آثار و برکات صبر در مصیبت/ بخش اول
صبر در ابتلائاتی که وقوع آن تقصیر شخص مبتلا نیست، مانع سقوط او و موجب رشد معنوی و رستگاری وی خواهد شد.
بسم الله الرّحمن الرّحیم
«رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی»
در ادامه سلسه جلسات آیت الله مظاهری در این مقاله به بیان برخی از آثار و برکات ارزشمند صبر در مصیبت می پردازیم.
پاداش منحصر بفرد صبر در برابر مصائب در قیامت
صبر در برابر مصائب، در قیامت، ثواب و پاداش فراوانی دارد. قرآن کریم، اجر چنین صبری را بدون اندازه و بی حساب می داند:
«إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ»[1]
در فرهنگ قرآن و عترت، هر عمل نیک و هر کار خیری، پاداش مشخص و معیّن دارد، امّا بر اساس این آیه شریفه، در قیامت، پاداش صبر و استقامت صابرین، بدون اندازه گیری و بی حدّ و حصر است و به غیر از خداوند، کسی از میزان آن اطلاع ندارد.
در روایتی آمده است که رسول خدا «صلى اللَّه علیه و آله و سلم» فرمودند: در روز قیامت، هنگامی که دفترها گشوده می شود و ترازوهای حساب و کتاب را می آورند، براى اهل بلا و گرفتارى، ترازویى نصب نمىگردد و دفترى برای آنان گشوده نمىشود، سپس آیه «إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ»را قرائت فرمودند.[2]
بر اساس روایت دیگری، اگر انسان حاجت مند، برای رفع گرفتاری خود دعا کند و استجابت دعای او به مصلحت نباشد، خداوند در قیامت از او عذرخواهى مىكند و مىفرماید: اگر دعاى تو مستجاب نشد، مصلحت نبود و علّت آن را براى او روشن مىكند و به گونهاى براى او جبران مىنماید كه آن بنده مىگوید اى كاش هیچ یك از دعاهایم در دنیا مستجاب نشده بود.[3]
یعنی آرزو می کند و می گوید: ای کاش بیش از این بلا و مصیبت می دیدم تا اکنون از پاداش بیشتری برخوردار شوم.
در واقع، در روزی که پرده ها کنار می رود، بندگان با آشکار شدن امور مخفی و پنهانی، توجه پیدا می کنند که مصیبت آنان در دنیا، چه مصلحت عجیبی داشته و آنان هوشیار نبوده اند: «لَقَدْ كُنْتَ فی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْیَوْمَ حَدیدٌ»[4]
اگر صابر در مصیبت خدادادی، ثواب بهشت نداشت و اگر درود خداوند[5] شامل حال او نمی شد، ولی فقط عذرخواهی خداوند نصیب او می شد، کافی بود که انسان در برابر این گونه مصائب و بلایا، صبوری پیشه کند و شکیبا باشد؛ زیرا چنین پاداشی بی نظیر است و انصافاً در قیامت و در روزی که پرده ها کنار می رود، شیرین ترین پاداش است.
دو حکایت از پاداش دنیوی صبر در مصائب
پاداش صبر در مصائب و گرفتاری ها، منحصر به قیامت نیست، بلکه در همین دنیا هم پاداش دارد و خداوند متعال از راه دیگری و از راهی که بنده گمان نمی برد، جبران گرفتاری و مصیبت او را می کند. مثلاً کسی که فرزند خود را از دست می دهد، به موفقیّت یا پیشرفت معنوی یا مادّی دیگری دست می یابد و موانع نیل به اهداف بزرگ، از سر راه او برداشته می شود.
