چهل حدیث نورانی از امام رضا علیه السلام

1ـ قال الرضا علیه السلام:

«مَنْ کَانَ مِنَّا وَ لَمْ یُطِعِ اللهَ فَلَیْسَ مِنَّا»

هر کس خودش را با ما بداند و خدا را اطاعت نکند از ما نیست(سفینة البحار)

هر چند زبان الکنم گویا نیست                 در طاقت این قطره ی دل دریا نیست
سلطان سریر ارتضا فرمودند :         هر کس که مطیع حق نشد از ما نیست

2ـ قال الرضا علیه السلام:

«مَنْ فَعَلَ مَا لَزِمَهُ مِنْ اَمْرِ الْمُؤْمِنِینَ بَاهَی اللهُ تَعَالَی بِهِ وَ مَلائِکَتُهُ »

هر کس وظایف خود را نسبت به مؤمنان انجام دهد خداوند و فرشتگان به او مباهات می کنند.(مستدرک الوسائل/ ج 2/ ص 413)

در حق برادران مراعات خوش است       شب با غزل و اشک و مناجات خوش است
از سوی ملایک و خداوند کریم                 بر بنده ی اینچنین، مباهات خوش است

3ـ قال الرضا علیه السلام:

«اِعْلَمْ اَنَّهُ لاوَرَعَ اَنْفَعُ مِنْ تَجَنُّبِ مَحَارِمِ اللهِ وَ الْکَفِّ عَنْ اَذَی الْمُؤْمِنِ»

هیچ خویشتنداریی سودمندتر از دوری  از حرام و پرهیز از آزار مؤمنان نیست.(فقه الرضا علیه السلام / ص356)

از کار حرام نفس را باز بدار                               بال و پر روح را به پرواز بدار
از ذهن بشوی مؤمن آزاری را                            در جامعه خویش را سرافراز بدار

4ـ قال الرضا علیه السلام:

«فَقَالَ هُوَ(الْقُرْآنَ) حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَى»

قرآن ریسمان محکم الهی ورشته استوار و مطمئن او در میان بندگان است.(بحارالأنوار/ج 17/ص210)

برخیز و غرور نفس، بر سنگ بزن    بر آیینه ی دل، آب بی رنگ بزن
خواهی که زتیرگی به خورشید رسی   بر رشته ی محکم خدا، چنگ بزن

5ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلْقُرْآنُ کَلامُ اللهِ لاتَتَجَاوَزُوهُ وَ لاتَطْلُبُوا الْهُدَی فِی غَیْرِهِ فَتَضِلُّوا»

قرآن، سخن خدا است از مرز آن مگذرید و هدایت و سعادت را در غیر آن نجویید که گمراه خواهید شد.(بحارالأنوار/ج2/ص30)

هرگز زگناه خود سعادت مطلب        از ابر سترون، اشک رحمت مطلب
خواهی که به باغ رستگاری برسی     از غیر کتاب حق، هدایت مطلب

6-قال الرضا علیه السلام:

«مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی مَا یُکَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیُکْثِرْ مِنَ الصَّلاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَاِنَّهَا تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً»

هر کس نمی تواند کفاره ی گناهانش را بپردازد، بر محمد و آل محمد بسیار صلوات فرستد زیرا صلوات گناهانش را کاملا از بین می برد.(عیون اخبارالرضا علیه السلام / ج1/ص294)

گر معصیتی نموده، کردی گنهی         گر نیست تو را مال که کفاره دهی
بسیار درود بر محمد بفرست                   تا عاقبت از عقوبت بد برهی

7-قال الرضا علیه السلام:

«اَلْاِمَامُ اَلْاَنِیسُ الرَّفِیقُ وَ الْوَالِدُ الشَّفِیقُ وَ الْاَخُ الشَّقِیقُ»

امام مونسی دلسوز، پدری مهربان و برادری همدل است.(مسند الامام الرضا علیه السلام / ج 1/ ص 69)

آقا ! پدرم ! برادرم ! مولایم !                      هر روز به شوق دیدنت می آییم
امروز تو را حلقه به گوشم که شود            لبریز صدای روشنت فردایم

8-قال الرضا علیه السلام:

«اِذَا نَزَلَتْ بِکُمْ شَدِیدَةٌ فَاسْتَعِینُوا بِنَا»

هر گاه برای شما پیش آمد سختی روی داد از ما کمک و یاری بجوئید.(مستدرک الوسائل/ج5/ص229)

آنگه که زمانه ناموافق گردد                      سیمای فلک، آینه ی دق گردد
یاری ز امام مهربان می طلبد                    آن کس که در این مقام لایق گردد

9ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلْإِمَامُ اَلدَّلِیلُ فِی الْمَهَالِکِ، مَنْ فَارَقَهُ فَهَالِکٌ.»

