حروف ابجد چیست و چه کاربردی دارد؟

حروف ابجد چیست و چه کاربردی دارد؟

حروف ابجد شیوه ای برای ارزش گذاری عددی و مرتب کردن حروف عربی است که مخصوصا در قدیم کاربردهای زیادی در علوم غریبه، نجوم، عرفان و طالع بینی داشته است.

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که چرا برای شماره گذاری با حروف بجای استفاده از ترتیب الف، ب، پ، ... از ترتیب الف، ب، ج، د، ... استفاده می شود. پاسخ این سوال به آشنایی با حروف ابجد بازمی گردد. در واقع الف. ب. ج. د.... با توجه به ارزش عددی آن ها در حروف ابجد که ا، ۲، ۳، ۴ و ... است، برای موردگذاری استفاده می شوند. اما در اصل حروف ابجد چیست و چه کاربردی دارد؟

پیشنهادی: محاسبه حـروف ابجد / انواع، جدول، طالع بینی

حروف ابجد چیست؟

حروف ابجد در واقع یک شیوه برای مرتب سازی حروف عربی است. در این شیوه که بر پای اولیه خط فنیقی شکل گرفته به هر کدام از حروف یک ارزش عددی داده می شود. در واقع اعداد ۱ تا ۱۰۰۰ بین ۲۸ حرف عربی تقسیم شده است.
در جدول زیر ترتیب حروف «الف، ب، ج، د، ه، و، ز، ح، ط، ی، ک، ل، م، ن، س، ع، ف، ص، ق، ر، ش، ت، ث، خ، ذ، ض، ظ، غ» و ارزش عددی هر کدام آمده است.

جدول حروف ابجد

از حروف ابجد برای متناظر کردن اعداد و واژه ها نیز استفاده می شود. برای این کار عدد متناظر با هر یک از حروف واژه مورد نظر را از جدول حروف ابجد در آورده و سپس اعداد را با هم جمع می زنیم. برای مثال ابجد اسم علی ۱۱۰ می شود به این ترتیب که ع. برابر با ۷۰، ل. برابر با ۳۰ و ی برابر با ۱۰ است و مجموع این اعداد ۱۱۰ می شود. در فارسی به این معادل سازی حساب جمل بر وزن گسل گفته می شود.
برای اینکه بتوان حروف ابجد را آسانتر به خاطر سپرد هر چندتا حرف پیاپی به شکل واژه در آمده و تلفظ می شوند. این واژه ها عبارت اند از: «اَبْجَدْ - هَوَّزْ - حُطّی - کَلَمَنْ - سَعْفَصْ - قَرَشَتْ - ثَخَّذْ – ضَظِغْ»

• همزه (أ) و الف. (ا) هر دو عدد ۱ حساب می شود و حروفی که در یک واژه دارای تشدید هستند، یک حرف محاسبه می شوند. برای کلمه الله به همان شکل نوشتاری آن ل. دوبار حساب شده، چون ا. ۱، ل. ۳۰، ل. ۳۰ و ه. ۵ است، ابجد الله ۶۶ می شود. به طور کل کلمات به شکل مکتوب آن ها عددگذاری می شوند نه به آن شکل که خوانده می شوند.
• برای متناظر کردن واژه های فارسی که در آن ها از حروف فارسی که در زبان عربی وجود ندارد استفاده شده (گ – چ. – پ. – ژ) به همان ترتیب فوق عمل می شود و دو حالت مفروض است. اول این که این حروف، ارزش اعداد معادل حروف مشابه خود را گرفته (گ (ک) =۲۰ - چ (ج) =۳ - پ (ب) =۲ - ژ (ز) =۷) و حالت دوم که در مواردی مثل طالع بینی افراد با کمک ابجد اسمشان انجام می شود، هیچ عددی به این حروف فارسی تعلق نمی گیرد و ارزش عددی آْنان صفر شمرده می شود. 
   

