بسم الله الرّحمن الرّحیم

آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان حضرت آیت الله مصباح یزدی (دامت برکاته) در دفتر مقام معظم رهبری است که در تاریخ 1389.06.13 همزمان با شب بیست و پنجم ماه مبارک رمضان 1431 قمری ایراد فرموده اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

اصالت ایمان

فهرستی از اسرار کلی قرآن

... فَجَعَلَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ؛

در بخش دوم این خطبه حضرت زهرا سلام الله علیها به مسئولیت سنگینی اشاره فرمودند که هم مسلمانان در آن زمان بر عهده داشتند و هم نسل های آینده بر عهده خواهند داشت و آن حفظ ارزش های اسلامی در جامعه اسلامی و رساندن پیام اسلام به خارج از مرزهای دارالاسلام است. سپس فرمودند: «آنچه انجام این وظیفه را ممکن می کند تمسک به قرآن کریم است که خدا در آن، آنچه برای سعادت دنیا و آخرت شما لازم است بیان فرموده است.» و نهایتاً در این بخش حضرت بیست عنوان از مهم ترین آموزه های قرآن را بیان می فرمایند که با ایمان (جعل الله الإیمان تطهیرا لکم من الشرک) شروع و با حرمتِ شرک (و حرم الشرک إخلاصا له بالربوبیة) ختم می شود. آغاز و انجام این فهرست خود نشانه مطلب بسیار مهمی است و آن این که روح اسلام در واقع پرستش خدای یگانه و اجتناب از هر گونه شرک است و عناوین دیگری که بین این دو عنوان ذکر شده در واقع اسباب و ابزارهایی برای تحقق این هدف اند. از این جا باید نتیجه گرفت که بدون ایمان انسان به سعادت نمی رسد.

بیان حکیمانه مسأله امامت

نکته دیگری که در انتخاب این عناوین بیست گانه قابل توجه است این است که حضرت در میان آن عناوینی که همه با آن ها آشنا بودند و از ضروریات دین است، مثل نماز، روزه، زکات، حج و جهاد، دو عنوان را میان حج و جهاد می گنجانند که به مسأله امامت اشاره دارند. وقتی با نگاه ابتدائی این عناوین را می بینیم به نظر می رسد که ترتیب مناسبی ندارند. اما با کمی دقت معلوم می شود گنجانیدن این دو عنوان در میان آن عناوین که همه از نصوص قرآن و ضروریات دین هستند بسیار تدبیر حکیمانه ای است. اولا: حضرت، ابتدا به مسأله امامت اشاره نمی کنند تا شنوندگان زده نشوند و بگویند: می خواهد مسأله شخصی خود را مطرح کند، و همچنین این مسأله را در آخر ذکر نمی کنند که دیگر به آن اهمیت داده نشود. ثانیاً: گنجانیدن این دو عنوان در میان این عناوین شاید اشاره باشد به این که اهمیت این موضوع کمتر از نماز، روزه، زکات، حج و جهاد نیست. می خواهند بگویند: شما که آن مسائل را می دانید و به آن ها اقرار و اعتراف دارید، چگونه این مسأله را که از جهاتی از آن ها مهم تر است فراموش کرده اید؟

ایمان؛ مطهر قلب

«فَجَعَلَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ؛ خداوند ایمان را براى تطهیر قلوب شما از آلودگى شرک قرار داده است.» این مطلب خیلی ساده به نظر می رسد و هر مسلمانی که قرآن را قبول دارد می داند که هدف اسلام نابودی شرک از روی زمین و جایگزینی جامعه ایمانی به جای آن است؛ اما تکیه کردن روی این معنا و تذکر آن، به این جهت است که شنونده متوجه شود صرفاً صحبت از امری سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نیست؛ بلکه اساس دعوت انبیاء چیزی است که با قلب انسان سروکار دارد. با این که معمولاً اسلام در مقابل شرک مطرح می شود و ایمان در مقابل کفر، اما حضرت نمی فرماید: «جعل الاسلام تطهیرا لکم من الشرک»؛ بلکه بر روی ایمان تکیه می فرمایند. خود قرآن هم بین ایمان و اسلام فرق می گذارد و ایمان را به عنوان عامل سعادت معرفی می کند و می فرماید: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ؛ عربهاى بادیه نشین گفتند: ایمان آورده ایم؛ بگو: شما ایمان نیاورده اید؛ بلکه بگویید اسلام آورده ایم، و امّا ایمان هنوز وارد قلب شما نشده است»؛ یعنی آنچه که شما فعلا می گویید مربوط به زبان است و مرحله بعد هم نوبت عمل است؛ اما ایمان فراتر از این مراحل است. ایمان باید در دل وارد شود و بعد از دل به زبان و اعضا و جوارح سرایت کند. جایگاه اصلی ایمان قلب است.

