شرح و تفسیر دعای روز ششم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری
در این بخش، شرح و تفسیر دعای روز ششم ماه رمضان از حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری را تقدیم روزه داران و میهمانان سفره الهی می نماییم.
متن و ترجمه دعای روز ششم ماه رمضان
«اللَّهُمَّ لاتَخْذُلْنِی فِیْهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِیَتِکَ، وَلا تَضْرِبْنِی بِسِیاطِ نَقْمَتِکَ، وَزَحْزِحْنِیِ فِیْهِ مِنْ مُوجِباتِ سَخَطِکَ، بِمَنِّکَ وَأَیادِیکَ یا مُنْتَهى رَغْبَةِ الرَّاغِبِینَ: خدایا در این ماه به خاطر دست زدن به نافرمانیت خوارم مساز، و تازیانه‌های عذابت را بر من مزن، و از موجبات خشمت دورم بدار با منت و بخششت بر من ببخشای، ای نهایت آرزوی آرزومندان.»
شرح و تفسیر سه فراز دعای روز ششم ماه رمضان
در دعای روز ششم صائم و روزه دار بر پایه تعلیم رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم سه خواسته مشترک که نجات از «عذاب الهی» در دنیا و آخرت است درخواست می کند که با بیان نکاتی که زمینه فهم صحیح این سه فراز را فراهم می کند به شرح و تفسیر سه فراز خواهیم پرداخت؛
شرح فراز اول دعای روز ششم ماه رمضان
«اللَّهُمَّ لاتَخْذُلْنِی فِیْهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِیَتِ وَلا تَضْرِبْنِی بِسِیاطِ نَقْمَتِکَ» شرح و تفسیر فراز اول دعای روز ششم ماه مبارک رمضان مبتنی بر بیان چند نکته است؛
نکته اول؛ صفات الهی از منظر عرفانی به دوسته «صفات جمال وجلال» تقسیم می شود؛ مقصود از صفات «جمال» آن دسته از صفاتی است که دلالت بر لطف بی نهایت خداوند متعال به بندگانش دارد چون صفت «تواب، غفار، رزاق، منان، ستار»، مقصود از صفت «جلال» چون «منتقم، قهار، متکبر» که دلالت بر هیبت، کبریایی ذات اقدس حق تعالی دارد.
نکته دوم؛ تحلیل دقیق عرفانی صفات «جمال و جلال» حکایت از این معنا دارد که همیشه صفات جمال غلبه برصفت جلال دارد به این معنا با اینکه حق تعالی می تواند بنده از گناه کار به دلیل اینکه او از امرش سر پیچی کرده است انتقام بگیرد و مجازاتش نماید، و با افشاء نمودن گناهش او را از چشم همه ساقط کند نه تنها از کبریائیش استفاده نمی کند بلکه توبه بنده گناهکار را می پذیرد و در آیه (54) سوره انعام خطاب به اومی گوی: «وَ إِذا جاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ : و هرگاه کسانى که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، پس بگو: سلام بر شما! پروردگارتان بر خودش رحمت را مقرّر کرده است که هر کس از شما از روى نادانى کار بدى انجام دهد و پس از آن توبه کند و خود را اصلاح نماید، پس قطعاً خداوند، آمرزنده و مهربان است»
و نیز در ایه (53) سوره زمر می فرماید: «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ : بگواى بندگان من که بر نفس خویش اسراف (و ستم) کرده‌اید! از رحمت خداوند مأیوس نشوید، همانا خداوند همه‌ى گناهان را مى‌بخشد، زیرا که او بسیار آمرزنده و مهربان است.»
نکته سوم؛ هر چند صفت جمال (تواب، ستار،غفار) بودن خداوند متعال بر صفات جلال (منتقم) بودن خداوند متعال غلبه دارد اما اگر بنده گناهکار به گناه خودش ادامه داد خود را پیوسته در معرض گناه گذاشت، توبه و انابه نکرد و حرمت گناه را شکست و تا جایی پیش رفت که گناه را گناه ندانست؛ خداوند متعال او را به «خذلان» می کشاند یعنی دست از سرش بر می دارد و تنهایش می گذارد و او با همین گناه سقوط می کند و در قهر عذاب انتقام الهی قرار می گیرد و سخت گرفتار عذاب دنیوی و اخروی می شود، خذلان در این دعای شریف به همین معنا است، چرا که در لغت خذلان از ریشه «خَذَل» به معنای رها کردن و یارى نکردن است (قاموس قرآن، ج2، ص232) و خذلان یعنی یارى نرساندن و ترک کمک از کسی که گمان یاری‌اش می‌رفت. (راغب، مفردات، ج1، ص588).
