و صلی الله علی محمد و آله و سلم تسلیماً
ترجمه : (و درود و رحمت فرستد خدا بر محمد و آلش با سلام خاصی.)
شرح : بدان که موجب آیه کریمه 56 سوره احزاب که می فرماید: ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلو علیه و سلموا تسلیما (محققاً خدا و فرشتگان بر پیامبر خدا صلوات و رحمت می فرستند، ای کسانی که ایمان آورده اید، شما هم بر او صلوات بفرستید، و آنطور که شایسته است سلامش دهید، و تسلیم شوید) صلوات بر پیغمبر اسلام و سلام و تسلیم فرمان شدن لازم است.[جمله و سلموا تسلیماً ممکن است همانند صلوات بر پیامبر سلام بر او هم واجب باشد و یا مراد تسلیم در برابر او و فرمانهایش باشد، هر چند آیه شریفه مطلق و جامع است و هر دو جهت را شامل است ولی تقیید به کلمه تمیز تسلیماً ظهور در همان معنی تسلیم و فرمان بری است همچنانکه در خبر هم آمده است و مؤلف قدس سره در شرح این جمله بیاناتی دارد که شایسته تقدیر است] در أخبار و روایات وارده در این باب در رجحان و لزوم صلوات بر پیغمبر گرامی ما اختلافی نیست. ولی در وجوب آن هنگام نام بردن اسم مبارک آنحضرت اختلاف است.
اما معنی صلوات که معنی جامعی دارد. و آن عبارت است از توجه و عطوفت، و یک نوع انعطاف نسبت به نبی گرامی است. و این حقیقت در هر موقع و از هر کس اثری دارد، انعطاف خداوند نسبت به پیغمبر بوسیله رحمت اوست. در کتاب تفسیر صافی از کتاب ثواب الأعمال[ثواب الاعمال شیخ صدوق- رضوان الله علیه ص 187] نقل می کند که وقتی از امام موسی کاظم علیه السلام از معنی صلوات خدا و ملائکه تزکیه و طلب ارتقاء و درجه اوست، و صلوات مؤمنین هم دعاء در حق اوست.
تحقیق علمی- باید دانست که نفع مؤمنین، هم راجع به پیغمبر است و هم مؤمنین، چون مقام فقر و حاجت که با ذلت ممکنات توأم است، و محال است که ممکن الوجود مستغنی از خداوند واجب الوجود باشد، و الا انقلاب لازم آید و الذاتی لا یختلف و لا یتخلف و ذات ممکن هر قدر صاحب کمال باشد ولی از حد امکان و نیاز، خارج نخواهد شد. چنانکه خداوند متعال فرماید: یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید - [فاطر آیه 16]- (ای مردم شما به خدا محتاجید، و خدا بی نیاز و ستوده است.)
و به مقتضای تحقیق، وجود هر موجودی هر چه قوی باشد نیاز و تعلق او به مبدأ فیاض بیشتر است. و از این نظر که مقام نبوت خصوصاً مقام خاتمیت واجد أعلی مراتب استعداد و قابلیت قبول أنواع فیوضات و اقسام خیرات است، و در مبدأ فیاض- جل جلاله- غیر متناهی القوة و عطاهایش بی شمار است، و درجات معرفت هم محدود به حدی نیست. لذا به پیغمبر خود با آنکه واجد أعلی مراتب علم بوده، أمر فرموده: .. و قل رب زدنی علما - [طه آیه 114]- (و بگو پروردگارا علم مرا زیاد کن.)
پس می توان گفت صلوات مؤمنین بر پیغمبر گرامی صلی الله علیه و آله موجب زیادتی ثواب و ارتقاء درجه او می شود. و شاهد بر این مطلب روایتی است که در کتاب أنوار نعمانیه آمده است که پیغمبر فرمود: ان ربی قد وعدنی درجة لا تنال الا بدعاء أمتی البته پروردگارم بمن وعده داده است که مرا درجه و مقامی است که جز بدعای امتم بدان نافل نمی شوم.
در صلوات بر پیغمبر شایسته است لفظ و آله را هم بدان اضافه نمود. و اخبار و روایاتی هم در این باب از عامه و خاصه نقل شده.[مرحوم علامه طباطبائی در بحث روائی آیه 56 سوره احزاب در تفسیر المیزان هم بدان اشاره کرده است] و شاهد بر این مطلب شعر معروف شافعی است، که می گوید:
یا أهل بیت رسول الله حبکم - فرض من الله و القران انزله
یکفیکم من عظم الفخر انکم - من لم یصل علیکم لا صلاة له
و سلم تسلیما- سلام و تحیت و درود خداوند نسبت بأنبیاء در قرآن شریف آمده است. از جمله آیات 79 و 109 و 120 و 130 سوره صافات که سلام بر نوح و ابراهیم و موسی و هارون و آل یاسین، و آیه 181 سلام بر همه پیغمبران است که می فرماید: و سلام علی المرسلین. و همچنین سلام و تحیت از طرف خداوند به مؤمنین که می فرماید: سلام قولاً من رب رحیم - یس آیه 58- (در آن روز باهل بهشت از طرف پروردگار مهربان ابلاغ سلام می شود.) و آیه 44 سوره أحزاب که می فرماید: تحیتهم یوم یلقونه سلام و اعدلهم اجرا کریما (تحیت آنان روزی که او را دیدار کنند سلام است و برایشان أجر محترمانه مهیا کرده است.) و سلام ملائکه به أنبیاء و مؤمنین در آیات متعددی آمده است. از جمله در داستان ابراهیم می فرماید: و لقد جاءت رسلنا ابراهیم بالبشری قالوا سلاما - [هود آیه 69]- و سلام ملائکه مؤمنین در وقت مردن و در عالم بهشت است که می فرماید: الذین تتوفهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم ادخلوا الجنة بما کنتم تعملون -[نحل آیه 32]- همانهائی که فرشتگان به حال پاک سیرتی جانشان را بگیرند. سلام بر شما به پاداش اعمالی که می کردید، به بهشت درآئید. و آیات دیگر.[از جمله در سوره رعد آیه 24. و آیات دیگر]
و البته چون معنی سلام سلامتی است، پس مقتضای جمله سلم تسلیما تحقق سلامت است. یعنی سلامتی و آسایش از طرف حق تعالی شامل حال پیغمبر و آل اوست، که از طرف خداوند- جل ذکره - هیچگونه ضرری به ایشان نرسد، و از طرف حق در کمال أمن و أمان باشند، و کسی هم که متابعت هادیان حق را نماید، سلام الهی شامل او می شود که فرمود: و السلام علی من اتبع الهدی -[طه آیه 47]. (درود و سلامتی بر آنکس که از هدایت پیروی نماید.)