در مقابل ایمان، کفر قرار دارد؛ ولی حضرت در مقابل ایمان واژه شرک را به کار برده اند. این استعمال می تواند دو توجیه داشته باشد؛ یکی این که مخاطبین اسلام در جزیرة العرب ملحدان، طبیعیون و منکران خدا نبودند و لذا در آیات فراوانی آمده است که اگر از این ها بپرسید: آسمان و زمین را چه کسی خلق کرده است؟ خواهند گفت: الله (لَیَقُولُنَّ اللَّهُ).[سوره عنکبوت، آیه 61 و سوره لقمان، آیه 25 و سوره زمر، آیه 38 و سوره زخرف، آیات 9 و 87] اینان به معبودهایی معتقد بودند که گمان می کردند آن ها در تدبیر عالم مؤثرند. پس کار آنها در واقع شرک بود. وجه دیگر این است که منظور از شرک در این جا ـ به تعبیر بنده ـ شرک ناآگاهانه است. یعنی همه انسان ها بالفطره، الله را قبول دارند، گرچه خودشان در حالت عادی به این اعتقادشان توجه ندارند؛ اما در شرایط اضطراری دلشان متوجه الله می شود. پس هر اعتقاد دیگری داشته باشند در واقع شرک است؛ یعنی در کنار آن معبود فطری شان به معبودهای جعلی قایل می شوند.

پراگماتیسم؛ انحرافی پنهان

برخی تصور می کنند اصل ارزش از آنِ عمل است. این همان گرایش پراگماتیسمی است که در قرن اخیر در میان فیلسوفان غربی رایج شده است و معتقدند حقانیت هر چیز از مفید بودن آن در مقام عمل مشخص می شود. ویلیام جیمز، یکی از روان شناسان معروف آمریکایی می گوید: یکی از بهترین راه ها برای معالجه امراض روانی، عبادت است؛ ولی دلیلش این است که چون عبادت انسان های روان پریش را معالجه می کند. این گرایشی پراگماتیستی است که حقانیت هر چیزی را از عمل اثبات می کند و به این که آن چیز خود حق است یا باطل، توجهی ندارد. پراگماتیست ها می گویند: فرض کنیم که چیزی دروغ باشد اما اگر در مقام عمل مفید باشد ارزش حقیقی دارد.

این گرایش در بسیاری از مردم به صورت ضعیف و شدید وجود دارد. شاید بتوان گفت: در بعضی از اشخاص معروف کشور ما این گرایش خیلی به قوت به چشم می خورد و مردم را نیز به این گرایش تشویق می کنند. آنها درست یا غلط بودن مبانی یک اعتقاد و یک نظریه برایشان اهمیت ندارد؛ بلکه فقط پیشرفت در زندگی مادی مورد توجه آن هاست. تمایل به این گرایش، مقداری طبیعی است. ما فرزند طبیعت ایم و اول چیزهایی که شناخته ایم همین امور طبیعی بوده است. درک ماورای طبیعت و دل بستن به اموری که قابل ادراک حسی نیست، چیزی فراتر از افق مادی گرایی است؛ در حالی که مادی گرایی مقتضای طبیعت مادی ماست. این مشکل در اقوام انبیای سلف هم وجود داشته است. واقعاً داستان بنی اسرائیل بسیار جای عبرت گرفتن دارد. وقتی بنی اسرائیل به همراه حضرت موسی علیه السلام از مصر مهاجرت کردند در بین راه به مردم بت پرستی برخورد کردند که در منطقه ای سرسبز و خوش آب و هوا مشغول پرستش بت ها بودند و برای خود بت های زیبایی ساخته بودند و در خلال مراسم پرستش به پایکوبی، اختلاط و خوش گذرانی مشغول می شدند. بنی اسرائیل با دیدن این منطقه خوش آب و هوا، بت های رنگارنگ و مراسم جاذبه دار، پیش موسی آمدند و گفتند: «یَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَـهًا کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ؛[سوره اعراف، آیه 138] موسی! برای ما هم چنین خدایی درست کن».