حکایت اوّل: یکی از یاران رسول گرامی «صلى الله علیه و آله وسلم» طفلی بیمار داشت و در زمانی که او در بیرون از خانه مشغول کار بود، آن طفل از دنیا رفت. مادر فرزند ابتدا گریه كرد، ولى وقتى متوجّه بازگشت همسر خود شد، فرزند را به کناری گذاشت و خود را آماده پذیرایى از شوهر كرد و مثل همیشه با چهره اى متبسّم با همسرش روبرو شد و حرفی از مرگ طفل به او نزد. سحرگاه و بعد از نماز شب كه مرد براى نماز صبح به مسجد مى رفت، آن زن صبور به او گفت: اگر كسى به تو امانتى بدهد و سپس آن را طلب كند، آیا آن را پس مى دهى یا نه؟ جواب داد: آرى پس مى دهم. آنگاه زن اضافه كرد: خداوند امانتى به ما داده بود و دیروز هم او را از ما گرفت. پس از نماز با نمازگزاران به منزل برگرد تا فرزندمان را به خاك بسپاریم. آن مرد به مسجد رفت و پیامبر اکرم «صلى الله علیه و آله وسلم»که گویا منتظر آمدن او بودند، هنگام ورود او فرمودند: «مبارك باد دیشب تو». پس از مدّتی آن زن صبور که همان شب باردار شده بود، فرزند دیگری به دنیا آورد که در تاریخ می خوانیم خود او و فرزندانش بسیار صالح و نیکوکار و از قاریان قرآن بوده اند.[6]
حکایت دوّم: هنگامی که به حضرت امام«قدّس سرّه» خبر رسید که فرزند ایشان، آیت الله آقا مصطفی خمینی«ره» از دنیا رفته است، فرمودند: «مرگ مصطفی، از الطاف خفیّه خداست». طولی نکشید که در اثر صبر و شکیبایی حضرت امام، آن لطف خفی، مبدّل به لطف جلی شد و چند ماه بعد، پروردگار عالم، نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران را به حضرت امام و به مردم مسلمان ایران عطا فرمود.
برخورداری از نفس مطمئنه در پرتو صبر در مصائب
وقتی انسان در برابر مصائب و مشکلات، صابر باشد و مقدّرات الهی را بر وفق حکمت و مصلحت بداند، اطمینان قلبی پیدا می کند. به عبارت دیگر، كسى كه وظیفه خود را به خوبی انجام دهد و در تلاش و کوشش و به کارگیری عقل و تدبیر، کوتاهی نورزد، هنگام مواجهه با مصیبت، عقل و دل او گواهى مىدهد كه آنچه خداوند حكیم تقدیر كرده است، صد در صد حکیمانه و به مصلحت است. چنین کسی از آن جهت که اوّلاً در انجام وظیفه کوتاهی نکرده و ثانیاً در ابتلا به مصیبت صبوری پیشه کرده و جزع و فزع نکرده است، به «آرامش درونى» یا «نفس مطمئنّه» دست مىیابد. به این معنا که زندگی او هرچند سرشار از مصیبت و گرفتاری است، امّا غم و غصه نسبت به گذشته و دغدغه و نگرانی برای آینده، نخواهد داشت. در این صورت، بهشت نیز برای او کوچک است و لایق مقام عنداللهی است: «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَى رَبِّكِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبَادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی».
خداوند می فرماید: ای کسی که نفس مطمئنه پیدا کرده ای! یعنی ای کسی که در ابتلائات شکیبا بوده ای! بیا بیا، نزد من بیا که بهشت برای تو کوچک است؛ جایگاه تو در مرتبه ای والاتر از بهشت، نزد من و نزد بندگان من، یعنی معصومین«سلام الله علیهم» است.
مقام تسلیم و رضا، حاصل شکیبایی در ابتلائات
اگر انسان در انجام واجبات و اجتناب از گناه و در ارتباط با خدا، کوشا باشد و در ابتلائات زندگی خود را نبازد، به مقامات والای معنوی و عرفانی دست می یابد. ولی متأسّفانه نوع بشر، در مصائب و شدائد و یا در خوشی ها و هنگام وفور نعمت ظاهری، خود را می بازد:
«إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً، إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً، وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً»[7]
این انسان معمولاً خودش را می بازد و سبک سری می کند. اگر نعمتی برای او جلو بیاید، به جای شکر گزاری، مغرور می شود و اگر مصیبتی پیش آید، خودش را گم می کند.
