سبک زندگی در بیان امام حسین علیه السلام

 مهارت ارتباط
در آموزش مهارت های زندگی، توجه ویژه ای به مهارت ارتباط مؤثر شده است. ارتباط، یکی از اساسی ترین نیازهای انسانی است که زندگی منهای اجتماع، برای او بی معناست. مهارت ارتباط به افراد می آموزد که چگونه و با چه روش هایی به یک ارتباط موفق دست یابند؛ ارتباطی که بتوان با آن به اهداف موردنظر رسید. افراد نیز در روان شناسی از نظر سطح ارتباط، در دسته بندی های گوناگون جای می گیرند. در سخنی از امام حسین علیه السلام ، به نکته ای برمی خوریم که سطحی فراتر از آنچه را بشر امروزی به آن دست یافته، مطرح می کند. ایشان ماهرترین فرد در مهارت ارتباط را چنین معرفی می کنند: «إنّ أوْصَلَ النّاسِ مَن وَصَلَ مَن قَطَعَهُ؛ قوی ترین فرد در ایجاد ارتباط کسی است که با کسی که از او بریده رابطه برقرار کند.»[1] چنین نگرشی، سطح انتظار از ارتباط کارآمد را به حدی بالا می برد که در جامعه اسلامی، یک فرد، به ایجاد ارتباطات گسسته شده بیندیشد. طبیعی است که این پیوند، دشوارتر از دیگر شاخه های ارتباط است.
هوش معنوی
دسته بندی های گوناگونی از هوش شده است،  همچنان که تعریف های متفاوتی از این موهبت خداوندی وجود دارد. به تعبیری برآیند هوش، توان بهره مندی از آن برای رسیدن به شکوفایی و کام یابی است. در نگاه امام حسین علیه السلام ، فرد مؤمن برای رسیدن به خداوند، از ابزارهای گوناگون کمک می گیرد. او برای تقرب به خدا، از شناخت خود شروع می کند و برای شناخت خود، ملاک دارد نه احساس. معیارهای فرد با ایمان، قوانین محکم و روشنی است که از پروردگارش به او رسیده است. فرد با ایمان، خود را تنها نمی  بیند و دست خالی هم نیست. این سخن حضرت اباعبدالله گویای جان کلام ماست:
إنّ المؤمنَ اتّخَذَ اللّه َ عِصْمتَهُ و قولَهُ مِرآتَهُ؛ فمَرّةً یَنظُرُ فی نَعْتِ المؤمنینَ و تارةً یَنظُرُ فی وَصفِ المُتَجَبّرینَ، فهُو مِنهُ فی لَطائفَ و مِن نفسِهِ فی تَعارُفٍ و مِن فِطْنَتِهِ فی یقینٍ و مِن قُدْسِهِ علی تَمکینٍ.[2]
به راستی مؤمن، خدا را نگه دار خود [از گزندها و گناهان] و گفتار او (قرآن) را آینه خود گرفته است؛ گاهی [در این آینه] به اوصاف مؤمنان می نگرد و گاهی به اوصاف گردن کشان می نگرد و در آن، نکته ها می بیند و خود را شناسایی می کند و به هوشیاری خود یقین می کند و به پاکی خود اطمینان می یابد.
دانش و تجربه
برای رسیدن به اهداف، دانش و تجربه، دو بال پروازند. نه دانش تنها می تواند ما را به مقصد برساند و نه آن قدر فرصت داریم که با شیوه آزمون و خطا به آنچه می خواهیم برسیم. فردی که تنها به دانش خود بسنده کند و از دنیای واقعی خود خبری نداشته باشد، گرفتار بیماری «زندگی ذهنی» می شود و کسی که دانشمندان و یافته های آنها را نپذیرد و تنها به تجربه خود تکیه کند، گرفتار «خودشیفتگی» می شود. در جهان امروزی نیز تأکید زیادی بر خروجی  دانش شده و طراحی های علمی و برنامه ریزی های آموزشی، به استفاده از دانش روی آورده اند. روایت امام حسین علیه السلام در این  باره خواندنی است: «العِلمُ لِقاحُ المَعرفةِ و طُولُ التّجارِبِ زِیادَةٌ فی العَقلِ؛ دانش، بارورکننده شناخت است و تجربه های زیاد، افزاینده خرد.»[3] وقتی داده های علمی به اندازه کافی وجود داشته باشند و فرضیه هایی به اثبات برسند، آدمی به یک نظریه درست و شناخت خوب دست می یابد، ولی این تمام راه نیست،  بلکه برای افزایش خرد و زندگی خردورزانه، نیازمند عنصر دیگری است که تجربه نامیده می شود. در روان  شناسی شخصیت نیز گشودگی به تجربه، یکی از ویژگی های انسان های سالم شمرده شده است و این ویژگی به خوبی در سخن امام به چشم می خورد.