بر اساس این تعریف، معصیت خدا به مرور زمان سبب می‌شود خداوند دست از یاری انسان بردارد و او را به حال خود واگذارد تا در معرض حوادث و ناگواری‌ها قرار گیرد، انسان مؤمنی که ناخواسته و یا بر اساس جهل و غفلت دست به معصیت خدا می‌زند، برای آنکه از قهر خدا بیم دارد، از خداوند درخواست می‌کند ما را به سبب این معصیت دچار خذلان نکن و از عذاب و نقمتت ما را دور بدار ازهمین رو رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به روزه دار می آموزد که ازخدا بخواهد اورا به به دلیل گناهی که مرتکب شده است تنهاییش نگذارد ودراین روز ششم بازبان روزه بگوید: «اللَّهُمَّ لاتَخْذُلْنِی فِیْهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِیَتِکَ، وَلا تَضْرِبْنِی بِسِیاطِ نَقْمَتِکَ: خدایا در این ماه به خاطر دست زدن به نافرمانیت خوارم مسازوتازیانه‌های عذابت را بر من مزن»
شرح فراز دوم دعای روز ششم ماه رمضان
«وَزَحْزِحْنِیِ فِیْهِ مِنْ مُوجِباتِ سَخَطِکَ، بِمَنِّکَ وَأَیادِیکَ یا مُنْتَهى رَغْبَةِ الرَّاغِبِینَ» شرح این فراز از دعا و فهم دقیق از آن و اینکه موجبات سخط و خشم و غضب الهی چیست؟ در صورتی امکان پذیر می شود که یک نکته مهم به درستی توضیح داده شود؛
و آن اینکه هرچند صفت جمال حضرت حق برصفت جلال غلبه دارد ولی در بین گناهانی که بندگان مرتکب می شوند گناهانی وجود دارد که موجب خشم وغذب الهی می شود و حق تعالی تصمیم به مجازات سخت دنیوی و اخروی بنده معصیت کار می گیرد که در روایات به برخی از این گناهان که موجب خشم و عذاب الهی و موجب فرود آمدن بلا می شود اشاره شده است.
در یک روایت زیبا از امام سجاد (علیه السلام) مصادیقی ذکر شده است و به برخی از گناهانی و اثرات بد آن ها اشاره شده است، که ما برخی از فقرات آن ذکر می کنیم:ُ
1- «الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْیُ عَلَى النَّاسِ وَ الزَّوَالُ عَنِ الْعَادَةِ فِی الْخَیْرِ وَ اصْطِنَاعُ الْمَعْرُوفِ وَ کُفْرَانُ النِّعَمِ وَ تَرْکُ الشُّکْرِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ : گناهانی که باعث تغییر نعمت می شود عبارتند از: ظلم به مردم، ترک و از بین رفتن عادت به کارهای خیر، کارهای معروف و خیر را مصنوعی (ریاکارانه) انجام دادن، کفران نعمت ،ترک شکر خداوند عزیز و جلیل می فرماید: خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتى) را تغییر نمىدهد، مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند.
2- «وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ عِصْیَانُ الْعَارِفِ بِالْبَغْیِ وَ التَّطَاوُلُ عَلَى النَّاسِ وَ الِاسْتِهْزَاءُ بِهِمْ وَ السُّخْرِیَّةُ مِنْهُمْ: وگناهانی که باعث نازل شدن نقمت و عذاب و بلا می شود عبارتند از: این که انسان که عارف است (یعنی بدی ها و ظلم ها را می شناسد) بغی و ستم کند، تکبر و برتری جویی بر مردم و استهزا و مسخره کردن آن ها»
3- «الذُّنُوبُ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ اللَّعِبُ بِالْقِمَارِ وَ تَعَاطِی مَا یُضْحِکُ النَّاسَ مِنَ اللَّغْوِ وَ الْمِزَاحِ وَ ذِکْرُ عُیُوبِ النَّاسِ وَ مُجَالَسَةُ أَهْلِ الرَّیْبِ .: گناهانی که پرده های عصمت را می درد عبارتند از: نوشیدن شراب و بقیه مسکرات، بازی با آلات قمار، انجام دادن کارهای لغو وشوخی هایی که باعث خندیدن مردم می شود، یادآوری عیب های مردم، همنشینی با انسان هایی که اهل شک و ریب هستند.»
4- «وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلَاءَ تَرْکُ إِغَاثَةِ الْمَلْهُوفِ وَ تَرْکُ مُعَاوَنَةِ الْمَظْلُومِ وَ تَضْیِیعُ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ: و گناهانی که باعث نزول بلا می شوند عبارتند از: ترک کمک به کسی که تقاضای کمک می کند، و ترک کمک کردن به مظلوم ، و ضایع کردن امر به معروف و نهی از منکر.»