امام راهنمای در مهلکه هاست و هر آنکه از او جدا شود هلاک گردد.(الکافی/ج1/ص198)

خورشید هدایت و حیات است امام     سرچشمه ی فیض و برکات است امام
نابود شود هر که از او دور افتد       در مهلکه ها دست نجات است امام

10ـ قال الرضا  علیه السلام:

«مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ»

هر که از نفس خویش حساب کشد سود می برد و هر که غفلت ورزد زیان می بیند.(بحار الانوار/  ج 75، ص 352)

دل بسته به سود این مشاغل نشوید                   پابند به این خرده مسایل نشوید
از حاصل نفس خود حسابی بکشید                از سود و زیان خویش غافل نشوید

11ـ قال الرضا علیه السلام:

«عَجِبْتُ لِمَنِ اخْتَبَرَ الدُّنْیَا وَ تَقَلُّبَهَا کَیْفَ یَطْمَئِنُّ اِلَیْهَا»

در شگفتم که چگونه کسی که دنیا را آزموده و تغییرات آن را به چشم خود دیده باز دل به دنیا  می بندد.(بحار الانوار/ج 75/ص450)

وه! دیده چقدر مرگ ماهی ها را             این جزر و مد و تلاطم دریا را
دل بسته دوباره هم بر این موجاموج          انگار که بسته دیده ی بینا را

12ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلصَّغَائِرُ مَنَ الذُّنُوبِ طُرُقٌ اِلَی الْکَبَائِرِ مَنْ لَمْ یَخَفِ اللهَ فی الْقَلِیلِ لَمْ یَخَفْهُ فِی الْکَثِیرِ»

گناهان کوچک، زمینه ی گناهان بزرگ است. هر که در گناه کوچک از خدا نترسد در گناه بزرگ هم از خدا نخواهد ترسید.(عیون اخبار الرضا علیه السلام /ج 2/ ص 180)

هرگز عمل شوم، مبارک مشمار                              یک جو گنه خویشتن اندک مشمار
سوی گنه کبیره ات تا نکشد                                  این معصیت صغیره، کوچک مشمار

13ـ قال الرضا علیه السلام:

«لَیْسَ لِبَخِیلٍ رَاحَةٌ وَ لا لِحَسُودٍ لَذَّةٌ»

خسیس را آسایشی و حسود را لذتی نیست.(تحف العقول/ ص450)

بر مال کسان دوختن چشم بد است                  رزق من و تو دست خدای احد است
از زندگی آسایش و لذت نبرد هر کس        به دلش شعله ی بخل و حسد است

14ـ قال الرضا علیه السلام:

«اِیَّاکُمْ وَ الْحِرْصَ وَ الْحَسَدَ فَاِنَّهُما اَهْلَکَا الْاُمَمَ السَّالِفَةَ»

از حرص و حسد بپرهیزید زیرا این دو  امتهای گذشته را نابود کرده است.(بحار الانوار/ 75/ 346)

از یاد مبر زمزمه های دین را                            مفهوم بلند قصه ای دیرین را
حرص و حسد، این دو اژدها سوزانده                 امت های گذشته و پیشین را

15ـ قال الرضا علیه السلام:

«سُرْعَةُ الْمَشْیِ تَذْهَبُ بِبَهَاءِ الْمُؤْمِنِ»

تند روی شکوه مؤمن را از بین می برد.(خصال صدوق/ ص 9)

از سیلی باد نقش شن می شکند            هر جا که گلی ست مطمئن می شکند
ای دوست شکوه و هیبتت بی تردید                      از شیوه ی رفتنی خشن می شکند

16ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلْاَدَبُ کُلْفَةٌ فَمَنْ تَکَلَّفَ الْاَدَبَ قَدَرَ عَلَیْهِ»