بیشتر بخوانید: حــروف ابجد کبیر چیستند و چه کاربردهایی دارند؟

کاربردهای حروف ابجد

الف) ترتیب بندی: در خیلی از متون، در ترتیب بندی موارد به جای شماره گذاری از این حروف استفاده می شود. در برخی کتاب ها نیز صفحات مقدمه با حروف ابجد شماره گذاری می شوند. 
برای شکیل تر شدن پیشنهاد می شود اگر تقسیمات مورد نظرتان از ده بیشتر بود، بعد از "ی" از "ک"، استفاده نکنید و به جای آن از "یا" استفاده کنید که معادل ۱۱ است (ی + الف. = ۱۰ + ۱)، و بعد "یب" معادل ۱۲ و "یج" معادل ۱۳ الی آخر. شاید اینگونه ترتیب گذاری را تا به حال در مقدمه صفحات کتاب ها مشاهده کرده باشید. 
ب) ماده تاریخ: می توان از حروف ابجد برای به خاطر سپاری اعداد مهم یا ماده تاریخ وقایع استفاده کرد. به این ترتیب که اعداد را با حروف معادل آن ها به شکل واژه یا شعر درآورد و آن واژه یا عبارت را به خاطر سپرد. 
به عنوان نمونه ی جالب این کار می توان به کلمه "عدل مظفر" اشاره کرد که با حساب جمل می شود ۱۳۲۴، همان سالی که مشروطیت به دست مظفرالدین شاه امضا شد.
ج) موسیقی: در موسیقی پس از اسلام، در ثبت اصوات و دساتین از حروف ابجد استفاده شده است. برای نمونه نغمه های دستگاه شور با حروف ابجد عبارت بوده اند از: «یح یه یب ی ح. ه. ج. ا» و فاصله ها و ابعاد آن ها: «ط ط. ج‍ ج‍ ط. ج‍ ج» که در موسیقی امروز به ترتیب نت های سل، لاکرن، سی بمل، دو، ر، می بمل، فا و سل را تشکیل می دهند.
د) رمزگذاری: از این حروف برای رمزگذاری نیز استفاده می شود. مثلا در یک متن ممکن است به جای اشاره مستقیم به یک کلمه معادل عددی ابجد آن آورده شود یا برعکس.
ه) اسطرلاب: با توجه به درآمیختگی علم حروف و اعداد در گذشته خیلی از تقویم ها و طلسم هایی که بابلیان و مصری ها درست کرده اند از این حروف استفاده شده است. به همین ترتیب در علم اسطرلاب نیز از حروف ابجد استفاده می شود.

و) علوم غریبه: در واقع گذشتگان معتقد بودند که عدد روح حرف است و به طور مثال بین واژگانی که عدد یکسانی به آن ها تعلق می گیرد ارتباط خاصی وجود دارد؛ و بخشی از علوم غریبه بر مبنای رابطه حروف و اعداد و توانایی ترکیب روح کلمات با هم استوار شده است. 

ز) عرفان: علم حروف در عرفان اسلامی نیز بسیار اهمیت داشته و در باب آن آثاری نیز به جا مانده است. از این آثار می توان به رساله "الدر المکنون فى علم‏ الحروف"، ‏و رساله "مفتاح الاسرار در علم جفر و حروف" از محی الدین عربی اشاره کرد.

مرتبط: محاسبه پیشرفته ابجد کبیر و ابجد صغیر

طالع بینی حروف ابجد 

طالع شخصی: برخی معتقدند با توجه به حساب جمل اسم افراد می توان طالع آنان را مشخص کرد. برای این منظور باید نام و نام مادر شخص را به حروف ابجد در آورده و سپس باهم جمع کرد. حاصل جمع را بر عدد ۱۲ (که برابر با تعداد برج است) تقسیم کرده و باقیمانده عدد طالع شخص است که یکی از ما های سریانی است. اگر باقیمانده صفر شد تنها عدد ابجد نام خود فرد را بر ۱۲ تقسیم کنید و باقیمانده طالع شخص می شود.

ترتیب برج ها یا ماه های سریانی: «حمل»، «ثور»، «جوزا»، «سرطان»، «اسد»، «سنبله»، «میزان»، «عقرب»، «قوس»، «جدی»، «دلو» و «حوت»

ازدواج: در مورد ازدواج افراد و دیدن اینکه آیا ستاره دونفر با هم جفت است یا نه؛ باید نام و نام مادر دختر و پسر را به ابجد در آورده و ابجد هر چهار اسم را با هم جمع کرد و سپس حاصل را بر پنج تقسیم نمود. اگر باقیمانده ۱ یا ۳ یا ۵ شود، ستاره دو نفر جفت بوده و به هم می رسند. اگر باقیمانده ۲ یا ۴ باشد ستاره آنان جفت نیست و اگر باقیمانده صفر شود نشان دهنده این است که یکی از اعضای خانواده طرفین با این ازدواج مخالف بوده و ستاره اشان به طور قطعی جفت نیست.

تاریخچه حروف ابجد

کتیبه هایی کشف شده که به خط اوگارتی ها نوشته شده است. نوشتار این کتیبه ها که به خط میخی شبیه هستند به هزاره دوم پیش از میلاد بازگشته و شامل ۲۲ حرف است. این ۲۲ حرف همان ۲۲ حرف ابتدایی الفبای ابجد است که به نظر می رسد از زبان های آرامی وارد زبان عربی شده است. قابل توجه است که ترتیب این حروف با الفبای انگلیسی نیز هماهنگی دارد.

ابجد در روایات اسلامی

از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است که در مورد حروف ابجد فرموده اند: اولین چیزی که خداوند خلق کرد تا نوشتن را برای مخلوق خود بیاموزد حروف معجم بود. همچنین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در پاسخ به پرسشی در مورد حروف ابجد می فرمایند: تفسیر حروف ابجد را یاد بگیرید؛ چرا که همه شگفتی ها در آن است.

اگر شما نیز کاربردی از حروف ابجد می شناسید که در اینجا به آن اشاره نشده است، می توانید از طریق بخش "ارسال نظر" آن را با ما و سایر کاربران سایت ضیاءالصالحین به اشتراک بگذارید.