عزاداری از دیدگاه قرآن

هنگامی که از امام سجاد(علیه السلام) سبب گریه بیش از حد را مى پرسیدند، آن حضرت مصائب جانگداز کربلا را بازگو مى کرد ومى فرمود: «مرا ملامت نکنید. یعقوب، پس از آن که یک فرزند خود را از دست داد آنقدر گریست تا از غصه چشمهایش سفید شد، در حالى که یقین به مرگ فرزندش نداشت در حالى که من به چشم خود دیدم که در نیم روز چهارده نفر از اهل بیت(علیهم السلام) مرا سر بریدند. انتظار دارید داغ آنها از دلم بیرون برود؟!
از فراق روى یک یوسف اگر یعقوب سوخت  ***** هجر هفتاد و دو یوسف کرده خونین دل مرا

آیا عزاداری از دیدگاه قرآن عملی صحیح است و آیات قرآن آن را تأیید می کند؟

اگر برای یک عمل و رفتاری، دلیل عقلی بر نفی و اثبات آن وجود نداشته باشد، به معنای آن نیست که آن عمل یا رفتار غیرمشروع است، چنان که از نظر شرعی، نبودن دلیل، موجب غیرمشروع بودن نیست، وگرنه می بایست بسیاری از رفتارهایی را که در صدر اسلام نبود و بعداً به وجود آمد، غیرمشروع دانست. هم چنین بسیاری از امور که در آیات قرآن، به طور صریح نیامده، در سنت پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) وجود داشته است.
بعد از بیان این مقدمه، ببینیم آیا قرآن کریم (که جامع تمامی احکام و معارف و منبع شناخت دین می باشد) از عزاداری و سوگواری سخنی گفته است؟ آیا در قرآن شاهد و قرینه ای بر اثبات یا نفی عزاداری وجود دارد؟
آیاتی وجود دارد که می توان پدیده عزاداری (حتى عزاداری بر بزرگان دین) را از آن برداشت کرد که به برخی اشاره می کنیم:
1ـ عزاداری و بزرگداشت شعائر الهی:
«ومن یعظّم شعائر الله فإنّها مِن تقوى القلوب»(1).
بی شک بزرگداشت شعائر الهی، از دستورهای اساسی دین است.
دو بحث در این جا قابل طرح است:
أ) منظور از شعائر چیست؟
ب) آیا شعائر عمومیت دارد یا مخصوص شعائر خاصی است؟
در مورد بحث اوّل مطالب متنوعی مطرح شده است، که بررسی و تحلیل آن، ما را از پاسخ دور می کند.
در مورد بحث دوم، برخی از عالمان شیعی و سنی به عمومیت و شمول شعائر اشاره کرده اند:
أ) صاحب جان هندی حنفی از عالمان اهل سنت در ذیل آیه مذکور می نویسد «شعائر جمع شعیر به معنای علامت است، و هر چه که از دیدن آن، خدا به یاد آید، شعائر خداست و شعائر الله اختصاص به صفا و مروه ندارد...»(2).
ب) ملا احمد نراقی(ره) از عالمان شیعه می نویسد: «برخی از فقها و مفسران عقیده دارند که آیه دلالت بر عموم و شمول دارد. چنانچه این نظریه پذیرفته شود، تعظیم همة شعائر اگر واجب نباشد، استحباب و رجحان دارد، زیرا شعائر منسوب به خداوند بزرگ است.(3)
علامه طباطبایی(ره) شعائر را به معنای نشانه های عظمت و تقوای الهی دانسته، و آن را منحصر به موارد خاصی نمی داند.(4)
از این رو به طور عموم می توان استفاده کرد که در هر زمان یا مکان، عملی که یاد خدا و زمینه تقوا ورشد معنوی و روحی را فراهم آورد، در صورتی که در چهارچوب قوانین و دستورهای اسلام قرار داشته باشد، جزء شعائر الهی است.
بنابراین با توجه به دلایلی که عزاداری ها را مشروع دانسته، به طور مسلّم عزاداری برای اولیای الهی (که برای حفظ دین، جان خود را قربانی کرده اند) از بارزترین نشانه ها و شعائر دینی است، چرا که در این مراسم جز فراگیری مسائل دین و یادآوری شهامت ها و ایثارگری های شهیدان، سخنی دیگری طرح نشده، سخن از دشمنی با دشمنان خدا و دوستی با دوستان خدا است.
2ـ عزاداری فریاد ستمدیدگان
