بسم الله الرّحمن الرّحیم

آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان حضرت آیت الله مصباح یزدی ( دامت بركاته ) در دفتر مقام معظم رهبری است كه در تاریـــخ 1389.11.13 ایراد فرموده اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

احتجاجات حضرت فاطمه سلام الله علیها برای عدم صلاحیت خلفا

مقدمه

فرارسیدن سال روز رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه وآله را به پیشگاه مقدس ولی عصر ارواحنافداه و جانشین شایسته شان مقام معظم رهبری و همه علاقه مندان به اهل بیت علیهم السلام تسلیت عرض می کنم. از خدای متعال درخواست می کنیم که در دنیا و آخرت دست ما را از دامان این خانواده کوتاه نفرماید. رحلت پیغمبر اکرم از یک نظر بزرگ ترین مصیبتی است که در عالم تحقق پیدا کرده است. مصیبت یعنی محرومیت از نعمت و رحمت و هر قدر آن نعمتی که از آن محروم می شویم بزرگ تر باشد مصیبت بزرگ تر خواهد بود. در عالم وجود، نعمتی بزرگ تر از وجود مقدس پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله برای انسان ها وجود ندارد. خدا او را رحمة للعالمین نامیده است؛ پس فقدان آن بزرگوار بزرگ ترین مصیبتی است که بر انسانیت وارد شده است.

نگاهی به مظلومیت رسول خدا صلی الله علیه وآله

ما می دانیم وقتی در جامعه ما یک شخصیت بزرگ و با برکتی از دنیا برود مردم چه حالی پیدا می کنند. اما سؤال این جاست که با رحلت بزرگ ترین رحمت الهی از میان بشر آیا حقِ او آن طور که شایسته بود ادا شد؟ متأسفانه تاریخ نشان می دهد که این انتظار برآورده نشد. باید علت این برخورد، هم از لحاظ تاریخی بررسی شود و هم مورد تحلیل واقع شود. یکی از علل این امر این بود که خود پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله قبل از رحلت شان به امر خدای متعال لشکری را به فرماندهی اسامه ترتیب دادند و اصرار کردند که مردم با اسامه از مدینه خارج شوند و این تمهیدی بود که خدای متعال تدارک دیده بود تا بعد از رحلت پیغمبر فتنه ای واقع نشود و جانشینی امیرالمؤمنین تثبیت شود. اما عده ای دائما در تماس بودند تا به محض رحلت رسول اکرم برگردند و همین کار را هم کردند. به هر حال قاعدتا می بایست کسانی که در مدینه بودند وقتی که می دیدند حال پیغمبر عادی نیست و احتمالاً ساعات آخر زندگی شان است جمع شوند و محزون و گریان باشند همانند آنچه که درمورد شهادت امیرالمؤمنین سلام الله علیه اتفاق افتاد. در این جا جای سؤال بزرگی است که چرا چنین نشد؟! تفسیرهای مختلفی هم برای آن شده است مثلاً بعضی گفته اند: «مسلمانان نگران بودند که بعد از رحلت پیغمبر در جامعه اسلامی اختلاف پیش بیاید و خلأ رهبری موجب ضعف مسلمین شود. از این رو جمع شدند که زودتر برای پیغمبر جانشین تعیین کنند تا جامعه دچار خلأ رهبری نشود!» این خوش بینانه ترین تفسیری است که برای این جریان کرده اند؛ اما بعید است که قابل قبول باشد. چراکه در واقع اصلا خلأ رهبری وجود نداشت. هفتاد روز پیش پیغمبر علی را بر سر دست بلند کرده و فرموده بود: من کنت مولاه فعلی مولاه. خلأیی وجود نداشت؛ ابهامی نبود. ولی آن ها یا فراموش کرده بودند یا انگیزه های دیگری داشتند که ما در مقام قضاوت درباره رفتار آن ها نیستیم و فقط می خواهیم به اجمال بگوییم چه اتفاقی افتاد. آن چه اتفاق افتاد این بود که: هنوز جنازه پیغمبر روی زمین بود و هنوز جسم مطهرش غسل داده نشده بود که عده ای در سقیفه جمع شدند و با یکی از مهاجرین به عنوان خلیفه بیعت کردند.

