن می سازد. پاره ای از این روایات را نبی اکرم اسلام حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) بیان کرده اند.
روایت های نبوی که در زیارت ائمه اطهار (علیهم السلام) به دست ما رسیده است در یک نگاه کلی، دودسته اند:
۱. روایت های ویژه ای که در خصوص یکی از معصومان (علیهم السلام) نقل شده است؛
۲. روایت های عامی که زیارت همه ائمه اطهار (علیهم السلام) را در بر می گیرد.
روایات مربوط به فضیلت زیارت صدیقه کبری، فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، امیرالمؤمنین (علیه السلام)، امام حسن و امام حسین و نیز امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) برخلاف سایر ائمه از نوع اول است. روایت هایی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره زیارت امام حسین (علیه السلام) فرمودند ویژه تر و همراه با تأکید است. به عنوان مثال:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره شهادت امام حسین (علیه السلام) و زیارت قبر آن حضرت به ابن عباس فرمود:
هر کس او را زیارت کند، مرا زیارت کرده است و هر که مرا دیدار کند، گویی خدا را زیارت کرده است و بر خداوند است که او را به آتش دوزخ عذاب نکند.[۳]
و درجایی دیگر امام جعفر صادق (علیه السلام) از ایشان نقل کرده اند:
روزی امام حسین (علیه السلام) دامن نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بود و حضرت با امام حسین بازی می کردند و او را می خنداندند. عایشه به پیامبر گفت: ای رسول خدا چقدر این طفل را دوست داری؟ حضرت به او جواب داد: «وای بر تو باد! چگونه او را دوست نداشته باشم و به او ابراز علاقه نکنم در حالی که او میوه دل و نور دیده گاه من است. امت من او را مظلومانه خواهند کشت و به همین دلیل هر که او را پس از وفاتش زیارت کند، خداوند ثواب یک حج، از حج های من را برای او می نویسد.»
عایشه گفت: یک حج از حج های تو ای رسول خدا؟ حضرت فرمودند: بلکه دو حج از حج هایم را عایشه گفت: دو حج از حج هایت؟ حضرت فرمودند: بله بلکه چهار تا.
امام صادق (علیه السلام) در ادامه فرمودند «عایشه همچنان تعجب می کرد و پیامبر بر تعداد حج ها می افزود تا این که به نود حج از حج های رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه عمره های آن رسیدند.»[۴]
این تأکید و اصرار پیامبر به زیارت امام حسین (علیه السلام) نشان اهمیت آن در سنت ایشان و دین اسلام است.
توجه به اولین زائران امام حسین (علیه السلام) از این جهت بسیار مهم است که شروع کنند یک فرهنگ بزرگ در شیعه بودند؛ جابر بن عبدالله جز اولین زائران امام حسین (علیه السلام) است. با توجه گزارش و روایت «طوعه» از زیارت ایشان کاملاً مشخص است او طبق مناسک خاصی به زیارت امام حسین (علیه السلام) می رود. در زائران اولیه کسی را نمی یابیم که مناسکی مانند جابر را به جای آورده باشد. امکان آن هست که او این مناسک را از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آموخته باشد و در راستای تأکیدات ایشان این حرکت عبادی را به انجام رسانده باشد؛ اما جز افراد خاص چون جابر بن عبدالله که از یاران نزدیک ائمه بوده است این گونه مناسک را نمی دانستند؛ اما در زمان امام باقر و به ویژه امام صادق (علیه السلام) علاوه بر پاداش زیاد و تأکید بیشتر درباره زیارت قبر حسین بن علی (علیهما السلام)، فوق العادگی کاملاً محسوس برای آن ایجاد کردند.
در روایات مربوط به زیارت هم در هر فرصت و مناسبتی، در تمام ایام و فصول سال، در همه حالات سفر و حذر، غم و شادی، اعیاد و شهادت ها، شب های قدر، مبعث، فطر، نیمه شعبان، غدیر، عاشورا و ...دستور به زیارت حسین بن علی (علیهما السلام) داده اند و بیش از همه ائمه و حتی رسول خدا، به زیارت سیدالشهدا تأکید شده است.