گرایش به طبیعت و محسوسات گرایشی عادی است و انبیاء باید با زحمت، مردم را متوجه ماورای طبیعت کنند و به آن ها بفهمانند که خدا جسم نیست. طبعاً با وجود چنین روحیه ای، مسائل معنوی و ماورایی جای خود را به راحتی باز نمی کنند. اگر به چنین کسانی گفته شود: خدا به شما پاداش خیر می دهد، گمان می کنند معنای این سخن این است که باران بیشتری می بارد و محصولاتشان بیشتر می شود. اینان عالم دیگر و بهشت خدا را جدی نمی گیرند. واقعاً اگر انسان به سختی، فقر، مرض و بی هویتی اجتماعی مبتلا شود و حقیقتاً طعم سختی این ها را بچشد، ولی بداند پایان این سختی ها بهشتی است که می فرماید: لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِیَّةٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ، [سوره زمر، آیه 20] این برای او ارزشش بیشتر است یا اگر انواع میوه ها و غذاها و یک حساب بانکی سنگینی را در اختیار او قرار دهند؟ کسانی که حاضر باشند همه این سختی ها را داوطلبانه تحمل کنند و فقط طالب رضای خدا باشند، بسیار نادرند.

خاکستر در طوفان

قرآن اصالت را به ایمان می دهد و برای عمل بدون ایمان هیچ ارزشی قائل نیست. باور این مطلب برای ما خیلی مشکل است. قرآن هم خیلی سعی کرده است که این مطلب را به ما بفهماند. قرآن مسأله کفر و شرک را خیلی حسی می کند و با بیانات قابل فهم مثال می زند تا ما آن را خوب بفهمیم. در سوره ابراهیم می فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ کَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عَاصِفٍ لاَّ یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُواْ عَلَى شَیْءٍ»[سوره ابراهیم، آیه 18] آنهایی که ایمان ندارند کارهایی که انجام می دهند (کارهایی که گمان می کنند مایه سعادتشان است) مثل خاکستری می ماند که روز طوفانی به دست باد سپرده می شود. چه چیزی از این ها به دستشان می رسد؟ باد چنان این ذرات را پخش می کند که هیچ اثری از آن باقی نمی ماند و آن ها قدرت ندارند که چیزی از این ها را جمع کنند و برای خود نگه دارند. چرا؟ زیرا اعمالشان براساس ایمان نبوده و از کفر سرچشمه می گرفته است. در جای دیگر می فرماید: «أَوْ کَظُلُماتٍ فی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ؛ مَثَل اینان مَثَل کسی است که در دریایی طوفانی غرق شود؛ دریایی که روی آن موجی باشد و روی آن موج، موج دیگری سوار شده باشد. دیگر نوری به درون آن دریا نمی رسد و به گونه ای به ظلمت مبتلا می شود که اگر دستش را هم دربیاورد آن را نمی بیند و کسى که خدا نورى براى او قرار نداده، نورى براى او نیست!» این چه ظلمت هایی است که به آن گرفتار شده است؟ این ظلمت ها همه ناشی از بی ایمانی، کفر و ضلالت است. هرچه قدر هم که کار خوب انجام دهد نفعی به او نمی رساند.

قرآن مکرر این مثال ها را ذکر می کند تا به ما بفهماند که این طور نیست که اگر گمان کردید عملی خوب است حتماً برای شما سعادت آفرین است. عملی برای شما سعادت می آفریند که شما را به خدا مربوط کند. عملی که برای خوشایند دلتان باشد یا برای این باشد که دیگران از شما تعریف کنند یا به شما رأی بدهند، فایده ای برای شما ندارد. اگر کاری به خاطر ایمان به خدا انجام گرفت و به عالم فناناپذیر متصل شد، برای همیشه باقی می ماند و مشکل شما را حل می کند (مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ).[سوره نحل، آیه 96]

