خانه داری و تربیت در سیره حضرت زهرا سلام الله علیها

 خانه داری و تربیت در سیره حضرت زهرا سلام الله علیها

از درس های مهم و حیرت انگیز حضرت صدیقه طاهره علیها السلام درس خانه داری و مدیریت کانون خانواده است. در این بخش از ضیاءالصالحین به روش خانه داری و تربیت در سیره حضرت زهرا علیها السلام می پردازیم.

مکتب حضرت زهرا سلام الله علیها

مکتب حضرت زهرا زهرا سلام الله علیها مکتبی اعجاز آمیز است. از آن آثار درخشانی پدید آمدند که مطالعه هر کدام از آن ها حیرت آدمی را بر می انگیزاند. از جنبه های اعجازآمیز زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها ازدواج اوست که مصداق آیه ی مرج البحرین یلتقیان است (سوره الرحمن، آیه 19) و از آن مهمتر مصداق آیه یخرج منها اللؤلؤ و المرجان است (سوره الرحمن، آیه 22).

ابن عباس در تفسیر این آیه گوید:

- مقصود از « مرج البحرین یلتقیان » علی و فاطمه اند و مقصود از« یخرج منهما الؤلؤ المرجان » حسن و حسین اند (تفسیر الدرالمنثور، ج 7، ص 697)

- آری، حضرت زهرا سلام الله علیها مادر است، مادری که رهبران آینده اسلام را می پروراند و تحولات جهان تشیع و حتی در جامعه اسلامی از او منشأ میگیرد و بسیاری از وقایع اسلامی از آن جا آغاز میشوند. تربیت حضرت زهرا سلام الله علیها درباره ای  فرزندان نمایانگر روح با عظمت این بانوی بزرگ است.

فاطمه شناسی

کار فاطمه شناسی اگر ممکن باشد یکی از راه های مهم آن، مطالعه در آثار تربیتی حضرت زهرا سلام الله علیها به ویژه تربیت نسل است حضرت زهرا سلام الله علیها را میتوان از طریق فرزندانی که او تربیت کرده شناخت، مخصوصاً در تربیت حسنین، زیرا فرزند، آئینه ی تمام نمای والدین است. او در عین داشتن وظایف گونان فردی و اجتماعی به ایفای نقش مادری پرادخت و مادری شهید پرور بود فرزندانی تربیت کرد که همه، رهبر، تاریخ ساز، رزمنده، روشنگر،افشاگر بودند او زنی است به ظاهر چون زنان دیگر جامعه، ولی به تربیت نسلی پرداخت که برای بشریت آبرو آفریدند.فرزندانی که حضرت زهرا سلام الله علیها تربیت کرد کسانی بودند که امر رهبری جامعه فردای او را بر عهده گرفتند، آن چه را که فاطمه سلام الله علیها خود داشت و آن چه را که از انبیاء گذشته از کانال پدر به میراث برده بود، و آن چه که از قرآن بر پدرش و در خانه او نازل شده بود همه را به فرزندان خود انتقال داد و همه ی تعالیم را درباره شان عمل کرد و این مسأله ای است که در تاریخ بشر همانند ندارد. و اینک که قرن ها از تاریخ فرزندداری حضرت زهرا سلام الله علیها میگذرد، به زحمت قابل بررسی است که او چگونه از عهده ای این وظیفه های سنگین، آن هم در آن شرایط برآمد.

در مسیر مادری

حضرت زهرا سلام الله علیها دختر بزرگ ترین رجال مذهبی و سیاسی زمان بود، برای او حضورها و موضع گیری هایی در رابطه با حیات خانوادگی ممکن و میسر بود و میتوانست چون دیگر زنان نامدار از خانواده اشراف و سلاطین راهی توأم و همراه با ناز و نعمت را در پیش گیرد ولی او این چنین نکرد.اوخود را در نظام تکوینی حیات قرار داد که خداوند او را موجودی با احساس لطیف و با عاطفه و شور و متحمل آفریده بود و او این سرمایه را در راه ساختن، به عمل آوردن و رشد دادن فرزندان به کار برد.او مادری موفق بود زیرا که توانسته است به تربیت فرزندانی بپردازد که همه رزمنده، دلیر و مجاهد فی سبیل الله باشند. کدام مادر است که در طول حیات خود توانسته است فرزندانی چون حسن و حسین بپروراند؟ و کدام زن شجاعی را سراغ داریم که دختر شجاع و قهرمانی چون زینب بپروراند؟ فرزندانش هر کدام الگوی کامل مادر و پدر در همه ی صفات اخلاقی و انسانی و هر کدام مجسمه فضیلت و پاکی و تقوا بودند و اگر از ما نمونه های مکتب معجزه آسای اسلام را بخواهند ناگزیر باید فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها را معرفی کنیم و این ادعایی است که در آن گزافه و انحرافی نیست، دوست و دشمن بدان اعتراف دارند - و مادری چون حضرت زهرا سلام الله علیها موجد این اسوه هاست.

دیدگاه های حضرت زهرا سلام الله علیها

موفقیت حضرت زهرا سلام الله علیها را در مسیر مادی که باید سرمشقی برای زنان جهان باشد مرهون دیدگاهی است که این بانوی بزرگ اسلامی با استفاده از اندیشه اسلامی برای خود پدید آورده و اتخاذ کرده است و ما را توان بررسی همه جانبه ای این دیدگاه نیست فقط با رعایت اختصار به چند نمونه آن اشاره میکنیم:

1 - در مورد خانواده

خانواده از دیدگاه حضرت زهرا سلام الله علیها کانونی مقدس است و میزان قداست آن به حدی است که او دوست دارد تمام مدت عمر و اوقات خود را در آن بگذارند و آن را سنگری محکم در جبهه ای کارزار جهانی بسازد.همه چیز از خانواده آغاز میگردد، حتی سعادت یا بدبختی یک ملت در خانواده رقم میخورد و عزت و سعادت جامعه از آن جا منشأ میگیرد. هم چنین اگر با دیدی وسیع تر نگریسته شود جنگ ها و صلح ها در محیط و جو خانواده تکون می یابد. و در آن جاست که کودکان، یعنی پدران فردای بشر درسها می آموزند بدین سان اگر بنای رشدی در جامعه ای است آغاز آن باید از خانواده باشد.حضرت زهرا سلام الله علیها به کانون خانوادگی دل بسته است، آن چنان که وقتی مسأله تقسیم کار را پدرش با او مطرح میکند و معلوم میشود که حضرت زهرا سلام الله علیها باید در کانون خانواده به امور داخلی آن بپردازد، خدای را سپاس میگذارد. و به گرمی و سر و سامان دادن خانواده می پردازد و آن را چون کارگاهی برای تربیت رهبری قرار میدهد.

2 - در مورد فرزند

حضرت زهرا سلام الله علیها درباره ی فرزند این تصور و اندیشه را دارد که امانت های خداوند در دست پدر و مادرند و والدین در برابر حفظ و رشد این امانت مسئولند. او فرزند را بعنوان کالایی بی ارزش نمیشناسد که او را به دست  دایه ها بسپارد بلکه آن ها را وجودهایی ارزنده و در خور احترام و کرامت ذاتی میشناسد که باید شخص مادر امر رسیدگی آن ها را به عهده گیرد.او فرزند داری را شأن کوچکی نمیدانست که امر اداره آن ها را به دیگران واگذارد. و یا با احساس حقارت از بچه داری به دنبال مشاغل پر سر و صدای بیرون رود. او خانه را مرکز انسان سازی میشناسد و فرزندان را ثمره باغ وجود که در خور هرگونه اعتنا هستند. او این احساس را درباره ی فرزندان خود بیشتر دارد از آن بابت که از زبان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شنیده است خداوند ذریه ی پیامبران را در صلب من پیامبر قرار داده ولی نسل مرا در صلب علی علیه السلام پس من پدر اولاد فاطمه ام (مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 387) پس فاطمه سلام الله علیها طبعاً سرمایه گذاری را درباره ی اینان را لازم تر میشناسد.

3 - در مورد تربیت

حضرت زهرا سلام الله علیها امر تربیت را امری تحول انگیز، سازنده، نجات ده بشر از خطرات و عوارض میشناسد. او میداند که رمز پیشرفت و انحطاط فرد و جامعه در سایه ی تربیت قابل خلاصه شدن است. جامعه ای پیشرفته است که تربیت آن پیشرفته باشد و قومی منحط به حساب می آیند که تربیت آن ها منحط باشد او معتقد است که این مادران اند که زمینه را برای بهشتی شدن فرزندان فراهم میسازند الجنة تحت اقدام الامهات (حدیث نبوی) و طبعاً رمز جهنمی شدن، انحراف و انحطاط فرد و جامعه هم در سایه تربیت و مخصوصاً تربیت مادران است این حقیقتی است که ما پایه های رشد و انحراف را در سایه ی تربیت های صواب و یا انحراف آمیز بدانیم و تاریخ نمونه های مستندی را از آن به ما عرضه داشته است.حضرت زهرا سلام الله علیها این دیدگاه را درباره تربیت دارد که غفلت از آن موجب صدمه ای عظیم برای فرد و جامعه است و صدماتی غیر قابل جبران را در پی دارد. به ویژه در دوران خردسالی که کودک همانند شاخه ای تری قابل انعطاف است بدین نظر او خود را وقف زندگی فرزندان و سازندگی و تربیت آن ها میکند. هم چنین او سخن پدر را بیاد دارد که فرموده بود. فرزندان خود را بزرگ بشمارید وآن ها را نیکو تربیت کنید اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم (حدیث نبوی) و میداند نوع ادب و تربیت آن ها مسئولیت آور است. ادبوا اولادکم فانکم مسؤولون (حدیث نبوی)

در طریق تربیت

اما در طریق تربیت حضرت زهرا سلام الله علیها توجه به شرایط و عوامل، اصول و ضوابطی دارد که به عنوان نفوذها نقش اساسی را ایفا میکنند و ما در این زمینه هم به عنوان عوامل درس آموز نکاتی را ذکر میکنیم.

1 - محیط و شرایط

از عوامل مهم تربیت محیط و شرایطی است که بعنوان عامل مهم در سر راه رشد است. نقش محیط در تربیت به میزانی است که بسیاری از صاحبنظران آن را مهمترین عامل از بین همه عوامل تربیت می دانند محیط رنگ ده شخصیت و سازنده خلق و خوی آدمی است و اثر آن را تا بدان حد مهم دانسته اند که گفته اند انسان است و محیط او. دامنه محیط وسیع و شامل محیط خانه که مهم است، محیط دامن مادر و پدر که از آن مهمتر است، محیط اجتماعی، شرایط و جو بیرون و... و زنی است که محیط خانه را مدرسه می سازد و در آن برنامه های تربیت اسلامی را پیاده می کند در کلاس خانه اش موضوع تربیت فرزندانند و و هدف او انسان پروری و شهید پروری، برنامه اش قرآن است و سنت، معلمانش رسول الله است و امام علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها، شیوه آن مهر و محبت است و ارج گذاری به وجود فرزندان.آری خانه فاطمه سلام الله علیها کلاس عالی تربیت است، کلاسی است پر از شور و اخلاص جو آن سراسر ایمان، پایه های آن، حرکت، فضیلت، مقصد آن شهامت آفرینی، تحت نظارت و رهبری مستقیم پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و دامن عفیف و پر عزت حضرت زهرا سلام الله علیها طریقه آن و آموزش های صحیح، و تلاش در آن برای انتقال میراث پیامبران، و طبیعی است که در آن افرادی پدید آیند مهذب، بی آلایش و معصوم، وارثان آدم تا خاتم، ثارالله، متعهد و مسؤول، انسان دوست و متعهد، و در راه خدا و در کار جلب رضای خدا.

2 - اصول و ضوابط

در این کلاس و مدرسه، اصول و ضوابطی حاکمند که همه ی آن ها از جانب خدایند و پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم صادق و مصدق آن ها را ذکر کرده و حضرت زهرا سلام الله علیها و امام علی علیه السلام 2 شاگرد مهم و 2 رکن این امت آن ها را مورد عنایت و استفاده قرار داده و به مرحله ی اجرا و عمل میگذارند.تربیت براساس اصل توحید است و ضابطه ی ایمان و باوری راستین، اصل جرأت دهی و با شهامت سازی در این خانه حاکم است، اصل اخلاق و انضباط، اصل تقوا و پاکدامنی، اصل غلبه حق بر هوای نفس، ترجیح همسایه بر خانه، ترجیح معنی بر ماده... خانه ی او خانه زهد است به گونه ای که دنیا آن ها را نفریبد و مالک وجودشان نگردد، بلکه خود مالک دنیا باشند، زرق و برق های ظاهری در آن ارزش نداشته باشد. آن چه مهم است و می ارزد، رضای خداوند است و همه ی افرادی که در این خانه اند بر این اساس و در مسیر این هدف زندگی میکنند.هم چنین در این خانه اصل هماهنگی بین زن و شوهر در تربیت فرزندان وجود دارد، اصل اعتدال در امور، اصل سلطه ی ایمان، اصل غلبه اخلاق انسانی بر خواسته های حیوانی حکومت میکند و مبانی اسلام راستین مورد توجه است و سعی در اعمال اراده خداوندی و همسانی مشیت خود با مشیت خداوند.

3 - شیوه های و روش

حضرت زهرا سلام الله علیها یک مادر است و مادری از سویی مرکب از 2 عنصر است عنصر نوازش، و عنصر مهربانی و حضرت زهرا سلام الله علیها هر2 را به حد کمال واجد رسانده است و این خود زمینه را برای تربیت خوب فرزندان فراهم میسازد. روح مادرانه ی حضرت زهرا سلام الله علیها و عطوفت و غم خوارانه ی او خود سبب پیروی فرزندان است و حضرت زهرا سلام الله علیها از این بابت مصداق این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است که:- خیر نسائکم الطفهن بازواجهن و ارحمهن باولاده(حدیث نبوی) بهترین زنان شما کسانی هستند که به همسرشان لطیف تر و مهربان تر و به فزرندان خود رحیم تر باشند. یا مصداق حدیث دیگر که بهترین زنان شما کسانی هستند که زاینده و زایا، سرپرست و والی، شیرده به فرزندان، دلسوز به آنان، و علاقمند به همسر خود باشند:خیر نسائکم حاملات، والدات ، مرضعات، رحمات باولادهن، مایلات الی ازواجهن (حدیث نبوی) حضرت زهرا سلام الله علیها با فرزندان خود همدم و هم انس است. کارهایشان را زیر نظر دارد و در موارد لازم به آنان تذکر میدهد و یا در مورد کارشان داوری میکند. حسنین علیه السلام خط مینویسند نزد مادر می آورند که بگوید خط کدامشان بهتر است. مادر برای این که دل ها را نشکند آن ها را به نزد پیامبر میفرستد و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مجدداً آن ها را نزد حضرت زهرا سلام الله علیها بر میگرداند. حضرت زهرا سلام الله علیها رشته گردنبند را به زمین میریزید که هر کدام بیشتر جمع کردند خط او بهتر است(بحار، ج 104، ص 309).

تربیت در عین کار

این همه کوشش دقت گذاری حضرت زهرا سلام الله علیها درباره ی فرزندان به خاطر آن نبود که او را فراغی و آسایشی فوق العاده بود. او این خدمات را در کنار دیگر مشاغل شخصی و اجتماعی، آن هم در آن برهه از زمان انجام داد. داشتن تصویری از وضع حیات در آن روزگار، مخصوصاً در دورانی که فقر و نداری هم حکومت کند خود عظمت کار او را بیشتر نشان میدهد. او زنی است جوان، مادر چند کودک خردسال، در خانه ای زندگی میکند که محقر است، آب را از بیرون باید به خانه بیاورد و از مسافتی نسبتاً دور، گندم یا جو را باید شخصاً با دستاش آرد کند، خود باید آن را خمیر کند، و نان بپزد، خود باید لباس خود و فرزندان را بشوید، با هیزم آتش درست کند، و با دهان در آن بدمد تا آتش شعله ور گردد، خود خانه را جارو کند، شمشیر خونین امام علی علیه السلام را بشوید، محیط را برای آرامش امام علی علیه السلام ساکت سازد. به زنان مدینه درس و مسأله دینی بیاموزد، گاهی هم به زخم بندی مجروحان جنگی بپردازد، کارهای دستی چون پشم ریسی را انجام دهد تا کمکی برای زندگی مشترک باشد، به حق طلبی برود، به مبارزه بپردازد و... حضرت زهرا سلام الله علیها نشان داد که انجام وظایف مادری با آن امور متناقض نیست، در عین کثرت مشغله میتوان فرزندانی شایسته تربیت کرد و به گفته ی دکتر بنت الشاطی میتوان چون چشمه ای شد که از سینه کوهی بجوشد و با خود هزاران گوی و گوهر زرین و سیمین بیرون بریزد، پذیرش خدمات خانوادگی مانع از خدمات اجتماعی و سیاسی نیست و بالعکس.

حاصل تربیت

حاصل تربیت حضرت زهرا سلام الله علیها در محیط خانه، فرزندان است صاحب فضیلت های بسیار و متعدد و در محیط بیرون، زنانی است عفیفه و کم نظیر که هر کدام چراغ و مشعل هدایتی برای دیگر زنان در دنیای اسلام بودند. اما در آن چه که به فرزندان مربوط میشود اصل تربیت حضرت زهرا سلام الله علیها است که از 3 دید بررسی میکنیم.

1 - در جنبه شخصیت

او فرزندانی تربیت کرد که هر کدام ازآن ها در جنبه ی شخصیتی انسان هایی آزاد، مستقل، با روحیه، و دارای سلوک و رفتاری هستند که توجه به هر کدام ازآن ها آدمی را به یاد آیه آیه های قرآن می اندازد. به دست نورانی حضرت زهرا سلام الله علیها شیر مردان و شیر زنان شجاع، با عرضه و قهرمان پدید آمدند، که دارای عزت نفس، اعتماد به نفس و به دور از فرومایگی و تن دادن به ذلت ها بودند. فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها همگی شجاع، با اراده، از نظر روحی قوی، فدایی اسلام و قرآن بودند. این درک و اراده را داشتند که در مواقع حساس به یاری انسان های مظلوم و اسلام مظلوم بشتابند. کسانی بودند که آخرین قطره خون را دادند ولی در برابر ناحقی و ستم سرفرود نیاوردند.

2 - در جنبه حرکت آفرینی

حاصل تربیت حضرت زهرا سلام الله علیها پرورش نسلی بود حرکت آفرین و زندگی ساز، نسلی که هر کدام مشعل هدایتند و چراغ راه حیات همه ی انسان ها و سیاستمداران راستین هستند. فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها در تاریخ حیات اسلامی مردم موج ها آفریدند و کشتی اسلام را که گاهی شدیداً، در تلاطم و در حال غرق شدن بود از خطر نجات دادند.- حسن بن علی علیه السلام را ببینید که در چه شرایطی و چگونه با نرمش قهرمانانه و تاریخی خود زحمت صلح را به خود خرید ولی نابودی اسلام و فنای توان مسلمین را پذیرا نشد. صلحی تاریخی کرد که زمینه ساز قیام های بعدی بود و خود شهید صلح به نفع اسلام شد.- حسین بن علی علیه السلام را بنگرید که با قیام جانانه ی خویش از خون دل خود گذشت تا در رگ های مسلمانان خمود و جامد خونی جدید وارد سازد وآن ها را علیه ستمگران و عیاشان به مبارزه وادارد و خانه ی ستم را ویران کند الحق که با این قیام چه نصیبی وافر برای اسلام فراهم آورد. زینب سلام الله علیها را ببینید که زبانش چون جلادی برای ابن زیاد و یزید بود و همچون شمشیر امام علی علیه السلام برّائی داشت - با سخنان خود در کوفه و شام زلزله در ارکان خصم انداخت و دنیای دشمن را به حرکت و عصیان علیه نظام خودشان وا داشت. و به همین گونه بود کلثوم و در کل حاصل تربیت حضرت زهرا سلام الله علیها.

3 - درخدمت به اسلام:

حضرت زهرا سلام الله علیها خادمانی ارزنده و راستین برای اسلام تربیت کرد. که بقای اسلام را تضمین کردند و جمله معروف الاسلام نبوی الحدوث و حسینی البقاء خود نمونه ای از آن است. اینان به گونه ای پرورش یافته بودند که دشمنی اسلام را نمی پذیرفتند و اعمال خلاف اسلام را طرد و نهی میکردند از سر و جان مایه میگذارند تا اسلام زنده بماند. در تاریخ اسلام دیدید که چگونه با معاویه ستیز میکرد، آن دیگری با پسرش یزید، آن سومی حامل پیام شهادت شد، آن چهارمی افشاگر مفاسد بنی امیه و همه ی آن ها پشتوانه ی انقلاب اسلامی پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم بودند که کوشیدند ارکان فساد و آلودگی را متزلزل سازند و مردم را به حقایق پشت پرده حکومت آشنا نمایند و نشان دهند آن چه خلفا عرضه میدارند اسلام نیست. حضرت زهرا سلام الله علیها بانوی بزرگی بود که توانست نسل امام  و فرزندانی شهادت طلب و فدایی تربیت کند تا در مواقع حساس و لازم از جان خود برای اسلام مایه بگذارند و جلو مقاصد شوم خصم را بگیرند. نسل حضرت زهرا سلام الله علیها نسل شهید است. زیرا همه ی آنان درراه اسلام خود را فدا کردند وفراموش نکنیم حضرت زهرا سلام الله علیها خود شهیده اسلام است و شوهرش نیز شهید مسجد و محراب.

حضرت زهرا سلام الله علیها و کانون خانه

حضرت زهرا سلام الله علیها دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  است، راه و رسمی را در زندگی پدید آورد که الحق حجت را بر همه ی زن های عالم تمام کرد. با شیوه ای که او در پیش گرفت راه عذر را در انجام وظیفه ای که خداوند برای زنان مقرر داشته است بر روی آنان بست. اگر حضرت زهرا سلام الله علیها نبود ما چگونه میتوانستیم دریابیم وظایف متعدد برای یک زن چگونه قابل جمع است؟ چگونه میتوانستیم دریابیم که زن هم در سیر به سوی کمال میتوانند چنان گامی به پیش نهد که حتی از مردان هم جلو افتد؟. حضرت زهرا سلام الله علیها با عمل خود به جهانیان درس داده، درس مادری، درس همسری، درس کانون داری، درس خدمت اجتماعی و هدایت و روشنگری، بدون حضرت زهرا سلام الله علیها درک این مسأله ممکن نبود که زن در عین فرزند داری میتواند عابده ای بی مانند باشد و بدون انتخاب نسبت و مقام میتواند در نقش یک انسان کامل ایفای وظیفه کند و شهره گردد.از درسهای مهم و حیرت انگیز حضرت زهرا سلام الله علیها درس خانه داری و مدیریت کانون است. او با این که دختر پیامبری عظیم و حاکمی قدرتمند است و میتواند چون دیگر زنان که در چنین وضع و موقعیتند برای خود جاه و جلالی فراهم سازد، کوکبه و دبدبه ای به راه اندازد ولی چنین نمیکند. همانند هر زن عادی دیگری سر گرم کار و تلاش د ر خانه و گرم داشتن کانون میشود و در عین حال مسئولیت اجتماعی خود را نیز فراموش نمی نماید.برای این که اهمیت قضیه روشن شود به گوشه هایی از این حیات درخشان حضرت زهرا سلام الله علیها اشاره میکنیم و از تلاش و کوشش او در این جنبه حرف میزنیم، باشد که راهنمای عملی برای ما، آن هم با الگوگیری از زنی معصومه باشد.

خانه حضرت زهرا سلام الله علیها

نخست از خانه ی حضرت زهرا سلام الله علیها حرف بزنیم، جایی که او و امام علی علیه السلام در آن زندگی کرده اند و گل های بوستان خود را در آن پرورش داده اند. تا مدت های زیاد آن ها در اطاق اجاره ای زندگی کردند که دور از خانه ی پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم بود. بعدها رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم با یکی از صحابه سخن گفت و خانه ی اجاره ای آن ها را به محلی نزدیکتر به خود آورد، و سال ها گذشت تا آن ها خود صاحب خانه ای و حجره ای کوچک شدند.این خانه که در کنار خانه ی پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم بود، و بیش از یکی دو متر با آن فاصله نداشت، خانه ای بود کوچک و محقر، گلین، فرش آن شامل حصیری بود که تنها نیمی از اطاق را میپوشاند و نیم دیگر با شن نرم مفروش بود. درب آن یک لنگه ای و معرّف فقر اهل خانه. در این خانه فاطمه سلام الله علیها با امام علی علیه السلام همراز و بهتر بگوییم هم بند و هم سلول بود. از سویی محلی برای زندگی و مسکن است، از سویی دیگر کارگاهی است برای کارهای دستی حضرت زهرا سلام الله علیها که برای کمک معاش و یا در بسیاری از موارد برای خدمت به فقرا و مساکین انجام میگرفت و از جهتی مرکز آمد و شد یاران علی علیه السلام، دوستان حضرت فاطمه سلام الله علیها، زنان مسأله دار و هدایت خواه بود. حضرت زهرا سلام الله علیها این خانه را مدرسه و دانشگاهی ساخته بود، نه تنها برای فرزندان خود، بلکه برای زنان مسلمان که سؤالات مذهبی خود را از او میپرسیدند. آن را کانون مقدسی ساخته بود که اعضای خانه، آن را سنگری دانسته و پناه و سکون خود را در آنجا می جستند. و خواهیم دید که این کانون مطمئن ترین محل آرامش و پناه امام علی علیه السلام بود.

اهمیت خانه داری

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از کسانی نبود که خانه داری را کاری کوچک شمرد و یا خانه را به شوق اداره و منصبی ترک گوید و یا آن را محل و مرکزی برای بلند پروازی خود قرار دهد. او به این نکته آگاه بود که کانون خانوادگی و اداره آن کمتر از اداره یک کشور نیست و حتی پایه ی کشور داری به حساب می آید و هم میدانست و از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیده بود که خدمت در خانه و خانه داری دارای اجر و حسنه است، حسنه ای که هیچ کاری از زن با آن برابری نمیکند.روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم از اصحاب خود پرسید زن در چه حالی به خدا نزدیکتر است؟ و اصحاب پاسخ درست آن را ندانستند: حضرت زهرا سلام الله علیها این سخن را شنید و پیام فرستاد زن در حالی به خدا نزدیکتر است که ملازم خانه باشد و از آن بیرون نشود (منتهی الامال ج 1، ص 134) او میدانست که خانه سنگر است، پایگاه اجتماعی اعضا است، همانند یک نهاد اجتماعی گرانقدر است و کاری برای زن از نظر ارزشمندی معادل خانه داری نیست. بدین سان همّ خود را به خانه داری نهاد و اداره و مدیریت آن و نیز تربیت فرزند را در آن به وجهی نیکو پذیرا شد. او در این راه احساس خجلت و ننگی نداشت و از زیر بار وظایف آن شانه خالی نمیکرد. مرکزیت خانه اش در مسیر تربیت فرزند، مشاوره و همدمی با امام علی علیه السلام مهرورزی به اهل خانه بود، و حاصل چنین اقدامی، حضرت زهرا سلام الله علیها راستین را بیش از پیش محبوب کرد و او راضی به این تقسیم کار پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم بود که کار درون خانه از آن او و کار بیرون خانه از آن امام علی علیه السلام باشد و خدای را بر این امر سپاسگزار و شاکر بود.

مسئولیت او در خانه

او بفرموده ای رسول گرامی اسلام، رئیس خانه است و المراة سیدة اهلها (روضة الواعظین) کد بانویی است مجرب که گویی تمام دوره های مدیریت خانواده را گذارنده و به وظایف خود نیکو آشناست. مسئولیتش سنگین است. در آن روزگار دشوار، آن هم در دوره فقر خاندان پیامبر او باید به امور زیر برسد:

- امر سر و سامان دادن امور خانه، آن هم خانه ای که مرکز آمد و رفت است و چند کودک خردسال در آنند.

- امر تربیت و اداره و نظافت و سرپرستی فرزندان که آن هم کاری اندک و آسان نیست.

- امر پیشه وری و صنعتگری چون بافتن پیراهن برای فرزندان و یا پشم ریسی برای کمک معاش.

- امر آسیاب کردن گندم یا جو با دستاش که رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرموده دست حضرت زهرا سلام الله علیها در این راه زخمی شده بود.

- امر آوردن آب از بیرون که در آن روزگار این هم مشکلی برای حضرت زهرا سلام الله علیها بود و خانه ها آب نداشتند.

- امر هدایت و سرپرستی زنان جدید الاسلام که از برکت حضرت زهرا سلام الله علیها هدایت میشوند و یا دیگران.

- و بالاخره کارهای دیگری که هر زنی بدان واقف است و به اصطلاح خودشان از بام تا شام در خانه میدوند ولی باز هم کارشان نیمه کاره میماند. برای تهیه مختصر غذایی آن همه وقت میگذارند ولی باز هم مطبوع طبع آن ها قرار نمیگیرد. درک سنگینی مسئولیت او میسر نیست، مگر آنگاه که آدمی خود در شرایط آن قرارگیرد.

سکون خانه

خانه ی حضرت زهرا سلام الله علیها از آن خانه هایی که خدا خواسته است نام او در آن جا بلند گردد و مورد تسبیح و تقدیس باشد. فی بیوت اذن اللّه ان ترفع و یذکر فیه اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال (سوره نور/آیه 36) و طبیعی است که چنین خانه ای نمیتواند مرکز آشفتگی و هرج و مرج باشد نخستین چیزی که در آن باید حضور داشته باشد سکون و آرامش است و حضرت زهرا سلام الله علیها سعی دارد چنین کند.او میداند که ترقی و عظمت شوهر، کوشش و تلاش ارزنده ای او تا حدود زیادی مرهون زندگی آرام و ساکن او در محیط خانه است و خانه باید سنگر آرامش و محل تجدید قوا باشد تا شوهر بتواند بنشیند، درست نقشه بکشد و درست طراحی کند، و درست تصمیم به اجرا و عمل بگیرد. خانه باید در سکون و آرامش باشد تا شوهر بتواند در آن خانه احساس راحتی کرده و مشقات بیرون را از تن به در نماید.خانه ی حضرت زهرا سلام الله علیها برای امام علی علیه السلام چنین وضعی را داشت. امام علی علیه السلام در کنار زهرا سلام الله علیها احساس آرامش میکرد و حتی هر آن گاه که از حوادث و مشکلات زندگی به ستوه می آمد به سنگر خانه پناه میبرد و در آن جا کمی با حضرت زهرا سلام الله علیها سخن میگفت و تجدید قوا میکرد و از نو سرگرم کار و تلاش و مبارزه میشد و این امر در سراسر زندگی امام علی علیه السلام وجود داشت، حتی پس از وفات حضرت زهرا سلام الله علیها و در سر مزارش.

گرمی و روشنایی کانون خانواده

حضرت زهرا سلام الله علیها در محیط خانه چون ماهی درخشان بود که نور وجودش کانون خانه و دل امام علی علیه السلام را روشن میکرد. او مصداق این آیه ی  قرآن بود که: و اذا رایتهم حسبتهم لؤلؤاً منثوراً. (سوره انسان/آیه 19) او روشنی بخش خانه بود، دیدارش رنج ها و غصه ها را از دل ها می زدود. امام علی علیه السلام خود فرمود وقتی به خانه می آمد و به زهرا نگاه میکردم تمام غم و غصه ام زدوده میشد (مناقب خوارزمی ص 256) حضرت زهرا سلام الله علیها کانون خانواده را گرم میداشت، امام علی علیه السلام و فرزندان را دل به این خوش بود که د ر کنار حضرت زهرا اند و در آن کانون اند. از سویی، او چون شمعی بود که پروانه ها را به دور خود جمع کرده، به آن ها گرمی و نور میداد خانه اش کانون انس و صفا بود. اعضای خانه با هم انس و آشتی و معاونتی داشتند، و در کمال هم رنگی و صداقت، در سایه ی ایمان به خدا و رسول و کتاب او زندگی میکردند. اگر امام علی علیه السلام تصمیمی میگرفت، همگان همراه او بودند و اگر حضرت زهرا سلام الله علیها تصمیمی اتخاذ میکرد دیگر افراد خانه با او همگام می شدند و نمونه ی روشن آن موردی است که در آن 3 روز تمام اعضای خانواده افطاری خود را به فقیران و یتیم و مسکین دادند و خود با آب افطار کردند (سوره انسان/آیه 8) و بالاخره حضرت زهرا سلام الله علیها در گرم داشتن کانون، لطف و عنایت به همسر، رحمت و دلسوزی به فرزند مصداق حدیث پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم بود که خیر نسائکم الطفهن بازواجهن و ارحمهن باولادهن .(نهج الفصاحه) و مصداق احادیث دیگر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چون عفیفه بودن، شوهر دوست وفرزند دوست بودن و ضمن این که او خود ملهم به الهامات الهی است.

مشقت زندگی

با چنین وصفی که گذشت و با آن همه کار و تلاش، طبیعی است که زندگی بر او آسان نبود. پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم روزی بر حضرت زهرا سلام الله علیها وارد شد و دید که با دست های خود آسیاب را میگرداند و در عین حال به کودک خردسالش سرگرم شیر دادن است. رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم از دیدن چنین وضع آب در دیده گردانید و فرمود دخترم: تلخی های زندگی دنیا را بچش برای وصول به حلاوت های آخرت فاطمه سلام الله علیها گفت خدای را بر این نعمتها سپاسگزارم و بر کرامتهای او عرض تشکر دارم (منتهی الامال، ج1، ص 133) شدت، کارش در خانه به حدی بود که گاهی توان را از او میگرفت، بدنش رنجور میشد و به فرموده ای امام علی علیه السلام دستانش از شدت آسیاب کردن تاول زده و پینه بست (همان منبع، ص 134) در عین حال این کار 1 روز و 2 روز نبود و هم این برای حضرت زهرا سلام الله علیها تنها کار نبود که از کارهای دیگر فراغتی داشته باشد. مسأله نظافت خانه هم مسأله بود که گاهی سر و روی حضرت زهرا سلام الله علیها را گرد آلود میکرد و غبار بر او می نشست. روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم از حضرت زهرا سلام الله علیها احوال بپرسید که چگونه ای؟ حضرت زهرا سلام الله علیها ظاهراً از حالات زندگی و مشقت های آن، و سختی معیشت و شاید هم از گرسنگی خود و فرزندان و از خالی بودن خانه اش ازآذوقه سخن گفت. رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرمود دخترم آیا به این راضی نیستی که سیده زنان جهان باشی؟ حضرت زهرا سلام الله علیها پرسید مگر مریم دختر عمران سیده زنان نیست؟ پیامبر فرمود: او سیده زنان عصر خود بود و تو سیده همه زنانی (حلیه الاولیاء ج 2، ص 42) و بر این اساس ملاک خانمی و بانویی وارونه گشت و در نظر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم زنان پرخور و پرآذوقه و متجمل و آن هایی که در جلال و جبروت مادی زندگی میکنند بانو وخانم بحساب نمی آیند. اگر ملاکی برای بانویی و سیده بودن مطرح باشد در تلاش و جهد هدفدار، در عین تحمل فقر و نداری است. در عابده بودن و زاهده بودن و در راه خدا رنج ها را بخود خریدن است و حضرت زهرا سلام الله علیها این چنین بود.

کمک کاری ها

حضرت زهرا سلام الله علیها در تنگنا و خستگی و دشواری زندگی بود ولی چنان نبود که شوهری خود خواه و تن پور داشته باشد که این همه کارها تلاشها را وظیفه ی خاص زن بداند و کمک کارش نباشد. نه امام علی علیه السلام چنین مردی نبود. او در کار و تلاش مردانه اش کمتر از حضرت زهرا سلام الله علیها نبود. چه بسیار ازکارهای خانه را او انجام میداد حتی با حضرت زهرا سلام الله علیها می نشست و گندم آسیاب میکرد و حتی در مواردی نان می پخت رسیدگی به امور بیرون، تهیه نان برای چنان خانواده ای با فرزندان متعدد، آن هم کار و اشتغالی مشروع، آب کشی برای مزرعه و درختان، کارمزدی برای آبیاری درختان، حضور در جبهه و صحنه رزم، دستگیری از بینوایان، بردن نان و آذوقه برای دردمندان، عبادت رسمی و حضور در عرصه های سیاسی خود کاری بس وسیع و پر دامنه بود.او حتی برای سیر کردن فرزندان تن به کار مزدی میداد. در مزرعه ای کار میکرد و قرار بسته بود برای هر سطل آبی که از چاه بیرون میکشد یک دانه خرما بستاند و بر این اساس برای اهل خانه غذا تهیه میکرد، با این اتکا که در مواردی بسیار دیگران را بر خود مقدم میداشت و از همین غذایی که با مرارت به دست می آمد به فقیران میداد.در عین حال هر آن گاه که از کار روز مره فارغ میشد و به خانه می آمد با همان بدن خسته به کمک حضرت زهرا سلام الله علیها می شتافت. گاهی خانه را تمیز میکرد، زمانی با حضرت زهرا سلام الله علیها آسیاب را میگرداند، گاهی در نظافت خانه به او کمک میکرد. او در محیط خانه تلاش بسیار داشت، بدان خاطر که به حال حضرت زهرا سلام الله علیها از شدت کار او رقت میکرد و دلش به درد می آمد.روزی پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم برآن ها وارد شددید امام علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها سرگرم آسیاب کردن جو یا گندمند. خطاب به آنان که کدام خسته ترید. برخیزید من بجای شما آسیاب کنم - امام علی علیه السلام عرض کرد فاطمه خسته تر است. پیامبر فرمود دخترم برخیز آنگاه خود بجایش نشست و با علی علیه السلام سرگرم آسیاب کردن شد (بحار ج 43، ص 5)

حاصل کانون داری

حاصل کار و تلاش حضرت زهرا سلام الله علیها در محیط خانه و ثمره کارش عبادت و دارای ارزش بسیار است زیرا:

- خدمت به مردی که عزیز خداست و مرد رزم و جهاد است و خدای را بر او نظر عنایت بسیاری است.

- خدمت به فرزندان و تربیت نسلی است که انسان دوست، متعهد، مکتبی، و نمونه عالی تربیت اسلامند.

- خدمت به اسلام بود زیرا که در سایه ای آن موجبات خدمت به اسلام و مسلمین فراهم آمد و ضدیت ها با این سرکوب شد و مردم توانستند راه خود را بیابند.

- علی شدن امام علی علیه السلام در سایه همدلی با حضرت زهرا سلام الله علیها و فاطمه شدن حضرت زهرا سلام الله علیها در سایه انس با امام علی علیه السلام و هم مسکنی اوست و چه زیباست کار برای چنین افراد.

- و سرانجام حضرت زهرا سلام الله علیها با مدیریت خود درس زندگی توأم با سعادت به زنان داد، تجاربی فراهم آورد که بهره گیری از آن عامل رشد انسانیت انسان و مخصوصاً زنان جهان است و کدام عبادت است که بدین میزان دارای ارزش و ثمره اجتماعی باشد.