شرح و تفسیر دعای روز شانزدهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری

شرح و تفسیر دعای روز شانزدهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری

دعای روز شانزدهم ماه رمضان، متضمن معارفی همچون سازش با نیکان و دوری از رفاقت با بدان و پناه بردن به رحمت و آرامش خدادادی است. در ادامه، شرح و تفسیر دعای روز شانزدهم ماه رمضان از حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری را تقدیم روزه داران و میهمانان سفره الهی می نماییم.

متن و ترجمه دعای روز شانزدهم ماه رمضان

((اللهمّ وَفّقْنی فیهِ لِموافَقَةِ الأبْرارِ وجَنّبْنی فیهِ مُرافَقَةِ الأشْرارِ وأوِنی فیهِ بِرَحْمَتِکَ الی دارِ القَرارِبالهِیّتَکِ یا إلَهَ العالَمین. خدایا، مرا در این ماه به همراهی و همسویی با نیکان توفیق ده و از هم نشینی با بدان دور بدار و به حق رحمتت به خانه آرامش جایم ده، به خدایی خودت ای معبود جهانیان))

شرح فراز اول دعای روز شانزدهم ماه رمضان

((اللهمّ وَفّقْنی فیهِ لِموافَقَةِ الأبْرارِ: خدایا، مرا در این ماه به همراهی و همسویی با نیکان توفیق ده)) شرح این فراز از دعای روز شانزدهم ماه رمضان همانند فرازهای دیگر دعا مبتنی بر بیان و توضیح نکاتی است.

نکته اول؛ «ابرار» جمع‌ «بَر» است. مصدر «بَر» هم‌ «بِر» است‌ که‌ به‌ معنای‌ خیر و خوبیهای‌ بسیار می‌باشد، کسی‌ که‌ بسیار نیکوکاری‌ بکند یا نیکویی‌ بسیاری‌ که‌ به‌ کسی‌ برسد، بِرخوانده‌ می‌شود.صفت‌ مشبههِ‌ آن‌ بَر به معنی‌ کسی‌ است‌ که‌ بسیار خیر انجام‌ می‌دهد، آن‌ کسی‌ که‌ دارای‌ خیر کثیر است.

نکته دوم؛ ابرار از جمله‌ الفاظی‌ است‌ که‌ خداوند متعال‌ در قرآن‌ کریم‌ عنایت‌ زیادی‌ بر روی‌ آن‌ نموده‌ است‌ و آنان‌ را بسیار مدح‌ کرده‌ است‌ و به‌ آنان‌ وعده‌های‌ ثواب‌ بزرگ‌ وعظیم‌ داده‌ است. از سوره‌ها و آیات‌ متعدد قرآن‌ چنین‌ مستفاد می‌شود که‌ «ابرار» آن‌ کسانی‌ هستند که‌ در عالیترین‌ مرتبه‌ ایمان‌ قرار گرفته‌اند، به‌ عنوان‌ نمونه، خداوند در آیه‌ ( ۱۷۷) سوره‌ مبارکه بقره به معرفی ابرار پرداخته و می فرماید آنانی کسانی هستند که این مشخصه ها را دارند:

مشخصه اول؛ باورمند و مؤمند: «لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ: (نیکوکاری آن نیست که روی به جانب مشرق یا مغرب کنید (چه این چیز بی ‌اثری است) لیکن نیکوکاری آن است که کسی به خدای عالم و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیغمبران ایمان آرد»

مشخصه دوم؛ انفاق کننده و ایثارگرند: «وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ: و مال (خود) را با علاقه‌اى كه به آن دارد به خويشاوندان و يتيمان و بيچارگان و در راه‌ ماندگان و سائلان و در (راه آزادى) بردگان بدهد»

مشخصه سوم؛ اهل عبادتند: «وَأَقَامَ الصَّلَاةَ: ابرار کسانی‌ هستند که‌ نماز را برپای‌ می‌دارند»

مشخصه چهارم؛ اهل پرداخت زکاتند: «وَآتَى الزَّكَاةَ: و زکات‌ مال‌ را به‌ مستحق‌ می‌رسانند»

مشخصه پنجم؛ اهل وفای به عهد ومیثاقند: «وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا: و نیز نیکوکار آنانند که با هر که عهد بسته‌اند به موقع خود وفا کنند»

مشخصه ششم؛ اهل صبر‌، استقامت اند: «وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ: و درحال تنگدستی و سختی و هنگام کارزارصبورو شکیبا باشند.»