ادب نتیجه تحمل سختی است، هر که سختی  را تحمل کند به ادب دست یابد.(اصول کافی 1/ ص 24)

راهیست که سنگلاخ و رهزن دارد     افتادن و ماندن و شکستن دارد
سرمنزل این راه مقام ادب است      زین روست که ارزش رسیدن دارد

17ـ قال الرضا علیه السلام:

«السَّفِلَةُ مَنْ کَانَ لَهُ شَیْ‏ءٌ یُلْهِیهِ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى»

فرومایه کسی است که  چیزهایی دارد که باعث غفلت او از یاد خدا می شود.(مستدرک‏الوسائل/ج 13/ص 269)

در جامعه پست و خوار و منفور افتد          هر کس به تعلقات منفور افتد
سرگرم شود به آنچه دارد شب و روز         از یاد خدای مهربان دور افتد

18ـ قال الرضا علیه السلام:

«یَا اَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللهَ فِی نِعَمِ اللهِ عَلَیْکُمْ فَلاتُنْفِرُوهَا عَنْکُمْ بِمَعَاصِیهِ»

ای مردم تقوا را درباره ی نعمت های الهی را رعایت کنید و نعمت ها را به گناه و معصیت از خود مرانید.(عیون اخبار الرضا علیه السلام / ج2/ ص 169)

ای آنکه به لب نشانده لبخندی را              بشنو ز امام مهربان پندی را
با معصیت و جرم و نمک نشناسی       از خویش مران لطف خداوندی را

19ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلْمُؤْمِنُ اِذَا غَضِبَ لَمْ یُخْرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ»

مؤمن هر گاه خشمگین شود، خشمش او را از مسیر حق منحرف نمی سازد.(بحار الانوار/ج75/ص352)

سنگینی رنج، ناصبورش نکند                    خاموش، غم زمانه نورش نکند
خشم و غضب و خروش هم ، مومن را        هرگز زمسیر راست، دورش نکند

20ـ قال الرضا علیه السلام:

« اصْحَبِ السُّلْطَانَ بِالْحَذَرِ وَ الصَّدِیقَ بِالتَّوَاضُعِ وَ الْعَدُوَّ بِالتَّحَرُّزِ وَ الْعَامَّةَ بِالْبِشْرِ »

در برابر قدرتمندان محتاط، در برابر دوستان فروتن، در برابر دشمنان مراقب و در برابر مردمان گشاده رو باش.(بحارالأنوار/ج71/ ص167)

در صحبت سلطان قدر، اهل حذر باش        با دوست صمیمانه تر از دیده ی تر باش
با دشمن خود ، تیز نشین ، فکر ضرر باش      با عامه بشکفته چو گل های سحر باش

21ـ قال الرضا علیه السلام:

«الْقَنَاعَةُ تَجْتَمِعُ إِلَى صِیَانَةِ النَّفْسِ وَ عِزِّ الْقَدْرِ »

قناعت همنشین کرامت و سربلندی است.(بحارالأنوار/ج 75 /ص 349)

از سایه ی هر کفر و گناهی بگریز     از معرض آتش تباهی بگریز
می خواهی اگر عزیز و ایمن باشی     از وسوسه ی زیاده خواهی بگریز

22ـ قال الرضا علیه السلام:

«اِحْفَظْ لِسَانَکَ تَعِزُّ»

زبان خود را نگهدار عزیز می شوی.(اصول کافی/ ج 2/ ص 113)

می خواهی اگر بلند گردد نامت                           آیینه ی عزت بشود فرجامت
جز صحبت حق که روز و شب باید گفت     ای دوست نگهدار زبان در کامت

23ـ قال الرضا علیه السلام:

«خَاطَرَ بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَغْنَی بِرَأْیِهِ»

آنکه خودرأی باشد خود را به هلاکت افکنده است.(عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ج 2، ص 54)

هر کس که به رای خویش مغرور شود        از ساحل امن و عافیت دور شود
کوه است اگر ریگ روان می گردد               پیل است اگر بشکند و مور شود

24ـ قال الرضا علیه السلام :

«اَلْمَسْألَةُ مِفْتَاحُ الْبُؤْسِ»