5- «وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَقْطَعُ الرَّجَاءَ الْیَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ الْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ الثِّقَةُ بِغَیْرِ اللَّهِ وَ التَّکْذِیبُ بِوَعْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: گناهانی که باعث قطع امید می شود عبارتند از: نا امیدی از برطرف کردن اندوه خداوند، وناامیدی از رحمت خداوند، و اعتماد به غیر خداوند، و تکذیب وعده های خداوند عزیز و جلیل»
6- «والذنوب التی ترد الدعاء، سوء النیة وخبث السریرة والنفاق مع الاخوان وترک التصدیق بالاجابة وتاخیر الصلوات المفروضات حتی تذهب اوقاتها وترک التقرب الی الله عزوجل بالبر والصدقة واستعمال البذاء والفحش فی القول : «.بحار الأنوار،، ج 70، ص 376.» گناهانی که موجب رد شدن دعا می شوند عبارتند از: نیت بد، پلیدی باطن، دو رویی با برادران دینی، باور نداشتن اجابت دعا، به تاخیر انداختن نمازهای واجب تا آن زمان که وقتش بگذرد، دوری جستن از نزدیک شدن به خدای بزرگ با کار خیر و دادن صدقه، و به کارگیری کلمات زشت و ناسزا در گفتار .»این ها مصادیقی از گناهان هستند که این اثرات را دارند». و در حدیث دیگری امام باقر(علیه السلام) می فرماید:
1- «وَجَدْنَا فِی کِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص إِذَا ظَهَرَ الزِّنَا مِنْ بَعْدِ یکَثُرَ مَوْتُ الْفَجْأَةِ: در کتاب رسول خدا یافتیم که وقتی بعد از من زنا آشکارا شود، مرگ های ناگهانی زیاد می شود»
2- «وَ إِذَا طُفِّفَ الْمِکْیَالُ وَ الْمِیزَانُ أَخَذَهُمُ اللَّهُ بِالسِّنِینَ وَ النَّقْصِ : و وقتی کیل و وزن سبک گرفته شود ( کم فروشی)خدا آن ها را گرفتار قحطی و خشکسالی می کند»
3- «وَ إِذَا مَنَعُوا الزَّکَاةَ مَنَعَتِ الْأَرْضُ بَرَکَتَهَا مِنَ الزَّرْعِ وَ الثِّمَارِ وَ الْمَعَادِنِ کُلَّهَا: وقتی مردم زکات ندهند زمین برکات خود را از زراعت و میوه و معدن ها منع می کند»
4- «وَ إِذَا جَارُوا فِی الْأَحْکَامِ تَعَاوَنُوا عَلَى الظُّلْمِ وَ الْعُدْوَانِ: و وقتی در حکم دادن ظلم کنند، بر ظلم و عداوت کمک خواهد شد»
5- « وَ إِذَا نَقَضُوا الْعَهْدَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ: و وقتی عهد شکنی زیاد شود خداوند دشمنان شان را بر آن ها مسلط می کند»
6- « وَ إِذَا قَطَّعُوا الْأَرْحَامَ جُعِلَتِ الْأَمْوَالُ فِی أَیْدِی الْأَشْرَارِ: و هنگامی که قطع رحم کنند اموال در دست اشرار قرار خواهد گرفت»
7- «وَ إِذَا لَمْ یَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ یَنْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لَمْ یَتَّبِعُوا الْأَخْیَارَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ شِرَارَهُمْ فَیَدْعُوا خِیَارُهُمْ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ : و هنگامی که امر به معروف و نهی از منکر نکنندو از اخیار اهل بیت من تبعیت نکنند، خداوند بدان شان را بر آن ها مسلط می کند و خوبان هر چه دعا کنند مستجاب نشود. «،الکافی، ج 2، ص 374»
به دلیل سخت بودن مجازات دنیوی ناشی از سخط وغضب و خشم حق تعالی است که رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم به صائم و روزه دار می آموزد به صفت «من الهی» متوسل شده و برای ایمن از خشم وغضب الهی اینگونه دعا کند: «و َزَحْزِحْنِیِ فِیْهِ مِنْ مُوجِباتِ سَخَطِکَ، بِمَنِّکَ وَأَیادِیکَ یا مُنْتَهى رَغْبَةِ الرَّاغِبِینَ: و از موجبات خشمت دورم بدار با منت و بخششت بر من ببخشای، ای نهایت آرزوی آرزومندان.»
مطالب مرتبط و پیشنهادی :
ویژه نامه ضیافت الله (ماه مبارک رمضان)
ویژه نامه احکام روزه و روزه داری
مجموعه استیکر ماه رمضان (ایام و مناسبتها)
دعاهای تصویری روزانه ماه مبارک رمضان
ویژه نامه پیام ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان
مطالب مرتبط
