کتابشناسی/ جمع بین دو نماز یا جمع بین الصلاتین
در این بخش احکام جمع بین دو نماز یا جمع بین الصلاتین و کتب ارزشمند تالیف شده در این رابطه را معرفی خواهیم داد. با ما همراه باشید تا با احکام و کتب مربوط به جمع بین دو نماز یا جمع بین الصلاتین بیشتر آشنا شوید.
جمع بین دو نماز یا جمع بین الصلاتین، با هم خواندن نمازهای ظهر و عصر و نمازهای مغرب و عشاء در وقت مشترک است. برای جواز جمع بین دو نماز به سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و سیره ائمه اطهار علیهم السلام استناد شده است. عالمان اهل سنت به وقت مشترک دو نماز معتقد نیستند، از این رو جمع بین دو نماز را فقط در شرایط خاص مانند سفر و بیماری جایز می دانند.
درباره جمع بین دو نماز آثاری نوشته شده که کتاب الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب و السنة، اثر جعفر سبحانی، از جمله آنهاست.
محتویات
✓ ۱ تعریف
✓ ۲ دلیل مشروعیت
✓ ۳ دلیل تفاوت دیدگاه شیعه با اهل سنت
✓ ۴ کتاب شناسی
✓ ۵ پانویس
✓ ۶ منابع
تعریف
جمع بین دو نماز اصطلاحی فقهی است که به باهم خواندن نمازهای ظهر و عصر یا مغرب و عشاء بنا بر مذهب شیعه در هر زمان از وقت مشترک [نگاه کنید به: سبحانی، ««جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، ص۶۶] و بنا بر مذهب اهل سنت در وقت مخصوص دیگری [جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۳۸] اشاره دارد. شیعیان معمولاً نمازهای ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با هم و اهل سنت جداگانه می خوانند.[سبحانی، ««جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، ص۴۵] در کتاب های فقهی در بخش اوقات نماز از جمع بین الصلاتین بحث می شود [ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۹۸]. همچنین در باب های طهارت [شیخ انصاری، کتاب الطهاره، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۷۰] وحج نیز از آن سخن گفته شده است.
دلیل مشروعیت
به گفته شهید اول، از نظر فقیهان شیعه جمع بین دو نماز جایز است.[شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۳۱] چرا که بر اساس احادیث، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم [ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲۲؛ بخاری، صحيح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۳۸؛ مسلم، صحيح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۱، ص۴۸۹، ح۷۰۵] و امامان معصوم علیهم السلام [کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶-۲۸۷] در شرایط عادی و غیرعادی(جنگ، ترس، سفر، باران و...) نمازهای واجب روزانه را هم با یک دیگر و هم جداگانه به جا آورده اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم دلیل انجام هم زمان دو نماز در شرایط عادی را جلوگیری از به سختی و زحمت افتادن امت خود بیان کرده است [شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲۲؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۱، باب الجمع بين الصلاتين فی الحضر، ص۴۹۰، ح۷۰۵] البته فقیهان شیعه، خواندن جداگانه دو نماز توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم را دلیل بر مستحب بودن آن [شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۳۵] و نیز وجود وقت مشترک [ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۹۸] می دانند.
بیشتر فقهای سنی جمع بین دو نماز را در شرایط عادی جایز نمی دانند.[سرخسی، المبسوط، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۴۹] و فقط آن را در صورت داشتن عذر مانند سفر، بیماری و بارش باران مجاز می دانند.[نگاه کنید به: نووی، شرح بر صحیح مسلم، ۱۳۹۲ق، ج۵، ص۲۱۸، ح۲۱۲] همچنین روایات درباره سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در جمع بین دو نماز در شرایط معمولی، از نظر آنان به موارد داشتن عذر تأویل می شود.[ برای نمونه نگاه کنید به: نووی، شرح بر صحیح مسلم، ۱۳۹۲ق، ج۵، ص۲۱۸] البته فقهای همه مذاهب اسلامی جمع دو نماز را در ایام حج در عرفات و مزدلفه در نماز مغرب و عشاء جایز می دانند.[موسوی، جمع بین دو نماز، ۱۳۹۳ش، ص ۳۴؛ سبحانی، العقيدة الإسلامية على ضوء مدرسة اهل البيت، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۳۴۰] هرچند که محمد بن ادریس شافعی برخلاف دیگر فقهای چهارگانه اهل سنت که حج و عمره را سبب جایز بودن جمع بین دو نماز می دانند، در این مورد سفر را سبب جایز بودن جمع بین دو نماز می داند. [جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۱۹.]
دلیل تفاوت دیدگاه شیعه با اهل سنت
متفاوت بودن دیدگاه شیعه و اهل سنت به دلیل متفاوت بودن دیدگاه آنها در وقت نمازهای یومیه است.[ نگاه کنید به: شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۳۶] عالمان شیعه بر اساس آیه «أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ ۖ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا؛ نماز را وقت زوال آفتاب تا اول تاریکی شب به پا دار و نماز صبح را نیز به جای آر که آن نماز به حقیقت مشهود است»[سوره اسراء، آیه۷۸] قائل به وقت مشترک، وقت فضیلت و وقت مخصوص برای نمازهای ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء هستند.[ سبحانی، الانصاف، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۲۹۱] اما عالمان اهل سنت برای هر نماز وقت مخصوص قائل اند [سرخسی، المبسوط، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۴۹] و وقت مشترک نمازهای یومیه را نمی پذیرند.[نگاه کنید به: شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۲۳] از این رو معتقدند در صورت جمع خواندن نماز، یکی از دو نماز خارج از وقت خود و در وقت دیگری خوانده می شود، در حالی که از نظر فقهای شیعه خواندن نماز، فقط در وقت مخصوص نماز دیگر جایز نیست و در وقت مشترک یا فضیلت نماز دیگر جایز است.[سبحانی، ««جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، ص۶۷] برخی از مفسران اهل سنت هم اوقات سه گانه(صبح، ظهر و شب) را برای نمازهای واجب روزانه ثابت می دانند.[نگاه کنید به: آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷]
بیشتر بخوانید :
کتاب شناسی
درباره جمع بین دو نماز کتاب هایی به زبان عربی و فارسی نوشته شده است، که از آن جمله، کتاب «الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب و السنة»، اثر جعفر سبحانی از مراجع تقلید شیعه که در سال ۱۳۸۸ش به وسیله مؤسسه امام صادق علیه السلام منتشر شده است.[الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب والسنّة، کتابخانه مدرسه فقاهت] در این کتاب، آیات و روایاتی که بر جایز بودن جمع بین دو نماز اشاره دارند، ذکر شده است.
کتاب های الجمع بین الصلاتین، نوشته عبداللطیف بغدادی، الجمع بین الصلاتین فی السفر، نوشته مقبل وادعی، جمع بین صلاتین و حدود آن نوشته سید محمدرضا مدرسی و الجمع بین الصلاتین، نگارش نجم الدین عسكری از دیگر آثار در این زمینه است.
منابع :
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۰ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحيح البخاری، بیروت، دارالفكر للطباعه و النشر و التوزيع، ۱۴۰۱ق.
- جزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۳م.
- سبحانی، جعفر، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۱ش.
- سبحانی، جعفر، «جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، فصل نامه فقه اهل بیت، ش۴۵، بهار ۱۳۸۵ش.
- سبحانی، جعفر، العقیدة الاسلامیة علی ضوء مدرسة اهل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة الامام الصادق علیه السلام، ۱۴۱۹ق.
- سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، ۱۴۱۹ق.
- شیخ انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب الطهارة، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، ۱۳۸۵ش/۱۹۶۶م.
- كلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالکتب الاسلامیه، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، ۱۴۰۷ق.
- مسلم، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، بیروت، دار احياءالتراث العربی، ۱۳۷۴ق.
- موسوی، عبدالرحیم، جمع بین دو نماز، ترجمه حسین علی عربی، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۳۹۳ش.
- نووی، محی الدین، المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۳۹۲ق.