امّا اگر کسی بتواند در حوادث ناگوار و مصائب زندگی صبور باشد و خود را گم نکند و به عبارت دیگر، اگر کسی بتواند در برابر تقدیر الهی، تسلیم باشد و چون و چرا و جزع و فزع نکند، و بالاتر از تسلیم، اگر کسی بتواند راضی به حکمت و مصلحت خداوند باشد، در اثر تمرین و ممارست در صبوری و تسلیم و رضا، به مقام عرفانی و بی نظیر «تسلیم و رضا» دست خواهد یافت. وقتی چنین شد، هرچه از جانب دوست به او برسد، براى او نیكو جلوه می کند:
یكى درد و یكى درمان پسندد یکی وصل و یكى هجران پسندد
من از درمان و درد و وصل و هجران پسندم آنچه را جانان پسندد
امام حسین«سلام الله علیه» و حضرت زینب مظلومه«علیها السّلام» در بالاترین مراتب تسلیم و رضا قرار داشتند و در واقع در برابر مقدرات الهى، تسلیم و راضی به رضای الهی بودند. همان طور که قبلاً نیز بیان شد، امام حسین«سلام الله علیه» قبل از شهادت و در اوج مصیبت می فرمایند: «رِضَى اللَّهِ رِضَانَا أَهْلَ الْبَیْتِ»[8]؛ حضرت زینب نیز در مجلس ابن زیاد، علی رغم تنهائى در برابر آن همه دشمن، به خداوند توكّل كرده و با جرأت و شهامتِ همراه با اطمینان قلبی و رضایت از مقدّرات الهی فرمودند: «مَا رَأَیْتُ إِلَّا جَمِیلًا»[9]
رفتار درس آموز آن بزرگواران، در واقع همان معنای مجسّم آیه شریفه قرآن کریم است که می فرماید:
«وَ مَنْ یُسْلِمْ وَجْهَة الَی اللهِ و هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِاسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الوُثْقی وَالَی الله عاقِبَةُ الامُورِ»[10]
آنكه در برابر قانون خدا روح تعبد دارد و در برابر قرآن و روایات اهلبیت«سلام الله علیهم» صددرصد تسلیم است، به ریسمانى كه از طرف خداست، چنگ زده است و عاقبت نیکو و خیر کار او در دست خداوند متعال است.
این مقامات معنوی بسیار عجیب و آثار و برکات آن در دنیا و آخرت، شگفت آور است، امّا باید توجه داشت که اگر کسی حتّی نتواند تصوّر کند چنین مقاماتی وجود دارد، نباید منکر آن شود. استاد بزرگوار ما حضرت امام«ره» می گفتند: اگر نمی فهمی که بزرگان چه می گویند، لاأقل منکر نشو و در مورد حرف آنان، ساکت باش.
یکی از معانی مقام تسلیم و رضا نیز همین است که اگر انسان نتواند به مراتب بالایی دست یابد، بداند که چنین مقام های بلندی در دنیا و آخرت برای انسان وجود دارد. به راستی نیز کسی که خود به چنین مقاماتی نرسد، نمی تواند حقیقت آن را درک کند.
پی نوشت:
1. زمر / 10
2. بحارالأنوار، ج 67، ص 101
3. كافى، ج 2، ص 491 - 490
4. ق/ 22
5. بقره/ 157: «أُولئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»
6. مسكنالفۆاد، ص 667. معارج / 21-19
8. بحارالأنوار، ج 44، ص 366
9. بحارالأنوار، ج 45، ص 115
10. لقمان / 22.
----------------------------
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی مظاهری
افزودن دیدگاه جدید