نگاهی به مظلومیت علی و فاطمه علیهما السلام

به فرض که آن ها با حسن نیت و از روی فراموشی این کار را کرده باشند اما وقتی خبر به امیرالمؤمنین سلام الله علیه رسید فرمود: «به چه دلیل به این شکل جانشین پیغمبر را تعیین کردند؟» گفتند: «می گویند ما از نزدیکان پیغمبریم!» حضرت فرمود: «مگر کسی از من به پیغمبر نزدیک تر هست؟! چه طور اسمی از من برده نشد؟!» به دنبال این جریان اتفاقات دیگری هم رخ داد که زیاد شنیده اید. بر در خانه امیرالمؤمنین علیه السلام جمع شدند و ایشان را با اکراه برای بیعت گرفتن به مسجد بردند، و حوادثی اتفاق افتاد که اگر آن چه در تواریخ آمده درست باشد – ظاهرا هم درست است – خیلی حوادث ناگواری بوده به طوری که به هیچ وجه از مسلمانان انتظار چنین برخوردی با خاندان پیغمبر نمی رفت. در این جریانات امیرالمؤمنین سلام الله علیه، هم در مسجد با مردم اتمام حجت کردند و هم به در خانه هایشان می رفتند و سفارشات پیامبر و بیعتی را که با ایشان کرده بودند به یادشان می آوردند. بالاخره قضیه خلافت خلیفه اول تثبیت شد و خاندان پیغمبر هم به خاطر جلوگیری از شکاف در بین مسلمانان و سوء استفاده دشمنان، غیر از آن احتجاجاتی که حجت را بر مردم تمام می کرد، اقدامی انجام ندادند و دست به شمشیر نبردند. اگر اهل بیت در آن مقطع زمانی دست به اقدامات عملی می زدند طولی نمی کشید که دیگر اثری از اسلام باقی نمی ماند.

ماجرای غصب فدک

دستگاه حکومت پس از تثبیت خلافت به کارهای حکومتی روی آورد. بنابر نقلی آنها مسأله را از این جا شروع کردند که نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمدند و مثلا به عنوان مشورت گفتند: «خلافت دیگر تثبیت شده؛ اما به نظر شما با اموالی که پیش از این در دست پیغمبر اکرم بود چگونه باید رفتار شود؟!» ایشان هم فرمودند: «باید همان طور عمل شود که خود پیغمبر عمل می کرد.» گفتند: «پس اموال خیبر چه می شود؟» سؤال از اموال خیبر خصوصیتی داشت. ما در اسلام یک حکمی داریم به این مضمون که اگر دشمن اسلام خودش در مقابل حاکم اسلامی تسلیم شود و اموالش را رها یا واگذار کند این اموال بین مسلمین تقسیم نمی شود؛ بلکه این اموال به خود پیغمبر اکرم اختصاص دارد و ایشان اختیار دارد هر طور که مصلحت می داند با آن رفتار کند. خداوند متعال در سوره حشر آیه 6 می فرماید: «فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَن یَشَاء؛ اموالی هست که خدا به شما برگرداند اما شما برای به دست آوردن آن، لشکری نکشیدید و جنگی نکردید بلکه صاحبان آن اموال آن ها را به شما واگذار کردند. این اموال اختصاص به خدا و پیغمبر دارد و سایر مردم در آن حقی ندارند.» شأن نزول این آیه قلعه های خیبر و روستاهای وابسته به آن از جمله روستای فدک است. خلیفه اول و دوم آمدند پیش امیرالمؤمنین سلام الله علیه و گفتند: «تکلیف این اموال چیست؟» حضرت فرمودند: «هر کاری خود پیغمبر می کرد حالا هم باید همان کار را انجام دهید.» گفتند: «پس فدک چه می شود؟!» فدک هم از جمله همین اموال بود که پیغمبر اکرم [صلی الله علیه وآله] آن را به حضرت زهرا [سلام الله علیها] واگذار کرده بود و همه مردم این را می دانستند و بعد از رحلت پیغمبر اکرم [صلی الله علیه وآله] هم عامل و مباشر حضرت زهرا سلام الله علیها در آن جا مشغول کار بود. حضرت علی علیه السلام فرمودند: «این ها را پیغمبر به حضرت زهرا واگذار کرده اند و این ها مال ایشان است.» گفتند: «خیر، این ها مال بیت المال است و باید به بیت المال برگردد!» رفتند و عامل حضرت زهرا را از آن جا بیرون کردند و فدک را تصرف کردند. برادران ما از اهل تسنن این قضیه را این جور تفسیر می کنند که این ها مصلحت اسلام را در این می دانستند، یا اعتقاد داشتند که تصرفات پیغمبر در زمان خودش اعتبار داشته و بعد از ایشان هر که جانشین می شود اختیار دارد که هر طور صلاح می داند رفتار کند.