دست نیاز به سوی دیگران بردن کلید فقر و تنگدستی است.(بحار الانوار/  ج 93، ص 157)

بر سفره ی این و آن سخن ساز مکن          جز درگه حق نیازت ابراز مکن
کار تو اگر بسته بماند بهتر                  دروازه ی فقر را به خود باز مکن

25ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلْمُذِیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِالسَّیِّئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ»

هر که کار زشت دیگران را بر ملا کند خوار می گردد و هر که آنرا بپوشاند خدایش می آمرزد.(میزان الحکمة، ج 2، ص 988)

هر کس پی عیب دیگران می افتد             خود نیز ز چشم مردمان می افتد
بر دفتر پرده پوش هم پرده ی لطف             از سوی خدای مهربان می افتد

26ـ قال الرضا علیه السلام:

«لاتَسْتَقِلُّوا قَلِیلَ الرِّزْقِ فَتُحْرَمُوا کَثِیرَهُ»

روزی کم را اندک نشمارید که از روزی فراوان محروم می شوید.(بحار الانوار/ 75/ 347)

چون می رسد این فیض دمادم خوبست       باران چه به رگبار چه نم نم خوبست
هر روز به طرز دیگری می آید                      روزی چه اگر زیاد اگر کم خوبست

27ـ قال الرضا علیه السلام:

«لَیْسَ لِلنَّاسِ بُدٌّ مِنْ طَلَبِ مَعاشِهِمْ فَلاتَدَعِ الطَّلَبَ»

انسان برای معیشت چاره ای جز تلاش ندارد، پس سعی و تلاش را رها مکن.(وسائل الشیعة، ج 12، ص 18)

تا مهر و مهند گرم گردیدن خویش              انسان ببرد نتیجه از چیدن خویش
بر خیز و غبار کاهلی را بتکان                تا گل ببری به خرمن از دامن خویش

28ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلْمُؤْمِنُ اَلَّذِی إِذَا اَحْسَنَ اِسْتَبْشَرَ وَ إِذَا اَسَاءَ اِسْتَغْفَرَ»

مؤمن کسی است که چون نیکی کند شاد گردد و چون بدی کند استغفار نماید.(عیون اخبار الرضا علیه السلام / ج 2/ ص 4)

آنکس که مطیع حضرت دادار است   خوشنود به کار نیک و نیکوکار است
چون مرتکب خطا شود می بینی                 در حالت توبه است و استغفار است

29ـ قال الرضا علیه السلام:

«مَا هَلَکَ امْرُؤٌ عَرَفَ قَدْرَهُ»

هر که قدر خویش بشناسد نابود نخواهد شد.(بحارالأنوار/ ج72/ص66)

جهل است شب و نگاه عالِم، روز است       یک پرتو علم، آسمان افروز است
بی معرفت نفس، به مقصد نرسی       آنکس که شناخت قدر خود، پیروز است

30ـ قال الرضا علیه السلام:

«اَلتَّدْبِیرُ قَبْلَ الْعَمَلِ یُؤْمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ»

تدبیر قبل از عمل، تو را از پشیمانی در امان می دارد.(عیون اخبارالرضا علیه السلام /ج2/ ص 54کافی/ج2/ ص113)

تدبیر پس از نتیجه بی تاثیر است     چون شیر که بسته در غل و زنجیر است
از دغدغه ی ندامت آزاد شود                        پیش از عمل آنکه صاحب تدبیر است

31ـ قال الرضا علیه السلام:

«أَنَّ ذِکْرَ الْمَوْتِ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ»

همانا یاد مرگ برترین عبادت است.(بحارالأنوار/ج 75 /ص 347)

تا قسمت ماست برگ برگ افتادن              چون غنچه ز بارش تگرگ افتادن
در زمره ی بهترین عبادات بود                    با هر نفسی به یاد مرگ افتادن

32ـ قال الرضا علیه السلام:

«اِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلْقِ فَاِنَّ سَیِّئَ الْخُلْقِ فِی النَّارِ لامَحَالَةَ»

از بد اخلاقی بپرهیزید زیرا بد اخلاق بدون تردید در آتش است.(عیون اخبار الرضا علیه السلام / ج 1/ 34)

