آندلس و دگرگونی فرهنگی

بی ترديد مهم‏ترين خدمت فرهنگ اسلام به جامعه‏ ى عقب مانده‏ ى اروپا به ويژه اندلس، همان اصلاح ساختار فرهنگى جامعه‏ ى اندلس بود؛ چرا كه مسلمانان از اسپانياى بی سواد، بی فرهنگ و غيرمتمدن، جامعه‏ اى علم دوست، دانشمند پرور و متمدن ساختند. "هرمان راندل " ـ استاد دانشگاه كلمبيا ـ می ‏نويسد:
مسلمانان در قرن دهم ميلادى در اسپانيا تمدنى پديد آوردند كه در آن، علوم از صورت عقايد مبهم عمومى در آمده بود و با صنايع و فنون زندگى علمى انطباق يافته بود.
هم‏چنين گوستا ولوبون در كتاب تمدن اسلام و عرب می‏نويسد:
مسلمانان در طول چند قرن، كشور اندلس را از نظر علمى و مالى به كلى منقلب نموده و آن را تاج افتخارى بر سر اروپا قرار داده بودند، و اين انقلاب نه در مسائل علمى و مالى تنها، بلكه در اخلاق نيز بوده است. سلوك آنان با اقوام مغلوبه آن قدر ملايم بود كه غير مسلمانان اجازه داشتند براى خود، مجالس مذهبى تشكيل دهند.
و هنرى لوكاس میگويد:
دستاوردهاى والاى مسلمين در اسپانيا براى فرهنگ اروپاى مسيحى، به ويژه پس از قرن سوم هجرى از اهميت والايى برخوردار است. پس از گشوده شدن اسپانيا در سال 92 ه.ق، فرمانروايان اسلامى، اسپانيا را با انديشه و صنعت اسلامى آشنا ساختند و چون مردم آن كشور فرهنگ برتر اسلامى را پذيرفتند، از آن پس حالت واپس مانده‏ى زندگى اسپانيايى به سرعت دگرگون شد. شهرهاى قرطبه، طليطله و غرناطه به مركزى تبديل گرديد كه فرهنگ اسلامى ازآن‏جا در فرانسه، آلمان و ساير سرزمين‏هاى اروپاى مسيحى پراكنده گشت.
جنبش‏ هاى علمى‌ـ فرهنگى به اوج خود رسيد و تنها در قرطبه در مدّت يك سال بيش از 15000 جلد كتاب نوشته شد و با انتقال صنعت كاغذ از بغداد به اندلس، تعداد كتاب‏ها افزايش يافت و 70 كتاب‏خانه‏ى عمومى تأسيس گرديد. در قرطبه كه پايتخت اندلس بود، در اثر پيشرفت علمى ـ فرهنگى، دانشمندان به اختراعاتى نيز دست زدند. از جمله "ابن فرناس قرطبى " در قرن نهم ميلادى، دوربين و ساعت زنگ‏دار را اختراع كرد. مراكز علمى اروپا تا قرن‏ها از آثار علمى مسلمانان كه به لاتين برگردانده بودند، بهره مى‏بردند. مهم‏ترين اين آثار ترجمه شده "دائرة المعارف پزشكى التصريف " است كه ابوالقاسم زهراوى ـ پزشك عبدالرحمن سوم ـ آن را در سه جلد درباره‏ ى جراحت‏ ها نوشته بود. برترى فرهنگى مسلمانان بر جامعه‏ ى اندلس به حدى زياد بود كه "رامون بيدال " به نقل ازنامه ‏ى منظوم "هوراسيوس " میگويد:
اگر چه مسيحيانِ كاستيل و نرومان‏ ها توانستند مسلمانان را در قرن يازدهم ميلادى در اسپانيا و سيسيل شكست دهند، ولى همگى به نوبه ‏ى خود در برابر برترى فرهنگى مسلمانان، تسليم شدند و هنوز مدت زيادى از اين جنگ نگذشته بود كه علوم و فنون سرزمين‏هاى اسلامى، فاتحان خود را به اعجاب واداشت.
درباره ‏ى معجزه‏ ى فرهنگى مسلمانان در اسپانيا "جان ديون پورت " گفته است:
گرچه نقشه‏ ى خائنانه واعمال شرم‏آور مسيحيان، حكومت چندساله‏ ى مسلمين را در اسپانيا از بين برد، ولى دود اين خراب‏كارى در درجه‏ى دوم به چشم خودِ اروپاى مسيحى رفت؛ زيرا به گفته‏ى "آفاتول فرانس " ـ داستان نويس فرانسوى ـ حمله ‏ى وحشی‏ هاى شمال اروپا بر اسپانيا و نابود كردن دستگاه علمى اسلامى، دست كم پانصد سال اروپا را از پيشرفت‏هاى علمى عقب انداخت.
تنها در كتاب‏خانه ‏ى بيت الحكمه‏ ى بغداد چهار ميليون جلد كتاب موجود بود و در اسپانيا، سالانه هشتادهزار جلد كتاب گردآورى يا نوشته مى‏شد. گروه‏هاى دانشجويى از انگلستان و فرانسه و كشورهاى ديگر اروپايى به قصد آموزش‏هاى علمى به سوى مراكز علمى مسلمانان رهسپار می شدند. تأثير تمدن اسلامى تا بدان جا بود كه روى درب كليساى "سن پير " رُم شعارهاى اسلامى "لااله الا اللّه‏ " و "محمد رسول‏اللّه‏ " نوشته شده بود.

مسلمانان در پزشكى چنان پيشرفت كرده بودند كه دشمن آنان سانچو ـ پادشاه ليون ـ در سال 348 ه . ق براى درمان بيمارى سخت خود، نزد پزشكان مسلمان در قرطبه رفت و بهبودى يافت. آنان ماهرانه كارهاى خطيرى چون جراحى چشم را با استفاده از سوزن‏هاى ريز و باريك انجام میدادند. ستاره‏ شناسى از ديگر رشته‏ هاى مورد علاقه‏ى مسلمانان در اندلس بود. به گونه اى كه براى نخستين بار در جهان دانش كَلَف خورشيد (لكّه‏ هاى روى آن) را ابن رشد بررسى كرده و آن را ديد. حتى بيضى شكل بودن مدار سياره‏ها و حركت زمين به دور خورشيد از جمله مسائلى است كه پيش از كپلر ـ ستاره‏ شناس آلمانی ـ و كپرنيك ـ ستاره شناس لهستانى ـ دانشمندان مسلمان آن راكشف كرده بودند.