«لا یحبّ الله الجهر بالسوء مِن القول إلاّ مَن ظُلِم(5)؛ خداوند فریاد زدن را دوست ندارد، جز برای کسانی که مورد ستم قرار گرفته اند».
در این آیه خداوند به همة مظلومان اجازه فریاد و افشاگری داده، بزرگ ترین ظلم آن است به حقوقی که خدا برای برخی قرار داده است، تجاوز شود. یکی از این حقوق طبق آیه ولایت(6)، حق ولایت و امامت است. تعدّی به حق خدادادی، بزرگ ترین ظلم است، زیرا سایر ظلم های فردی و تجاوزهای اجتماعی، از آن سرچشمه می گیرد. ستیز با حاکمیت ولی خدا و سایر ارزش ها، ستمی بزرگ و ناروا است.
حق ولایت و امامت تنها حق کسانی که از آنها به ستم گرفته شده نیست، بلکه علاوه بر آن، حق انسان ها و امتی است که از نور ولایت و امامت و هدایت آن محروم شده اند. حق ما و تمام انسان ها است که از فیض وجود امام و راهنمایی و هدایت او (چه در گذشته و چه در زمان حال) بی بهره ماندیم و با شهادت آنان، یکی از ارکان هدایت نابود گشت.
بی تردید امام حسین(علیه السلام) یکی از کسانی است که خدا حق ولایت و حاکمیت برای ایشان قرار داده است و یزید و یزیدیان جزء طاغوتیان هستند. طبق آیه، جامعه اسلامی و هر مسلمانی در برابر چنین حادثه ای اندوهبار و غمناک (که در آن فرزند نازنین پیامبر را به شهادت رسانده اند) باید فریاد برآورد و به دادخواهی، نیز افشاگری و رسوا کردن ستمگران بپردازد و چهره کثیف و زشت آنان را روشن سازد. فریادها و عزاداری هایی که در این راستا باشد، از مصادیق «جهر من القول» است که خدا آن را دوست دارد. حضرت امام(ره) می گوید: گریه بر مظلوم، فریاد بر ظالم است.(7)
3ـ سوگواری یعقوب در فراق یوسف(علیهماالسلام)
از آیه 84 سوره یوسف که در مورد حضرت یعقوب(علیه السلام) است، می توان به مشروعیت عزاداری استدلال کرد:
«یا أسفی على یوسف وابیضّتْ عیناه من الحزن فهو کظیم؛ وا اسفا بر فراق یوسف! در حالی که یعقوب خشم خود را فرو می خورد، چشمانش از اندوه سفید شد».
حضرت یعقوب و حضرت یوسف(علیهماالسلام)، هر دو پیامبر بودند و گریه حضرت یعقوب بر حضرت یوسف(علیهماالسلام)، تنها به جهت پدر و فرزندی نبود، بلکه گریه یک پیامبر در غم فراقِ پیامبر دیگر بود. فقط جنبه عاطفی در آن نیست و جهات مهم دیگری مطرح است.
با توجه به این که ذکر هر داستانی در قرآن کریم به جهت نکات و پیام هایی است که داستان حاوی آن است، شاید مهم ترین و بارزترین پیام آیه، پسندیده بودن گریه بر محبوب از دست رفته باشد، که رابطة فرد با وی رابطه دینی و الهی است، بنابراین از عمل این پیامبر الهی، پسندیده بودن گریه بر اولیای خداوند استفاده می شود.
هنگامی که از امام سجاد(علیه السلام) سبب گریه بیش از حد را مى پرسیدند، آن حضرت مصائب جانگداز کربلا را بازگو مى کرد ومى فرمود: «مرا ملامت نکنید. یعقوب، پس از آن که یک فرزند خود را از دست داد آنقدر گریست تا از غصه چشمهایش سفید شد، در حالى که یقین به مرگ فرزندش نداشت در حالى که من به چشم خود دیدم که در نیم روز چهارده نفر از اهل بیت(علیهم السلام) مرا سر بریدند. انتظار دارید داغ آنها از دلم بیرون برود؟!(8)
از فراق روى یک یوسف اگر یعقوب سوخت  ***** هجر هفتاد و دو یوسف کرده خونین دل مرا
----------------------------------
پی نوشت ها:
1ـ حج(22)، آیه 32.
2ـ اصول الاربعه فی تردید الوهابیه، صاحب جان هندی، ص 30.
3ـ عوائد الایام، ص 31.
4ـ تفسیر المیزان، ج 1، ص 414، ذیل آیه 165 سوره بقره.
5ـ نساء (4) آیه 148.
6ـ مائده (5) آیه 55.
7ـ صحیفة نور، ج 8، ص 70.
8- امالى صدوق، مجلس 29، ص 121.