خداوند می فرماید: اگر کار برای من باشد آن چنان برکت و ارزشی به آن می دهم که برای همیشه باقی بماند و روز به روز رشد کند و بر زیبایی اش افزوده شود. وقتی نوبت پاداش دادن می شود به کارهای کوچک تان نگاه نمی کنم و بهترین کارهایی که انجام می دهید را ملاک پاداش قرار می دهم: لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِی کَانُوا یَعْمَلُونَ؛[سوره عنکبوت، آیه 7] اگر کار کوچکی انجام دهید گاهی ده برابر و گاهی هفتصد برابر پاداش می دهم؛ البته این سقف پاداش نیست؛ بلکه وَاللّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاء.[سوره بقره، آیه 261] اما اگر با خدا ارتباط پیدا نکند، بلکه بین شما و دلتان، مریدانتان، باند و حزب تان باشد در همین جا می ماند. ممکن است در دنیا آثاری داشته باشد؛ اما در روز قیامت گفته می شود: «أَذْهَبْتُمْ طَیِّبَاتِکُمْ فِی حَیَاتِکُمُ الدُّنْیَا وَاسْتَمْتَعْتُم بِهَا؛[سوره احقاف، آیه 20] شما مزدتان را در دنیاگرفتید. برای دنیا انجام دادید بهره یتان را هم بردید!»

ملی گرایی؛ بازگشت به جاهلیت

از انحرافات فکری امروز که از دست سازهای مهارت آمیز إبلیس است، این است که این گونه تبلیغ می شود که ارزش فقط برای رفتار، ملت و آباء و اجداد است و دیگر صحبت از خدا، اسلام و ... نباید کرد. عجیب است که در جامعه اسلامی و انقلابی و در جامعه ای که امامِ آن، هیچ گاه اسلام از کلامش نمی افتاد، کسانی به عنوان پیروی از امام بگویند: «دیگر صحبت از تبلیغ اسلام گذشته است و باید ارزش های عام انسانی را تبلیغ کنیم!» اما ارزش های عام انسانی در بت پرست ها و دیگر طوایف هم وجود دارد؛ پس جایگاه ایمان کجاست؟ همان ایمانی که اصل همه ارزش هاست و هر چیز دیگری در سایه ایمان ارزش پیدا می کند. می گویند: «ما امروز از این ها فراتر رفته ایم!» در حقیقت باید گفت: شما در اوهام و خیالات فرو رفته اید. از کسانی که ملی گرایی را تبلیغ می کنند و به ایرانی بودن افتخار می کنند باید پرسید: مگر شما دست خودتان بود که در ایران متولد شده اید؟ آیا این هنر است؟ تعیین کننده مرز ایران چیست؟ تعیین کننده این ارزش چیست؟ گیرم پدر تو بود فاضل، از فضل پدر تو را چه حاصل؟ هر کسی مسئول کار خودش است. تو باید ببینی خودت چه داری؟ به چه کسی ایمان داری؟ به چه کسی دل بسته ای؟ از کدام ارزش ها حمایت می کنی؟

این فرمایش امام است که: «ما برای ایران و ایرانی بودن ارزشی قائل نیستیم و همه تلاش ما برای ترویج اسلام است.» نخست وزیر دولت موقت هم تصریح کرد که: «فرق من با امام این است که امام ایران را برای اسلام می خواهد ولی من اسلام را برای ایران می خواهم!» او راست می گفت و مثل بعضی دیگر این قدر حقه باز نبود. نقطه اصلی اختلاف مکتب امام با ملی گراها همین بود. آیا ما باید اسلام را حذف کنیم و بگوییم: فقط ایران؟ آیا این اسمش بندگی خدا و اطاعت از دین است؟! آیا این حفظ ارزش های جمهوری اسلامی است یا بازگشت به جاهلیت اولی؟! به کجا می رویم؟

آغاز این تفکرات از همان عمل زدگی شروع شد و وقتی به آن ها تذکر داده می شد که فلان ارزش اسلامی دارد از بین می رود، می گفتند: آقا بگذارید کارش را بکند! روحیه عمل گرایی انسان را می رساند به آن جا که غیر از آثار مادی دیگر چیزی نبیند و بقیه را تشریفات بداند. این جاست که انسان می فهمد وقتی حضرت زهرا سلام الله علیها می خواهد محتوای اسلام را بیان کند چرا از این جا شروع می کند که: «جعل الإیمان تطهیرا لکم من الشرک» و آخرش هم می فرمایند: «و حرم الشرک إخلاصا له فی الربوبیة»؛ چون آغاز و انجام دین همین است و بقیه آثار و برکاتی است که به اذن الله بر این مترتب می شود؛ یعنی در مقابل آن اصلاً قابل محاسبه نیست.

پروردگارا! تو را به حقیقت حضرت زهرا سلام الله علیها قسم می دهیم که دل های ما را به نور ایمان روشن بفرما! ما را از فتنه های آخرالزمان مصون بدار.