تشخیص حق و باطل

أيُّها النّاسُ ، منَ عَرفَ مِن أخيهِ وَثيقَةَ دِينٍ و سَدادَ طريقٍ فلا يَسْمعَنَّ فيهِ أقاوِيلَ النّاسِ ، أمَا إنّهُ قد يَرمي الرّامي، و يُخطئُ السِّهامَ ، و يُحِيلُ الكلامَ ، و باطِلُ ذلكَ يَبورُ ، و اللّه ُ سَميعٌ و شَهيدٌ.

أمَا إنّه ليسَ بينَ الحقِّ و الباطلِ إلاّ أربَعُ أصابِعَ. ـ فسُئلَ عن معنى قولِهِ هذا ، فجَمعَ أصابِعَهُ و وَضعَها بينَ اُذُنهِ و عَينهِ ـ ثُمّ قالَ : الباطلُ أنْ تَقولَ : سَمِعتُ ، و الحقُّ أنْ تَقولَ : رَأيْتُ .حديث

بحار الأنوار :امام على عليه السلام فرمود : اى مردم! هر كس برادر خود را به استوارىِ دين و درستىِ راهْ شناخت، هرگز به گفته هاى مردم درباره او گوش نسپارد. زنهار كه گاه ، تيرانداز تير مى افكند و تيرهايش به خطا مى رود، و بسى سخن كه خلاف حقيقت است، گفتار باطل تباه است و خداوند شنوا و گواه.

هان! ميان حق و باطل جز چهار انگشت فاصله نيست. ـ از آن حضرت درباره معناى اين سخن سؤال شد. امام، انگشتان خود را به هم چسباند و آنها را ميان گوش و چشم خود گذاشت ـ و آن گاه فرمود: باطل اين است كه بگويى: «شنيدم» و حق آن است كه بگويى: «ديدم».

. برخي از راهكارهاي كلي و عمومي در اين زمينه امام علي(ع) كه با فتنه هاي مختلفي در دوران زندگي خود روبه رو بود، عواملي را سفارش نموده استكه به نمونه هايي اشاره مي شود:

1. 1.     هوشمندي و زيركي: علي(ع) فرمود: «در فتنه ها چونان شتر دو ساله باش، نه پشتي دارد كه سواري دهد و نه پستاني تا او را بدوشند»(نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، حكمت 1، ص 624).
2. جملات فوق اشاره به اين مطلب دارد كه انسان در فتنه با زيركي و هوشمندي حركت كند نه به فتنه گران سواري دهد، و نه به آنها باج عطا كند، در عين حالي كه ناظر فتنه هاست خود را از آلوده شدن حفظ نمايد.

2. آگاهي و شناخت از اوضاع زمان انسان هر چند هوشمند و زيرك باشد اگر از جريانات اجتماعي و رگه هاي نفاق و فتنه آگاهي نداشته باشد ممكن است ناآگاهانه وارد آن شود، به اين جهت لازم است نسبت به اوضاع زمانه آگاه بود.

3. تمسك به سنت پيامبر(ص) و اهل بيت عصمت(ع) پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت عصمت راه صحيح را براي همه بيان فرموده، الگو قرار دادن آنها و پيروي نمودن از سخنان آنها، و همين طور تمسك و توسل به آنها انسان را از فتنه حفظ مي كند. علي(ع) براي محفوظ ماندن از فتنه ها مي فرمايد: «پس بايد بر سنت پيامبر(ص) باقي مانيد كه برپاست و بر آثار رسالت تكيه نماييد كه آشكار است، به عهد نزديكي كه بسته ايد وفادار مانيد كه يادگار پيامبر بر آن تكيه دارد...».(همان، خطبه، 138، ص 258، شماره 6).

 در جاي ديگر فرمود: «اي مردم امواج فتنه ها را با كشتي هاي نجات [اشاره به سخن پيامبر اكرم(ص) كه فرمود: مثل اهل بيت من همانند كشتي نجات است] در هم بشكنيد و از راه اختلاف و پراكندگي بپرهيزيد»(همان، خطبه 5، ص 50، شماره 1)

در شعر ذیل از مثنوی مولانا به بیان حدیثی از پیامبر میپردازد که دل انسان از گفتار دروغ نمی آرامد و همچنان در جنبش و تکاپو است تا به حق برسد.

در مثنوی معنوی آمده است :

گفت غير راستي نرهاندت

داد سوي راستي مي خواندت

راست گو تا وا رهي از چنگ من

مکر ننشاند غبار جنگ من

گفت چون داني دروغ و راست را

اي خيال انديش پر انديشه ها

گفت پيغامبر نشاني داده است

قلب و نيکو را محک بنهاده است

گفته است الکذب ريب في القلوب

گفت الصدق طمانين طروب

دل نيارامد ز گفتار دروغ

آب و روغن هيچ نفروزد فروغ

در حديث راست آرام دلست

راستيها دانه دام دلست

دل مگر رنجور باشد بد دهان

که نداند چاشني اين و آن

چون شود از رنج و علت دل سليم

طعم کذب و راست را باشد عليم

حرص آدم چون سوي گندم فزود

از دل آدم سليمي را ربود

پس دروغ و عشوه ات را گوش کرد

غره گشت و زهر قاتل نوش کرد

کزدم از گندم ندانست آن نفس

مي پرد تمييز از مست هوس

خلق مست آرزواند و هوا

زان پذيرااند دستان ترا

هر که خود را از هوا خو باز کرد

چشم خود را آشناي راز کر