بخشش
اقتصاد در مدیریت یک زندگی، نقش مهمی دارد. مدیریت درآمد و هزینه ها، کاری است که نمی  توان از آن چشم  پوشید. در نگرش دین، تعریف کامل تری از اقتصاد شده است و شاخص هایی که دیگران نتوانسته اند در مکتب خود به آن توجه کنند، به خوبی دیده می شود. در نگاه اسلام، همچنان که درآمد از راه درست ضروری است، هزینه کرد درست و توجیه پذیر هم ضروری است. دین با انباشتگی ثروت، میانه ای ندارد و پیشنهادهایش برای هزینه کردن، هم تعادل مالی را موجب می شود و هم سبب لذت بردن از زندگی است.
کسانی که به حرص گردآوری مالی دچار می شوند، آرامش و بهداشت روانی آنها به خطر می افتد و با برخورداری از وضعیت مالی دلخواه، باز ممکن است احساس تنهایی یا محبت مشروط دیگران، او را بیازارد. از این رو، بخشی از هزینه های پیشنهادی دین اسلام، در چارچوب احسان و انفاق به دیگران است. این نگاه معنوی به پول و درآمد سبب رونق جامعه و جان می شود. یکی از این پیشنهادها را در حدیث امام حسین علیه السلام که خود، نمونه عملی این سخن هستند، می خوانیم: «مَن جادَ سادَ؛ هر که بخشنده باشد، آقایی کند.»[4] آن کس که بتواند علاقه خود را از پول و دارایی، به دوست داشتن دیگران تغییر دهد و دیگرخواهی بر فزون خواهی مالی اش چیره کند، هم در خویشتن حرمت بیشتری می یابد و هم در نگاه دیگران، فردی محترم و دوست داشتنی است.
 خویشتن داری
فراز و فرودهای شرایط زندگی، نیاز به روحیه ای دارد که بتواند آن را مهار و در همه آنها ایستادگی کند. چنانچه انسان در برخورد با مشکلات گوناگون، از ابزارها و مهارت های کافی بی بهره باشد، به بن بست روانی خواهد رسید. در آموزه های دینی، تلاش شده تا این پیش نیازها به پیروان معرفی و به عنوان یک مهم بدان نگریسته شود. بردباری و خویشتن داری، از مهارت هایی است که بدون آن، تحمل شکست ها و ناکامی ها ناممکن می نماید. امام حسین علیه السلام ، زیبایی این ویژگی را چنین بیان می کند: «إنّ الحِلْمَ زِینَةٌ؛ بردباری، زیور است.»[5] به همان اندازه که میل به گردآوری زینت های مادی در وجود انسان نهاده شده، گرایش فطری به گردآوری بسته ای از خوبی ها نیز وجود دارد، فقط کافی است یک انسان کامل و راهنما، چنین فضایلی را طرح کند تا فضای فکری و عاطفی افراد به آن سوق یابد.

منبع : فصلنامه اشارت، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، شماره 148.
--------------------------------------
پی نوشت ها :
[1] بحارالانوار، ج٧٨، ص١٢١، ح٤.
[2] همان، ص١١٩، ح١٥.
[3] اعلام الدین، ص 298.
[4] کشف الغمّه، ج 2، ص242.
[5] بحارالانوار، ج 78، ص 122، ح 5.