مفهوم شناسی و بیان احکام فقهی خون بند ناف و سلول‌های بنیادی

به گزارش خبرگزاری ضیاءالصالحین به نقل از رسا، حجت الاسلام قاسمی پژوهشگر موضوع شناسی بانک خون بند ناف در نشست علمی موضوع شناسی بانک خون بند ناف و سلول های بنیادی که در مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی برگزار شد به مفهوم شناسی این موضوع، شیوه اخذ و نگهداری خون بند ناف و بیان احکام فقهی مربوطه پرداخت.

وی در ابتدای سخنان خود اظهار داشت: در بحث موضوع شناسی باید به نکاتی پرداخته شود که در رأی و نظر فقهی تأثیرگذار باشد؛ در این پژوهش به بخشی از موارد که تأثیری در آرای فقهی ندارند، پرداخته نشده است.

مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) افزود: پروفسور بروکمن از فرانسه نخستین بار در سال 1989 میلادی از سلول های خون بند ناف یک دختر، کم خونی برادرش را درمان کرد و نتیجه دید؛ از این رو پزشکان پس از سه سال به فکر نگهداری خون بند ناف افتادند و نخستین بانک خون بند ناف در آمریکا ایجاد شد.

حجت  الاسلام قاسمی تأکید کرد: سؤال اصلی پژوهش یاد شده این است که ماهیت بانک خون بند ناف و موارد استفاده از آن چیست؟ به تناسب حکم و موضوع، مواردی که با فقه پزشکی ارتباط دارد، در این پژوهش بررسی شده است.

وی گفت: روش ها و استخراج خون بند ناف، اجزای تشکیل دهنده خون بند ناف و محل نگهداری خون بند ناف، شیوه استفاده از خون بند ناف و مالکیت آن، بخشی از سؤالات فرعی این پژوهش است که تأثیر مستقیم بر فقه پزشکی دارد.

مفهوم شناسی خون بند ناف و سلول های بنیادی

این دکترای قرآن و علوم تصریح کرد:  سلول های بنیادی شبیه سلول های جنینی عمل می کنند و توانایی تکثیر و تمایز دارند و می توانند قسمت های ساختمانی مختلف بدن انسان را تأمین کنند؛ یعنی سلول های بنیادی باید به خودی خود بتوانند سلول شبیه خود بسازند و توانایی تکثیر و تمایز به سلول های بالاتر داشته باشند.

وی تأکید کرد:  سلول های بنیادی را برای نخستین بار از مغز استخوان اخذ می گرفتند؛ مغز استخوان دو بخش زرد و قرمز دارد و توابع و مشکلاتی برای تهیه سلول های بنیادی به وجود می آورد از همین رو، برای تهیه این سلول ها به خون بند ناف روی آوردند.

حجت الاسلام قاسمی عنوان کرد: بند ناف رابط میان جفت و جنین است و بلافاصله پس از تولد نوزاد، از جفت جدا می شود؛ این بند که حدود یک متر و پنجاه سانتی متر طول و دو سانتی متر قطر دارد، مایه حیات جنین است.

وی اظهار داشت:  خون بند ناف، سلول هایی حامل اکسیژن و مواد غذایی است که از جفت به وسیله بند ناف وارد بدن جنین می شود و از طریق قلب جنین به کل بدن فرستاده می شود؛ جفت زمانی به وجود می آید که جنین نیاز بیشتری به تغذیه دارد و حدود 70 تا 200 میلی لیتر خون غنی از سلول های بنیادی را ذخیره کرده است.

مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) بیان کرد: حدود 300 هزار تا سه میلیون سلول بنیادی از کیسه خون بند ناف قابل استحصاء است و همین امر، ارزش آن را بالا می برد.

انواع بانک خون بند ناف

وی با اشاره به انواع بانک خون بند ناف ادامه داد: بانک های عمومی، خصوصی و ترکیبی در دنیا وجود دارند که خون های بند ناف را جمع آوری و ذخیره می کنند؛ البته این بانک ها در ایران خصوصی عمل می کنند و به صورت سالیانه هزینه شارژ نگهداری را اخذ می کنند.

حجت الاسلام قاسمی ابراز کرد: دنیا همواره به دنبال کم کردن آلام انسان ها است اما روز به روز دردهای ناعلاج بیشتری به وجود می آیند اما با پیشرفت علم، درمان های پیشرفته تری به وجود می آید.

وی افزود: خون بند ناف مزایایی نسبت به خون مغز استخوان و سایر هم ردیفان خود دارد که از جمله می توان به اخذ آسان و کم هزینه آن، فراوانی خون بند ناف و بی خطر بودن آن اشاره کرد.

این دکترای قرآن و علوم خاطرنشان کرد:  وجود سلول های بنیادی در پیش ساز در توان بالای تکثیر در خون بند ناف وجود دارد در حالی که در خون مغز استخوان توانایی تکثیر وجود ندارد.

