درگذشت خانبابا مشار بنیان گذار کتاب شناسی ایران (1359هجری شمسی)

خان بابا مشار از پایه گذاران کتاب شناسی کتاب های چاپی فارسی به شمار می رود. وی پس از اتمام تحصیلات مقدماتی و متوسطه خود به خدمت وزارت دارایی درآمد. مُشار ۲۱ سال در وزارت دارایی کار کرد و سرانجام به میل خود بازنشسته شد و به کشاورزی و تحقیق پرداخت. برجسته ترین اثر او کتابی است که به فهرست مؤلفان کتاب های چاپی عربی و فارسی اختصاص دارد.
• از میان خدمات مشار به نظر می رسد که فهرست کتاب های چاپی فارسی بیش تر مورد مراجعه و محمل شهرت مشار است، اما تألیف اصلی او، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی است که یک زندگینامه - کتاب شناسی به سبک معجم المطبوعات العربیه و المعربه (۱۳۳۹ه.ق / ۱۲۹۹ه.ش)، تألیف یوسف الیان سرکیس است. مشار برای گردآوری مواد اثر خود ۱۵ سال در ایران و عراق سفر کرد و از موجودی کتابخانه ها و کتاب فروشی های بسیاری در شهرهایی هم چون تهران، قم، اصفهان، مشهد، تبریز، نجف، و کربلا صورت برداری کرد. اثر دیگر مشار، یعنی فهرست کتاب های چاپی فارسی، حاصل ابراز علاقه انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی به سرپرستی سیدحسن تقی زاده نسبت به تهیه کتاب شناسی جامع انتشارات فارسی در رشته های مورد علاقه انجمن بود. انجمن مذکور پس از اطلاع از کار مشار، به وی پیشنهاد کرد از دست نویس هایی که برای مؤلفین کتب چاپی و عربی گردآوری کرده بود، یک فهرست الفبایی از نام کتاب های چاپی فارسی تهیه کند. مشار این پیشنهاد را پذیرفت و حاصل کار خود را به رایگان در اختیار انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی گذارد. ویرایش نخست فهرست کتاب های چاپی فارسی (۱۳۳۷-۱۳۴۲ه.ش)، حاوی مشخصات حدود ۱۴۰۰۰ (از بین ۲۰۰۰۰) عنوان کتاب فارسی انتشار یافته تا آن زمان است و نخستین فهرست نسبتاً جامع کتاب های چاپی فارسی محسوب می شود. ویرایش دیگر آن را مشار به هزینه خود در ۱۳۵۰ه.ش منتشر کرد و انتشارات کشور تا ۱۳۴۵ش را به آن افزود. ویرایش بعدی که در دو جلد و یک ذیل در ۱۳۵۲ه.ش منتشر شد، حاصل درآمیختن فهرست های دیگری چون کتاب شناسی ده ساله کتاب های ایران با فهرست مشار بود.
• مشار پس از آن که ناشری نیافت، اثر گران قدر خود، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی را به هزینه شخصی در ۶ جلد منتشر کرد. در این زندگینامه - کتاب شناسی ذیل نام افراد - که در موارد بسیاری اثر با زندگینامه مختصر آن ها نیز همراه است - آثار چاپ شده آن ها نیز ذکر شده است. در این اثر، به پیروی از سبک معجم المطبوعات العربیه، افراد به ترتیب نام کوچک و سپس نام پدرشان معرفی شده اند و نام خانوادگی در آن نقشی ندارد. البته این سنت رایج عربی برای فارسی زبانان معاصر نامأنوس است و اشکالی است که لازم است با تهیه نمایه الفبایی از شکل اشهر نام کسان برطرف شود.
• خان بابا مشار در سال ۱۳۵۹ ه.ش درگذشت. اهمیت کار وی برای کتاب شناسی ایران از آن رو است که وی پایه کتاب شناسی کتاب های چاپی فارسی را نهاد، کاری که پیش از او کسی به آن اقدام نکرده بود. کتاب او، جامع ترین کتاب شناسی کتاب های چاپی فارسی تا زمان انتشار آن هاست.