مشخصه هفتم؛ راستگو و پرهیز گارند: «أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ: (کسانی که بدین اوصاف آراسته ‌اند) آنها به حقیقت راستگویان و آنها به حقیقت پرهیزکاران»

به دلیل جایگاه و مرتبه ای که ((ابرار)) از نظر خصیصه ایمانی، انسانی، اخلاقی، اجتماعی که دارند در دعای روز شانزدهم ماه رمضان از خدا درخواست می کند که به او توفیق همگون شدن به ((ابرار)) را عنایت کند از همین رو روزه داران اینگونه دعا می کنند: ((اللهمّ وَفّقْنی فیهِ لِموافَقَةِ الأبْرارِ: خدایا، مرا در این ماه به همراهی و همسویی با نیکان توفیق ده))

شرح فراز دوم دعای روز شانزدهم ماه رمضان

((وجَنّبْنی فیهِ مُرافَقَةِ الأشْرارِ: و از هم نشینی با بدان دور بدار)) شرح و تفسیر این فراز دوم از دعای روز شانزدهم ماه رمضان مبتنی بر توضیح دقیق دو نکته است:

نکته اول؛ رفیق به معنای همراه در سفر است و چون مسیر زندگی مانند سفری است که همه ناگزیر از حرکت در آن هستند به همراهان در زندگی نیز رفیق گفته می شود. اشرار همچون راهزنانی هستند که همراهی با آنها نتیجه ای جز به سرقت رفتن همه ی دارایی های انسانی و ایمانی نمی تواند ثمری داشته باشد.

نکته دوم‌؛ از آنجایی که اشرار از نظر فکری و رفتاری در تقابل با ابرار اند. بنابراین شناخت این دو گروه متوقف بر یگدیگر است و می توان با دقت در آیات قرآن به تفاوت فاحشی که بین ابرار و اشرار وجود دارد پی برد، از همین رو چند تفاوت کلیدی که در برخی از ایات آمده است برای شناخت بیشتر از ((ابرار واشرار)) آورده می شود:

1- ابرار از مسائل جنجالی بی ثمر دوری گزیده و در هیاهوهای فتنه انگیز اجتماعی تنها مواظب ایمان خود هستند (سوره بقره: آیه ۱۷۷) در مقابل اشرار به خصوص منتظر این چنین جریان هایی هستند تا از آب گل آلود ماهی بگیرند.

2- ابرار برای رسیدن به هر هدفی از راه های معقول و مشروع آن اقدام می کنند (سوره بقره: آیه ۱۸۹) ولی اشرار تنها به هدف خود می اندیشند و با آنها ستم ها و بدعت ها تلاش می کنند تا به آن برسند آنها معتقدند که هدف وسیله را توجیه می کند.

3- ابرار تحت هیچ شرایطی دست از نیکویی در حق دیگران برنمی دارند ولی اشرار با اولین ناسپاسی که در حقشان می شود سوگند یاد می کنند که دیگر به کسی خوبی نخواهند کرد!

4- ابرار برای خوب بودن و خوب ماندن حاضر هستند عزیزترین دارایی خود را ایثار کنند (سوره آل عمران: آیه ۹۲) ولی اشرار همین که مجبور شوند برای خوب بودن هزینه گزافی بپردازند از خوب بودن انصراف می دهند.

5- ابرار فریب جلوه های دنیوی کفار را نمی خورند (سوره آل عمران:آیه ۱۹۸ – ۱۹۶) ولی اشرار به محض مشاهده ی زندگی پر زرق و برق کفار شگفت زده شده و سعی در همانندی با آنها می کنند.

6- ابرار یگدیگر کمک به خوب بودن می کنند و اشرار یگدیگر را ترغیب به شرارت می نمایند. (سوره مائده: آیه ۲)

7- ابرار بیشترین خوبی و احسان را در حق والدین خود روا می دارند (سوره مریم: آیه ۱۴ و ۳۲) و اشرار اولین شرارت و بیشترین آن را در رابطه ی با والدینشان روا می دارند.

8- ابرار همه ی گفتگوهایشان در محور انجام بهتر اعمال صالح می گردد (سوره مجادله: آیه ۹) ولی اشرار هر زمان گرد هم می آیند تنها از کارهای زشتی که کرده اند یا انجام خواهند داد سخن می گویند.

و به همین خاطر است که در دعای روز شانزدهم ماه رمضان روزه داران از خداوند خواهان دوری از اشرار داشته واینگونه دعا می کنند: ((وجَنّبْنی فیهِ مُرافَقَةِ الأشْرارِ: و از هم نشینی با بدان دور بدار))

شرح فراز سوم دعای روز شانزدهم ماه رمضان

((وأوِنی فیهِ بِرَحْمَتِکَ الی دارِ القَرارِبالهِیّتَکِ یا إلَهَ العالَمین. خدایا، و به حق رحمتت به خانه آرامش جایم ده، به خدایی خودت ای معبود جهانیان))

اگر بخواهیم فرازسوم دعای روز شانزدهم ماه رمضان را همه جانبه شرح دهیم و راز اینکه چرا از اخرت به ((دارالقرار)) تعبیر شده است پی ببریم درصورتی امکان پذیر است که برخی از تفاوت هایی که در ایات و روایات بین دنیا و آخرت وجود دارد را بشناسیم، از همین رو به برخی ازاین تفاوت‌ها اشاره می کنیم:

اولین تفاوت بارز میان این دو جهان ((محدودیت دنیا)) و ((جاودانگی آخرت)) است عمر هر انسانی در این جهان بالاخره پایان می‌یابد اما جهان آخرت بی پایان و جاودان است. در آیات قرآن، قلیل بودن دنیا (سوره آل عمران/ ۱۹۷، سوره نساء/ ۷۷، سوره توبه/ ۳۸، سوره نحل/ ۱۱۷) و جاودانگی آخرت (سوره کهف / ۴۶، سوره مریم / ۷۶، سوره طه / ۷۳، سوره قصص / ۶۰، سوره شوری / ۳۶،) مورد اشاره قرار گرفته است و زندگی دنیا به گیاهی که تنها چند روز سبز و خرم است و آنگاه به زردی و پژمردگی می‌گراید و سپس خشک و نابود می‌شود تشبیه شده است. (سوره کهف / ۴۵)

دومین تفاوت‌ مهم این دو جهان آن است که خوشی های دنیا ((آمیخته با رنج)) است و چنین نیست که عده‌ای از مردم همیشه متنعم و خوشحال و عده‌ای دیگر همیشه غمگین و ناراحت باشند اما جهان آخرت دارای دو بخش مجزا است که در یکی یعنی بهشت هیچ اثری از اندوه و عذاب و تلخ کامی وجود ندارد و در دیگری یعنی دوزخ چیزی جز آتش و درد وجود ندارد لذا لذت‌ها و رنج‌های اخروی بسیار شدیدتر از موارد دنیوی است از این رو است که در قرآن کریم برتری نعمت‌های اخروی و جوار و قرب الهی بر نعمت‌های دنیا مورد تاکید واقع شده (سوره های آل عمران / ۱۵، نساء / ۷۷، انعام / ۳۲).، چنانکه سخت‌تر بودن عذاب آخرت از رنج‌های دنیوی نیز خاطر نشان شده است ( سوره های رعد / ۳۴، طه / ۱۲۷، سجده / ۲۱)) .

سومین تفاوت در این است در جهان ما، اشیا و امورات چنان صبغه و رنگ مادی به خود گرفته اند که حقایق آنها در زیر خروارها رنگ و لعاب مادی مدفون شده و دیده نمی‌شود اما در جهان آخرت حقایق به صورت اصلی خود دیده می‌شوند لذاست که در قرآن می‌فرماید: «یوم تبلی السرائر، سوره الطارق، ۹) آن روز که اسرار نهان آشکار می‌شود، از منظر قرآن همة عالم اعم از زمین و آسمان در حال حاضر تسبیح گوی پروردگارند و باشعورند اما انسان از درک این واقعیات عاجز است و تنها در آن جهان است که با کنار رفتن حجاب‌ها واقعیات رخ می‌نماید و آنجاست که انسان تازه می‌تواند حقایق را درک کند به گونه‌ای که حتی اعضا و جوارحش بر علیه او شهادت می‌دهند.

البته باید توجه داشت که برخی از انسان‌ها که به درجة کمال نائل شده اند در همین جهان نیز توانایی دیدن حقایق را دارند از این روست که حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام می‌فرماید: لو کشف الغطا لما ازددت یقیناً (شرح الاسماء الحسنی ملاهادی سبزواری ، ج ۱، ص ۱۹۰) اگر پرده‌ها کنار رود هیچ دانش نوینی بر یقین من اضافه نمی‌شود.

چهارمین تفاوت در این است دنیا ((محل کشت)) و عمل انسان است اما آخرت ((خانه بهره برداری)) و ((درو کردن)) است، از این روست که در آن جهان عمل وجود ندارد و انسان ملزم به انجام یکسری از امور نیست پیامبر اسلام در این باره می‌فرمایند: «الدنیا مزرعة الآخرة »(عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۲۶۷.) 

دنیا کشت گاه آخرت است و حضرت علی علیه السّلام در بیان زیبا در این باره می‌فرمایند: «و ان الیوم عمل و لا حساب و غداً حسابٌ و لا عمل »(نهج البلاغه، خطبه ۴۲،.) امروز، (روز) کار است و محاسبه نیست و فردا (روز) محاسبه است و کار نیست‌؛ به همین دلیل است است روزه داران درپرتو تعلیم رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به هنگام درخواست حاجت ازخدای متعال می خواهند که آنان را به آخرت که ((دارالبقاء)) ومحل آرامش قرار دهد بازبان روزه اینگونه دعا می کنند: ((وأوِنی فیهِ بِرَحْمَتِکَ الی دارِ القَرارِبالهِیّتَکِ یا إلَهَ العالَمین. خدایا، و به حق رحمتت به خانه آرامش جایم ده، به خدایی خودت ای معبود جهانیان))

مطالب مرتبط و پیشنهادی : 

ویژه نامه ضیافت الله (ماه مبارک رمضان)

ویژه نامه احکام روزه و روزه داری

مجموعه استیکر ماه رمضان (ایام و مناسبتها)

دعاهای تصویری روزانه ماه مبارک رمضان

ویژه نامه پیام ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان

ویژه نامه نشانی از آسمان - ویژه ماه مبارک رمضان

ویژه نامه چندرسانه ای ماه ترین ماه (ویژه ماه مبارک رمضان)