وی یادآور شد: کاهش احتمال انتقال عفونت های ویروسی در اخذ و پیوند خون بند ناف، امکان پیوند موفق تر نسبت به سلول های مغز استخوان و تولید کثیر سلول بنیادی در خون بند ناف بخش دیگری از مزایایی استفاده از خون بند ناف است.

فرآیند تهیه خون بند ناف

حجت الاسلام قاسمی با اشاره به بررسی فرآیند تهیه خون بند ناف در پژوهش «بانک خون بند ناف و سلول های بنیادی» تأکید کرد: بررسی فرآیند تهیه خون بند ناف تأثیر مستقیم در حکم شرعی آن دارد زیرا چنین اقدامی نیازمند قرارداد برای اخذ، چگونگی انتقال، نگهداری و چگونگی استفاده آن را دارد.

وی گفت: درخواست اخذ خون بند ناف در ایران با اقداماتی از جمله انجام آزمایشات مقدماتی، تکمیل رضایت نامه و هماهنگی والدین با کارشناسی که خون را اخذ می کند، رو به رو است.

پژوهشگر موضوع شناسی بانک خون بند ناف تصریح کرد:  نمایندگان رویان بلافاصله پس از تولد نوزاد، با ابزاری مخصوص خون بند ناف را اخذ می کنند؛ اما این اقدام به دو روش در دو زمان متفاوت صورت می گیرد؛ هر یک از این دو روش می تواند در بحث مالکیت خون بند ناف و احکام فقهی مربوطه تأثیرگذار باشد.

وی تأکید کرد:  برای اخذ خون بند ناف، ابتدا بند ناف را استریل می کنند، سپس خون آن به وسیله سوزنی که به کیسه خون متصل است، اخذ و در شرایط خاصی نگهداری می شود تا به بانک خون بند ناف برسد؛ پس از رسیدن به بانک خون، آزمایشاتی بر آنان انجام و فرآیندی بر آن ها صورت می گیرد تا سلول های بنیادی فریز شده و آماده نگهداری طولانی مدت شود.

حجت الاسلام قاسمی عنوان کرد: موقعیت مکان بانک خون بند ناف تأثیر مستقیمی بر فقه پزشکی دارد؛ بنابراین لازم است چنین بانکی شرایط خاصی را داشته باشد.

عقود متصور فقهی

مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به عقود متصور در اخذ و نگهداری خون بند ناف عنوان کرد: این عقود به صورت فرضی می تواند شامل قرارداد وکالت، عقد ودیعه یا عقد اجاره باشد؛ اما در این میان تنها عقد اجاره به اقدامات بانک خون بند ناف ارتباط دارد زیرا والدین مرکز رویان را اجیر می کنند تا خون بند ناف را اخذ کرده و نگهداری کنند.

وی ادامه داد: در ضمن قرارداد اجاره فی مابین والدین و مؤسسه رویان یا نماینده آن، اجرتی دریافت می شود که متعلق به این مجموعه برای فرستادن نماینده جهت اخذ خون و هزینه های نگهداری می شود.

مالکیت خون بند ناف

حجت الاسلام قاسمی ابراز کرد: عده ای قائلند جنین مالک خون بند ناف است زیرا سبب تشکیل این خون جنین بوده و مشخصات خون جنین را دارد؛ در این صورت فرزند مالک می شود و چون فرزند قبل از دوران جواز تصرف قرار دارد، پدر و ولی او می  تواند تصرف کرده و قرارداد اخذ و نگهداری خون بند ناف را نگهداری کند.

وی افزود: برخی می پندارند که مالک خون بند ناف مادر نوزاد است چون حتی بر فرض حصول تغییر در خون مادر، اما عرفا و بر اساس اصل استصحاب از مالکیت مادر خارج نشده است؛ بنابراین تنها مادر می  تواند در آن تصرف داشته باشد و قراردادهای مربوطه را امضا کند.

این دکترای قرآن و علوم خاطرنشان کرد:  احتمال سوم بر مالکیت طفل بر اساس عرف است و تفاوتی در جدا شدن یا جدا نشدن از مادر ندارد؛ چون حتی پس از جدا شدن طفل از مادر، سایر متعلقات هم برای طفل محسوب می شود.

وی یادآور شد: اختلاف مربوط به مالکیت به اختلاف در عرف خاص و عام باز می گردد زیرا عرف خاص، خون بند ناف را برای نوزاد می داند اما عرف عام، گاهی خون بند ناف را برای مادر می داند و گاهی تنها مادامی که نوزاد از مادر جدا نشده، برای نوزاد می داند.

حجت الاسلام قاسمی تأکید کرد: بر اساس قاعده احتیاط بهتر است که قراردادهای مربوط به خون بند ناف با رضایت مادر و به دست پدر امضاء شود.