امام صادق (علیه السلام) در اشاره به ثواب های زیارت، می فرمایند: کسی که هنگام زیارت آن حضرت، دچار ستم سلطانی شود و او را در آنجا بکشند، با اولین قطره خونش، همه گناهانش بخشوده می شود و هر که در این راه به زندان افتد، در مقابل هر روزی که زندانی و اندوهگین گردد، در قیامت برایش یک شادی است و اگر در راه زیارت، کتک بخورد، برای هر ضربه ای یک حوری بهشتی است و در برابر هر درد و رنجی که بر جسمش وارد می شود، یک «حسنه» برای اوست.[۵]
و می فرمودند: «مَنْ اَتی قَبرَالحُسَینِ عارِفا بِحَقهِ غَفَرَاللهُ ما تَقَدمَ مِن ذَنبِهِ وَ ما تَأخرَ.»[۶] هر که عارفانه قبر سیدالشهدا (علیه السلام) را زیارت کند،  خداوند گناهان گذشته و آینده اش را می آمرزد.
این تأکیدات و ذکر وجوب برای آن باعث شده است حتی در برخی جوامع حدیثی فصل هایی با عنوان وجوب زیارت امام حسین (علیه السلام)  که می تواند نشان دهنده دیدگاه صاحبان این کتاب ها به وجوب این زیارت باشد، از جمله شیخ مفید در کتاب المزار[۷] و شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه.[۸] صاحب حدائق نیز قائل به وجوب زیارت امام حسین (علیه السلام) بود.
در زمان امام صادق (علیه السلام) حجم این گونه احادیث و تأکید به زیارت امام حسین (علیه السلام) توسط ایشان شگفت آور است. البته باید توجه داشت که در تمامی ابواب تبیین دین بیشترین احادیث از زبان امام صادق (علیه السلام) است و ایشان را رئیس مکتب جعفری می خوانند؛ اما تشویق های مکرر ایشان به زیارت امام حسین (علیه السلام) در ملاقاتشان با شاگردانشان و افراد مختلف باعث رونق گرفتن زیارت امام حسین (علیه السلام) شده است و بیشترین سهم را در نهادینه کردن زیارت امام حسین (علیه السلام) به عنوان یکی از نمادهای شیعیان داشته است.

-----------------------
پی نوشتها:
 [۱] رجوع کنید به: شفاء السقام فی زیاره خیر الانام، ص ۴۸؛ الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج ۵، ص ۱۱۲۱۱۳؛ الفقه علی المذهب الاربعه، ج ۱، ص ۵۹۴.
[۲] اِنَّ لکل امام عهدا فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد زیاره قبورهم فمن زارهم رغبه فی زیارتهم و تصدیقا بما رغبوا فیه کان ائمتهم شفعائهم یوم القیامه؛ یعنی: برای هر امامی به گردن شیعیان و هوادارانش پیمانی است و جملۀ وفا به این پیمان، زیارت قبور آنان است. پس هرکس از روی رغبت و پذیرش، آنان را زیارت کند، امامان در قیامت شفیعان آنان (او) خواهند بود. وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۲۵۳
[۳] وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص.۳۵۲
[۴] منتهی الامال، ج ۱، ص ۵۴۸.
[۵] کامل الزیارات، ص ۱۲۴ (نقل به تلخیص)
[۶] امالی صدوق، ص ۱۹۷.
[۷] باب وجوب زیاره الحسین ص ۲۶ و باب حد وجوبها فی الزمان علی الأغنیاء و الفقراء ص ۲۸
[۸] بَابُ وُجُوبِ زِیارَهِ الْحُسَینِ وَ الْأَئِمَّهِ (علیهم السلام) عَلَی شِیعَتِهِمْ کفَایهً . وسائل الشیعه ج ۱۴ ص ۴۴۳