با جان و دل این اشاره را قاب بگیر  در اهل جهان شیوه ی مهتاب بگیر
اخلاق بدت تو را به آتش نگشد                 با پیر و جوان طریقت آب بگیر

33ـ قال الرضا علیه السلام:

«اِیَّاکُمْ وَ مُشَاجَرَةَ النَّاسِ فَاِنَّهَا تُظْهِرُ الْغِرَّةَ وَ تُدْفِنُ الْعِزَّةَ»

از مشاجره با مردم بپرهیزید زیرا مشاجره عیوب نهفته را آشکار می سازد و عزت را از بین می برد.(مسند الامام الرضا علیه السلام / ج 1/ 274)

هر کس که گلاویز رفیقان گردد                             ازار گرانقدری اش ارزان گردد
جنگ و جدل افتادن سنگی است به حوض     هر چه گل و لای آن نمایان گردد

34ـ قال الرضا علیه السلام:

«مَنْ رَضِیَ شَیْئاً کَانَ کَمَنْ أَتَاهُ»

هر که از کاری راضی باشد مثل کسی است که آنرا انجام داده است.(عیون اخبار الرضا علیه السلام / ج 1/ ص 273)

فرمود رضا  بلند بادا نامش                       نفرین زده باد دشمن ناکامش
چون راضی و خشنود زکاری گردی       انگار که داده ای خودت انجامش

35- قال الرضا علیه السلام:

«اَلْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مَفَاتِیحُهُ السُّؤَالُ »

دانش  گنجینه ای دربسته و کلید آن سؤال است.(عیون اخبار الرضا علیه السلام / ج 2/ ص 28)

گر رنگ طلب به حس و حالت بدهند               گنجینه ای از علم و کمالت بدهند
بر گنج فرو بسته ی دانش ای دوست          باید که کلیدی از سوالت بدهند

36ـ قال الرضا علیه السلام:

«مَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللهَ عَزَّوَجَلَّ»

هر که صله رحم نکند تقوای الهی را رعایت نکرده است.(عیون اخبار الرضا علیه السلام / ج2/ ص 234)

دلتنگی پر شکستگان را دریاب                         با سایه ی لطف، خستگان را دریاب
می خواهی اگر خدا تو را گیرد دست              از بهر خدای، بستگان را دریاب

37-قال الرضا علیه السلام:

«مِنْ عَلَامَاتِ الْفِقْهِ الْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ وَ الصَّمْتُ »

همانا از نشانه های دین شناسی ،بردباری و دانش و سکوت است.(الکافی/ج2/ ص 113)

ای آنکه لباس علم را می پوشی                در جاده ی فقه و راه دین می کوشی
شرط است که با تلاش همراه کنی    گنجینه ی حلم و دانش و خاموشی

38ـ قال الرضا علیه السلام:

«لایَخَافَ عَبْدٌ اِلّا ذَنْبَهُ وَ لایَرْجُوَ اِلَّا رَبَّهُ»

بنده باید جز از گناهانش نترسد و جز به خدا امید نبندد.(عیون اخبار الرضا علیه السلام /ج 2/ ص 44)

دل بر دو سه دم گرمی بازار مبند                امید به هیچ کس بجز یار مبند
از غیر گناه خود ز چیزی نهراس              دل جز به خدای حی دادار مبند

39ـ قال الرضا علیه السلام:

«لَیْسَتِ الْعِبَادَةُ کَثْرَةُ الصِّیَامِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّمَا الْعِبَادَةُ کَثْرَةُ التَّفَکُّرِ فِی أَمْرِ اللهِ»

عبادت، بسیاری روزه و نماز نیست و همانا عبادت، اندیشه زیاد نمودن در امر خداست.(تحف العقول/ص442)

تا شمع نسوخت، شعله و نور نشد      بی سختی و رنج، گنج میسور نشد
فرمود : عبادت خداوند ودود              هرگز به نماز و روزه محصور نشد

40ـ قال الرضا علیه السلام:

«اِنَّ الصَّمتَ بابٌ مِن اَبوابِ الحِکمَة»

سکوت دری از درهای حکمت است.

با خلق خداوند دو رویی بس کن      سنگ افکنی راه نکویی بس کن
فرمود: سکوت باب حکمت باشد     بسیار مگو زیاده گویی بس کن