احتجاج اول فاطمه سلام الله علیها

کل حیات حضرت زهرا سلام الله علیها بعد از رحلت پیغمبر 75 روز یا 95 روز بود. به حسب نقل هایی که در تواریخ شده – شاید جامع ترینشان همان شرح ابن ابی الحدید باشد – در این فرصت چند نوع فعالیت انجام گرفت. در یک جلسه چند نفری که خلیفه اول و خلیفه ای که بنا بود بعدا خلیفه دوم شود حضورداشتند، حضرت زهرا در حضور جمع دادخواهی کردند که: «شما چرا عامل مرا از فدک بیرون کردید؟» گفتند: «فدک بیت المال است و می خواهیم آن را صَرف مصالح مسلمین کنیم!» حضرت فرمودند: «می دانید که این ها را پیغمبر اکرم به من بخشیدند و نحله من است و دیگران حقی در آن ندارند.» گفتند: «نه، اموال عمومی و بیت المال است و ما مصلحت می دانیم که صرف مصالح جامعه اسلامی شود. اگر شما ادعا می کنید که این مزرعه را پدرتان به شما بخشیده است شاهد بیاورید!» حضرت زهرا سلام الله علیها گفتند: «اگر مالی در دست مسلمانی باشد و من ادعا کنم که این مال من است، شما از من شاهد می خواهید یا از آن مسلمان؟ من ذوالید هستم و کسی که علیه ذوالید ادعا می کند باید شاهد بیاورد.» قانون قضای اسلامی (بلکه قانون قضا در همه جای دنیا) این است که وقتی مالی در دست کسی است، اگر کسی دیگر ادعایی علیه آن مال دارد، آن مدعی باید شاهد بیاورد. ایشان باز برای اتمام حجت، امیرالمؤمنین سلام الله علیه و ام ایمن را به عنوان شاهد آوردند. اما آن ها گفتند: علی یک شاهد است و ام ایمن هم زن است و یک زن برای شهادت کافی نیست! باز این جا قواعد قضاوت اقتضا می کند که اگر یکی از دو شاهد زن بود به جای یک شاهد دیگر باید قسم خورد. ولی آنها با تعبیرات نابه جایی با حضرت برخورد کردند.

احتجاج دوم فاطمه سلام الله علیها

بار دیگر بین شخص خلیفه اول به تنهایی و حضرت زهرا سلام الله علیها گفت وگویی انجام می گیرد. حضرت خصوصی با ایشان صحبت می کنند و غیر از این که می گویند: «من ذوالید هستم و نباید شاهد بیاورم با این حال علی را شاهد آوردم،» می فرمایند: «گاهی پیغمبر اکرم در بعضی از قضایا شهادت یکی از صحابه ای که خیلی مورد اعتماد بود را به جای دو شهادت قبول می کردند. حالا شما علی و ام ایمن را به جای دو شاهد قبول نمی کنید؟» خلیفه در مقابل این منطق متأثر شد و نامه ای نوشت که این ملک متعلق به حضرت زهرا سلام الله علیهاست. اما در بین راه شخص دیگری آن نامه را گرفت و پاره کرد و به حضرت زهرا سلام الله علیها هم جسارت کرد. این جریان هم گذشت و مثل مسأله خلافت به جایی نرسید.

فدک بهانه ای برای روشنی بخشی

کسانی تصور کرده اند که نگرانی حضرت زهرا سلام الله علیها فقط از این بود که از درآمد فدک محروم شوند! این طرز فکر جفای به حضرت زهراست. تمام اموال عالم در مقابل چشم حضرت زهرا سلام الله علیها با یک تل خاکستر فرقی نمی کند. قطعا قضیه این نبوده است. آنچه که اهل بیت پیغمبر سلام الله علیهم را رنج می داد این بود که با این رفتارها احکام اسلام زیر پا گذاشته می شود؛ احکامی که صریحا در قرآن ذکر شده است، همان طور که بیعتی را که پیغمبر برای امامت امیرالمؤمنین از مردم گرفته به طاق نسیان سپردند کأنه چیزی نبوده است. در روایات آمده است که وقتی آیه شریف وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ[سوره اسراء، آیه 26] نازل شد پیغمبر آن مال را به حضرت زهرا واگذار کردند، ولی اکنون برخلاف دستور پیغمبر و بر خلاف نص قرآن رفتار می شود. به علاوه خود اصول دادرسی قوانین اسلام تدریجا دارد از بین می رود. اگر این طور ادامه پیدا کند به کجا منتهی خواهد شد؟ اگر در مقابل این حرکتی که شروع شده مبارزه نشود به کفر منتهی می شود و دیگر چیزی از اسلام باقی نمی ماند. نگرانی این خاندان از این امور بود. امیرالمومنین علیه السلام در نامه ای به عثمان بن حنیف به همین نکته اشاره می کنند و می فرماید: «از این دنیای عظیم در دست ما جز فدک چیزی نبود. بعضی ها راضی بودند به این که در دست ما باشد ولی کسانی نخواستند.» بعد می فرمایند: «وما اصنع بفدک وغیر فدک؛ مرا با فدک و غیر فدک چه کار؟» مسأله این بود که با این جریان سیاسی حاکم مقابله شود، و برای مردم حجت تمام شود، و مردم بفهمند که این ها صلاحیت حکومت را ندارند، و منصب خلافت الهی باید به دست معصوم باشد.

