فرزانگان قفقاز [۸] - آخوند ملا آقا فاضل دربندی (..... - ۱۲۸۵ ق)

آخوند ملا آقا فاضل دربندی (..... - ۱۲۸۵ ق)

آخوند ملا آقا دربندی، معروف به فاضل دربندی، فقیه، اصولی، رجالی، محدث، متكلم و واعظ ایران در قرن سیزدهم هجری بود. تحصیلات خود را در نجف اشرف و کربلا به اتمام رساند. در نجف اشرف از دروس فقهی آیت الله شیخ علی کاشف الغطاء و در کربلا از دروس اصول فقه شريف العلمای مازندرانی بهره برد و به حدّ اجتهاد و استنباط رسید.

وی چنان در پی بحث و جدل بود که برخی اوقات استاد وی شریف العلماء از کثرت اشکالاتی که ضمن تدریس وارد می‌کرد، به ستوه می‌آمد و او را موقتاً از مجلس درس خود اخراج می‌کرد.

کلاس‌های درس او در کربلای معلی مملو از طلاب فاضلی بود که برای استفاده به محضرش می‌آمدند، اما کلاس‌های او گاه به دلیل تندخویی و کج خلقی، برهم می‌خورد.

وی با تبحری که در دانش‌های گوناگون داشت و با كمك حافظه قوی در همه بحث‌ها حریفی پرتوان به‌شمار می‌رفت. در اخلاص و دوستی نسبت به اهل‌بیت پیامبر اسلام ﷺ به‌ویژه نسبت به امام حسین علیه‌السلام شهرت بسیاری داشت؛ درباره عشق او به امام حسین علیه‌السلام داستان‌های بسیاری نقل شده است.

فاضل دربندی در مبارزه با بابی‌ها سرسخت بود و وقتی آن‌ها در کربلا سر برآوردند، به‌شدت به نبرد با آنان برخاست، چنان که آنان به قصد کشتن او به خانه‌اش حمله‌ور شدند. در این واقعه زخمی بر چهره اش وارد شد که اثر آن تا پایان عمر باقی ماند. پس از مراجعت به ایران و ورود به تهران بسیار مورد علاقه و توجه مردم قرار گرفت و حتی ناصرالدین شاه قاجار به دیدنش رفت، اما او که در امر به معروف و نهی از منکر اصرار و بی‌باکی ویژه‌ای داشت، شاه را به سبب شارب بلندش سرزنش کرد و شاه نیز فی المجلس دستور داد تا شاربش را کوتاه کنند.

آثار و تألیفات آخوند ملا آقا دربندی بدین قرار است:

۱. أسرار الشهادة - اكسير العبادات في اسرار الشهادات؛[۱]
این کتاب به نام ناصرالدین شاه قاجار به فارسی ترجمه شده و موسوم به سعادات ناصریه و اقوات روحانیه - سعادت ناصری گردیده است.[۲]
۲. جواهر الایقان و سرمایه ایمان؛[۳]
۳. الجوهرة في الاسطرلاب؛[۴]
۴ . خزائن الأحكام - الخزائن الحائرية في شرح الدرة الغروية؛[۵]
۵. خزائن الاصول؛[۶]
۶. قواميس القواعد في الرجال = طبقات الرواة؛[۷]
۷. العناوين = عناوين المسائل - عناوين الاصول - مختصر خزائن الاصول؛[۸]
۸. الرسالة العملية في التقليد والطهارة والصلاة؛[۹]
۹. المسائل التمرينية في الفقه؛[۱۰]
۱۰. الرسالة في الدراية؛[۱۱]
رسالة في علم الاكسير
۱۱. رسائل؛[۱۲]
١٣. حجيةالاصول المثبتة بأقسامها.[۱۳]

فاضل دربندی در سال‌های پایان عمر در تهران سکونت گزید و در سال ۱۲۸۶ ق در همانجا درگذشت و جنازه اش را پس از شش ماه به کربلا حمل کردند و در صحن كوچک امام حسین علیه‌السلام در مقبره‌ای در جوار تعدادی از علمای شیعه به خاک سپردند. از او تنها يک دختر به‌جای مانده است.[۱۴]

*****
به‌منظور تجلیل از خدمات علمی و پژوهشی ملا آقا دربندی یادنامه معظم له با نام ملا آقا دربندی و مقتل نگاری؛ نگاه‌ها نوآوری‌ها و استنادها توسط استاد رسول جعفریان به نگارش در آمده و در سال ۱۳۹۸ ش از سوی نشر مورخ به چاپ رسیده است.

پی‌نوشت:

۱. درباره شروح و حواشی نسخه فوق ر.ك: فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۳، ص ۴۰۷؛ الذريعة، ج ۲، ص ۲۷۹.
۲. الذريعة، ج ۱۲، ص ۱۷۹؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا) ، ج ۶، ص ۱۱۸.
۳. الذريعة، ج ۵، ص ۲۶۴؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا) ، ج ۳، ص ۱۰۷۱.
۴. الذريعة، ج ۵، ص ۲۹۱.
۵. الذريعة، ج ۷، ص ۱۵۲؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۴، ص ۸۵۷.
۶. الذريعة، ج ۷، ص ۱۵۲؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج 4، ص ۸۵۷.
۷. الذريعة، ج ۱۰، ص ۹۷؛ ج ۱۵، ص ۱۴۸؛ ج ۱۷، ص ۱۹۹؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۸، ص ۳۲۴.
۸. الذريعة ، ج ۱۵، ص ۳۵۱؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۷، ص ۶۳۸.
۹. الذريعة، ج ۱۱، ص ۲۱۳.
۱۰. الذريعة، ج ۲۰، ص ۳۴۱؛ الكرام البررة، ج ۱، ص ۱۵۳.
۱۱. فهرستواره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۴، ص ۱۱۱۲.
۱۲. فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۵، ص ۷۰۷.
۱۳. الذريعة، ج ۶، ص ۲۷۱.
۱۴. الكنى والالقاب، ج ۲، ص ۲۲۸ - ۲۲۹؛ الكرام البررة ، ج ۱، ص ۱۵۲ - ۱۵۳؛ اعيان الشيعة، ج ۲، ص ۸۷-۸۸؛ تكملة أمل الآمل، ج ۲، ص ۱۹۳؛ معجم المؤلفين، ج ۲، ص ۳۰۴ و ۳۰۹؛ علمای مجاهد ص ۱۶-۱۷.

منبع: کتاب فرزانگان قفقاز، عادل مولایی، صص ۴۳-۴۶.