انواع سکنجبین طبی از دیدگاه طب سنتی ایران

از میان هزار و دویست و شصت نوع سکنجبین طبی موجود در طب سنتی ایران، در این نوشتار به چند نوع آن که کاربرد بیشتری در پزشکی امروز دارد اشاره می شود:

سکنجبین ساده:
این نوع سکنجبین که ماده اصلی تمام سکنجبین ها است حاوی شکر و سرکه است. از سکنجبین ساده در درمان تب های گرم و تسکین تشنگی آنها و تفتیح سده ها و از بین بردن بلغم صفرا استفاده می شود.

سکنجبین عسلی:
این نوع سکنجبین حاوی عسل و سرکه است. سکنجبین عسلی را در بیماری های بلغمی و تب های کهنه و تقویت معده و کبد و تفتیح سسد آن به کار می رود.

سکنجبین اصولی:
این نوع سکنجبین حاوی پوست ریشه کبر، پوست ریشه کرفس، پوست ریشه کاسنی، پوست ریشه رازیانه و امثال اینها است. سکنجبین اصولی را در رابطه با بیماری های کبد و معده استفاده می شود.

سکنجبین افتیمونی:
این نوع از سکنجبین حاوی افتیمون و بسفایج است. گرچه بنابر نیاز اقلام دیگری هم به آن اضافه می شود لیکن اصل و اساس در تهیه آن دو مورد یاد شده است. مصرف سکنجبین افتیمونی بیشتر در مواردی که ماءالجبن تجویز می شود، داده می شود. همچنین در بیماری های سوداوی کاربرد دارد.

سکنجبین بزوری:
این نوع سکنجبین حاوی بزوراتی از قبیل تخم کاسنی، تخم رازیانه، تخم انیسون، تخم کشوث، تخم خربزه، تخم خیارین و تخم کرفس است و اقلام دیگر هم بنا به نیاز به آن اضافه می شود. سکنجبین بزوری بیشتر در تب های گرم و مرکب، استسقا، سدد کبد و طحال، تسکین تشنگی در تب ها، و ضعف معده کاربرد دارد.

سکنجبین راسنی:
این نوع سکنجبین حاوی راسن است و برای برخی موارد از پوست ریشه بادیان، پوست ریشه کرفس، تخم بادیان و انیسون نیز در تهیه این نوع سکنجبین استفاده می شود. سکنجبین راسنی موارد استفاده زیادی دارد ازجمله در بیماری های قفسه سینه و ریه که ناشی از رطوبت غلیظ و لزج باشد. دردهای مفصلی، تقویت اعضای رئیسه (قلب، کبد، مغز)، احتباس حیض، شکست سنگ های کلیه و مثانه، تقویت معده و تفتیح سده کبد و طحال کاربرد دارد.

سکنجبین راوندی:
این نوع سکنجبین حاوی ریوند چینی است و برای تقویت و کارایی بیشتر از تربد، بسفایج، تخم کاسنی، تخم شاهتره، کشوث، غاریقون و زنجبیل در تهیه آن استفاده می شود. سکنجبین راوندی در درمان یرقان، دردهای کبد ناشی از حرارت و رفع یبوست مفید است.

سکنجبین رمانی:
این نوع سکنجبین حاوی آب انار ترش و شیرین و تمرهندی است. سکنجبین رمانی در درمان تب های کهنه و مزمن و همچنین در بیماری های کبد و معده مورد استفاده قرار می گیرد.

سکنجبین سفرجلی:
این نوع سکنجبین حاوی آب به است. در درمان بیماری های معده که گرمی و حرارت زیاد نداشته باشد بسیار مفید است. همچنین در تحریک اشتها و تقویت معده و تفتیح سده کبدی بسیار تأثیرگذار است.

سکنجبین عنصلی:
این نوع سکنجبین حاوی عنصل یا سرکه عنصل است. سکنجبین عنصلی در درمان بیماری های ریه مانند آسم، تنگی نفس، سرفه بلغمی و استسقا مفید است.

سکنجبین کبری:
این نوع سکنجبین حاوی ریشه کبر است. سکنجبین کبری را در درمان تب های بلغمی و تفتیح سدد کبد و طحال به کار می برند.

-------------------------------------
منبع: محمد عبادیانی، داروهای آبدست طبیب در مکتب طب ایرانی، ص: ۸۹-۹۰