سقیفه؛ سکولاریزه کردن جامعه اسلامی

اگر بخواهیم داستان سقیفه را به زبان ادبیات امروز بیان کنیم باید بگوییم: اولین قدمی که در عالم اسلام برای سکولاریزه کردن جامعه اسلامی برداشته شد در سقیفه بود؛ سقیفه طرحی برای تفکیک دین از سیاست بود. آن ها ابایی نداشتند که گاهی مسأله شرعی را از علی بپرسند، و در دوران خلافت خلفا هم این کار را می کردند، و ابایی هم نداشتند که بگویند: «ما احکام اسلام را بلد نیستیم و باید از شما یاد بگیریم!» اما از این که خاندان پیامبر در مسند قدرت بنشینند و حکم صادر کنند ابا داشتند. این تفکیک که حکومت برای عده ای و احکام دین برای عده ای دیگر یعنی چه؟ این همان مبنای سکولاریزم است. در زمان ما نیز کسانی هستند که با داشتن پست و مقام در همین نظام جمهوری اسلامی همین نظر را دارند. اینان یا اصل ولایت فقیه را قبول ندارند یا به عنوان یک مقام تشریفاتی با آن برخورد می کنند و حکم او را لازم الاجراء نمی دانند. آنها می گویند: «ما خیلی بهتر از او می فهمیم. او باید از ما اطاعت کند!» برخورد مسلمانان با دختر پیغمبر برای ما عجیب است اما اگر در زمان خودمان دو سال به عقب برگردیم وقایعی از آن سنخ را می بینیم؛ می بینیم که در روز عاشورا با عزاداران سیدالشهدا چه برخوردی کردند؛ چه کسانی دستور دادند و چه کسانی راضی به این عمل بودند؛ و چه کسانی هنوز هم حاضر نیستند از آن ها تبری بجویند و آن ها را محکوم کنند. البته باید اقرار کرد که مردم ما بسیار فهمیده تر از مردم آن عصر هستند. آن ها با یک مغالطات جزئی مسیر تاریخ را عوض می کردند و با جعل یک حدیث که نحن الانبیا لانورث ما ترکناه صدقة فریب می خوردند.

احتجاج سوم فاطمه سلام الله علیها

بالاخره کار داستان فدک به این جا رسید که مسأله نحله بودن و بخشش پیغمبر بودن فراموش شد و مانند مسأله خلافت پرونده اش بسته شد. حضرت زهرا سلام الله علیها که می دانستند چند روز دیگری بیشتر در دنیا نیستند دنبال فرصتی بودند تا کاری کنند که هر چه بیشتر مبانی اسلام تقویت و تثبیت شود. از این رو حضرت از راه دیگری باز مسأله را دنبال کردند و گفتند: «حال که قبول نمی کنید که فدک بخشش پیغمبر بوده، حتما قبول دارید که فدک مال پیغمبر بوده است. این مسأله صریح قرآن است و نمی توانید آن را انکار کنید. حال که چنین است من دختر و وارث پیغمبرم؛ بنابراین باید فدک به من منتقل شود.»

خیلی ها این جا امر برایشان مشتبه شده و گفته اند: «ما نفهمیدیم بالاخره حضرت زهرا مدعی هستند که فدک نحله است یا ارث!» جواب این است که حضرت برای مقابله با آن دستگاهی که صلاحیت خلافت نداشت از دو راه وارد شدند. ابتدا مسأله نحله بودن فدک را مطرح کردند تا به همه بفهمانند که آن ها یا اصلا احکام خدا را بلد نیستید بنابراین نمی تواند جای پیغمبر بنشیند، یا عمدا می خواهند با حکم خدا مخالفت کنند که در این صورت به طریق اولی چنین صلاحیتی ندارند. بعد از این که پرونده نحله بسته شد، حضرت برای رسیدن به هدف از راه دیگری وارد شدند و ادعای ارث کردند. اگر توفیقی بود دنباله مطلب را در جلسه بعد پی می گیریم.

وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین.