2 مهریّه
اشاره
غوغای مهریّه
برخلاف آنچه بعضی می‌پندارند اسلام اهمّیّت کمی برای مهریّه قائل است، تا آنجا که اگر زن و مردی ازدواج دائم کنند، و سخنی از مهریّه به میان نیاورند هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود، ازدواجشان صحیح است، و باید برای چنین زنی مهریّه‌ای همانند زنان امثال او قائل شد (مهرالمثل).
افراط و تفریط در این مسأله، مانند بسیاری از مسائل دیگر، هنوز بر جامعه ما حاکم است، بعضی چنان به سراغ مهریّه‌های سنگین می‌روند و خطّ و نشان برای آن می‌کشند که گوئی تمام افتخار و ارزش زن در آن خلاصه می‌شود، کمی مهریّه را دلیل بر بی‌شخصیّتی زن، و زیادی آن را مایه افتخار و مباهات و نشانه عظمت او می‌پندارند.
بسیاری از مردم چنان برای مهریّه چانه می‌زنند که گوئی می‌خواهند خانه و ملکی را خریدوفروش کنند، نه تنها به مهریّه‌های نسیه و در ذمّه بلکه مهریّه‌های نقدی از نوع «پول رایج» قانع نیستند، چراکه با گذشت زمان کاهش پیدا می‌کند و ارزش آن کاسته می‌شود.
باید حتماً «سکّه‌های طلا» و «املاک ششدانگ» و مانند آن باشد.
در برابر این گروه اخیر، بعضی (به تقلید اروپائیها که مهریّه ندارند) بطور کلّی با مهریّه مخالفند، و آن را بی‌معنی می‌دانند؛ درحالی که مهریّه فلسفه‌هائی دارد که این گروه از آن غافل و بیخبرند.
فلسفه مهریه را در چند مورد می‌توان خلاصه کرد:
1مهریّه یک نوع اکرام و احترام نسبت به مقام والای زن است، و در واقع هدیه است از سوی شوهر که دلیل محبّت، و نشانه جدّی بودن پیمان زناشوئی است.
2همه جا معمول است که زن با خود جهیزیّه‌ای به خانه شوهر می‌برد و غالباً در تهیّه این جهیزیّه گرفتار مشکلات می‌شوند، «مهریّه نقدی» کمکی است از سوی شوهر برای تهیّه جهیزیّه و نشانه‌ای است از وفاداری و قبول مسؤولیّت نسبت به زندگی آینده.
3مهریّه می‌تواند تا حدّی خسارت اقتصادی زن را در صورت جدائی جبران کند، زیرا می‌دانیم زنانی که از شوهر خود طلاق می‌گیرند شانس کمتری برای ازدواج دارند تا مردان آنها.
4مهریّه غیر نقدی عامل بازدارنده‌ای است در برابر طلاق، و شاید به همین دلیل شارع مقدّس اسلام به هیچ‌وجه حدّ و مرزی برای آن تعیین نکرده و نوع خاصّی قائل نشده، از اموری که تنها جنبه معنوی دارد مانند «تعلیم قرآن» گرفته، تا مهریّه‌های فراوان مادّی را شامل می‌شود، چرا که شرایط مختلفند و اشخاص متفاوتند.
در عین حال توصیه مؤکّد برای سبک کردن مهریّه نموده است چنانکه علی علیه السلام می‌فرماید:
<< لا تُغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ فَتَکُونَ عَداوَةً >>(1)
مهریّه‌های زنان را گران و سنگین نکنید، چرا که سبب عداوت و کینه‌توزی می‌شود.
مرحوم صدوق در روایت مرسله‌ای از معصومین علیهم السلام چنین نقل می‌کند:
<< مِنْ بَرَکَةِ الْمَرأةِ قِلَّةُ مَهْرِها وَ مِنْ شُومِها کَثْرَةُ مَهْرِها >>(2)
از برکات زن این است که مهرش کم باشد و از شوم و نامیمونی او، فزونی مهر او است.
زیادی مهر در عصر ما عمدتاً از سه عامل سرچشمه می‌گیرد:
1- وسائل‌الشّیعه، جلد 15، صفحه 11، حدیث 12.
2- همان، صفحه 10، حدیث 8.
1.گاه از چشم و همچشمی‌ها و مسابقه در این‌گونه مسائل است که افرادی از این طریق می‌خواهند به پندار خویش شخصیّت والاتری برای خود یا فرزندان خویش کسب نمایند.
2.گاه از غلبه روح مادّیگری و ارزشهای مادّی است که اساساً تمام تلاشهای گروهی برای رسیدن به آن است، و از آنجا که مهر فزونتر در کوتاه مدّت یا درازمدّت درآمد بیشتری را همراه دارد آن را ترجیح می‌دهند.
3.و بالاخره گاهی از عدم اعتماد متقابل میان دو همسر یا خانواده‌های آنها سرچشمه می‌گیرد، زیرا از این بیم دارند که زندگانی مشترک آن دو، دوام پیدا نکند، و می‌خواهند این مهریّه سنگین مانعی بر سر راه جدائی گردد، و یا در فرض جدائی کمکی به زن در مشکلات ناشی از آن نماید.
مسلّماً اگر سه عامل فوق از بین برود، چشم و همچشمی‌ها و رقابتها در میان نباشد، و نخواهند به‌وسیله ازدواج تجارت کنند، و به زندگی مشترک آینده در سایه ایمان و تقوا امیدوار باشند، دلیلی ندارد که به‌دنبال این‌گونه مهرهای کمرشکن بروند.
***
مهر «بانوی اسلام»
اکنون به سراغ «خانواده نمونه» برویم تا از آن الگو بگیریم و در پرتو هدایتش راه و رسم زندگی توأم با خوشبختی را پیدا کنیم، ومهریّه اسلامی را از غیر اسلامی بشناسیم.
در حدیث آمده است که تمام مهریّه بانوی اسلام فاطمه زهرا علیها السلام و هزینه‌های جهیزیّه و عطریات او از پول زرهی تأمین شد که علی علیه السلام برای جنگ خریده بود.
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
زر ه خود را بفروش، علی علیه السلام می‌گوید زره را فروختم و پول آن را در دامان مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله ریختم، بی آن که از من سؤال کند چه مقدار است، و یا من خبر دهم، دست کرد و مشتی از آن را گرفت و به بلال داد فرمود:
با این برای فاطمه عطر و بوی خوش بخر.
باز دست کرد و یک مشت دیگر به جمعی از اصحاب داد و فرمود برای فاطمه آنچه نیاز دارد، از لباس و اثاث‌البیت بخرید.(1)
در حدیث دیگری آمده است که صداق و مهریّه فاطمه علیها السلام زرهی از آهن بود ...(2)
ولی در حدیثی آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله دخترش فاطمه علیها السلام را به‌هنگام تزویج با علی علیه السلام به چهارصد و هشتاد درهم مهر نمود.
و در حدیثی پانصد درهم آمده است.(3)
1- بحارالانوار، جلد 43، صفحه 94.
2- همان، صفحه 104.
3- همان، صفحه 122.
در حدیث دیگری آمده هنگامی که سخن از کمی این مهریّه به میان آمد رسول اللّه صلی الله علیه و آله به بانوی اسلام فرمود:
من تو را به علی تزویج نکردم، بلکه خدا تو را به علی تزویج فرموده، و مهر تو را یک پنجم تمام دنیا تا زمانی که آسمان و زمین برپاست، قرار داده است!
(وَ جَعَلَ مَهْرَکِ خُمْسَ الدُّنْیا مادامَتِ السَّمواتُ و الْأَرْضُ)(1)
این مهریّه عظیم معنوی و الهی پاداش آن گذشتی است که زهرا علیها السلام از خود نشان داد، حتّی در حدیثی که در «مصباح‌الانوار» آمده است می‌خوانیم که پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود:
<< انَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ زَوَّجَکَ فاطِمَةَ وَ جَعَلَ صَداقَهَا الْارْضَ فَمَنْ مَشی عَلَیْها مُبْغِضاً لَکَ مَشی عَلَیْها حَراماً >>(2)
خداوند فاطمه را به همسری تو درآورد، و مهر او را تمام زمین قرار داد، کسی که بر روی آن راه رود در حالی که دشمن تو باشد، قدم به حرام برداشته است (و استفاده از زمین و آنچه بر آن است حرامش باد)!
معمولًا کسان داماد نسبت به اموال خانواده عروس کنجکاو و حسّاسند، همچنین کسان عروس نسبت به ثروت داماد، و لذا غالباً به جای تحقیق در ارزشهای معنوی و کمالات انسانی و فضائل اخلاقی طرفین، جستجو از ثروتهای موجود یا بالقوّه یکدیگر می‌کنند، و آن را به رخ هم می‌کشند.
1- بحارالانوار، جلد 43، صفحه 144.
2- همان، صفحه 145.
از پست و مقامهای بستگان عروس و داماد سخن می‌گویند که پدرش چه کاره است و پسر عمویش چه کاره، و پسر پسر عمویش یا نوه دائی‌اش چه پست و مقامی دارد!
ولی در حدیث می‌خوانیم هنگامی که علی علیه السلام به محضر پیامبر صلی الله علیه و آله برای خواستگاری فاطمه علیها السلام آمد، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
چه چیز صداق و مهریّه قرار خواهی داد؟
عرض کرد:
شمشیر و اسب و زره و شتری را که با آن آبیاری می‌کنم (یعنی تمام هستی مادّی‌ام).
فرمود:
«شتر» و «شمشیر» و «اسب» مورد نیاز تو است و بدون آن نمی‌توانی با دشمن جهاد کنی، اما زرهت مانعی ندارد!
اینجا بود که علی علیه السلام رفت و زره را فروخت و پول آن را در دامان پیامبر صلی الله علیه و آله ریخت ..
