فتنه چیست؟و فتنه گر کیست؟

فتنه عبارت از این است که بعضى از امت با بعضى دیگر اختلاف مى‏کنند در امرى که تمامى امت حقیقت امر را مى‏فهمند که کدام است ، و لیکن یکدسته از قبول آن سرپیچى نموده ، و آگاهانه به ظلم و منکر اقدام مى‏کنند ، آن دسته دیگر هم که حقیقت امر را قبول کرده‏اند آنان را نهی از منکر نمى‏کنند و در نتیجه آثار سوئش دامن‏گیر همه امت مى‏شود

                        بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم 

سوره انفال آیه ۲۵: وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنکُمْ خَاصةً  وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شدِیدُ الْعِقَابِ: و بپرهیزید فتنه ( آزمایشى ) را که چون آید تنهامخصوص  ستمکاران شما نباشد و بدانید که خدا شدید العقاب است  )سخنی باداعیه داران اسلام وپیروان قرآن که ازصمیم قلب ازخدا بخواهیم اَللَهُمَّ نَوِّرقُلُوبَنَا بِالْقُرآن وَزَیِّنْ اَعْمَالَنَا بِالْقُرآن بحَقِ مُحَمَّدٍوَآلِهِ در آیات فوق خداوندمى‏خواهد همه مؤمنین را از فتنه‏اى که مخصوص به ستمکاران از ایشان است و مربوط به کفار و مشرکین نیست زنهار دهد ، و بهمین جهت باید مقصود از فتنه هر چند مختص به بعضى از مؤمنین است فتنه‏اى باشدکه تمامى افراد امت بایستى در صدد دفع آن برآیند ، و با امر به معروف و نهى از منکر که خدا بر ایشان واجب کرده از شعله‏ور شدن آتش آن جلوگیرى بعمل آورند .و بنا بر این ، برگشت معناى آیه به تحذیر تمامى مسلمانان از سهل‏انگارى در امر اختلافات داخلى خواهد بود ، چون این گونه اختلافات آنان را به تفرقه و اختلاف کلمه تهدید نموده و باعث مى‏شود که وحدت مسلمین به تشتت و چند دستگى مبدل شود ، و معلوم است که در این صورت هر دسته که غالب شود زمام را به دست مى‏گیرد ، و نیز معلوم است که این غلبه ، غلبه فساد است نه غلبه کلمه حق و دین حنیف که خداوند تمامى مسلمانان را در آن شریک کرده . پس گو اینکه فتنه مختص به یک دسته است یعنى مختص به ستمکاران ، و لیکن اثر سوء آن دامن‏گیر همه شده ، و در اثر اختلاف همه دچار ذلت و مسکنت و هر بلا و تلخ کامى دیگرى مى‏شوند ، و همه در پیشگاه خداى تعالى مسؤول مى‏گردند و خدا شدید العقاب است.گر چه خداى تعالى این فتنه را به اسم و رسم معرفى نکرده و آن را بطور مهمل ذکر فرموده و لیکن جمله بعدى که مى‏فرماید : لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنکُمْ خَاصةً  و همچنین جمله وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شدِیدُ الْعِقَابِ آن را تا اندازه‏اى توضیح داده و مى‏رساند که فتنه عبارت از این است که بعضى از امت با بعضى دیگر اختلاف مى‏کنند در امرى که تمامى امت حقیقت امر را مى‏فهمند که کدام است ، و لیکن یکدسته از قبول آن سرپیچى نموده ، و آگاهانه به ظلم و منکر اقدام مى‏کنند ، آن دسته دیگر هم که حقیقت امر را قبول کرده‏اند آنان را نهی از منکر نمى‏کنند و در نتیجه آثار سوئش دامن‏گیر همه امت مى‏شود و از اینکه خداوند همه امت را از آن زنهار داده معلوم مى‏شود که منظور ،آن ظلمى است که اثر سوئش عمومى باشد ، و چنین ظلمى ناچار باید از قبیل بر هم زدن حکومت اسلامى و زمام آن را به ناحق به دست گرفتن و یا پایمال کردن احکام قطعى از کتاب و سنت که راجع به حکومت حقه است باشد . و هر چه باشد در فتنه‏هاى واقع شده در صدر اسلام نمونه‏اش دیده مى‏شود ، بطورى که آیه شریفه کاملا و بطور وضوح بر آن فتنه‏ها منطبق مى‏گردد ، چون فتنه‏هاى مزبور وحدت دینى اسلام را منهدم نموده و با ایجاد تفرقه قدرت و شوکت اسلام را در هم شکست ، و خون‏هایى  ریخت و باعث اسارت و غارت و هتک نوامیس و حرمت‏ها گردید و کتاب و سنت متروک شد،همچنانکه خود قرآن از زبان پیغمبرش حکایت  نموده که گفت ) یا رَبّ‏ِ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًافرقان۳۰  :پروردگارا،قوم من این قرآن رارهاکردند)و از جمله مفاسد شوم این فتنه این است که امت اسلام حتى بعد از آنکه به اشتباهات واعمال زشت خود تنبه پیدا کند نمى‏تواند از آن عذاب دردناکى که این فتنه به بار آورده خود را نجات دهد ،آرى(کُلَّما أَرادُوا أَنْ یَخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعیدُوا فیها وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَریقِ۲۲حج:هرباربخواهندازشدت غم ازعذاب بیرون رونددرآن بازگردانده می شوندکه بچشیدعذاب آتش سوزان را) آیه شریفه امت اسلام را به فتنه‏اى تهدید کرده که وحدت کلمه‏شان را بر هم زده و دچار تفرقه و پراکنده گی شان مى‏کند ، و اگر از آن فتنه پرهیز نکنند دچار عذاب شدیدى مى‏شوند ، ، بنا بر این آیه شریفه تمامى مؤمنین را از فتنه‏اى که بعضى از ایشان بپا مى‏کنند زنهار مى‏دهد ، و این نیست مگر براى اینکه آثار سوئش دامنگیر همه مى‏شود آیه شریفه متضمن خطابى است اجتماعى و متوجه به عموم مؤمنین ، و در این صورت این نتیجه به دست مى‏آید که پس منظور از دعوت به خیرى که ایشان را زنده مى‏کند ، دعوت به اتفاق و تمسک عموم به حبل الله و اقامه دین و اجتناب از تفرقه و اختلاف است ،همچنانکه   فرموده: (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعًا وَ لا تَفَرَّقُوا..آل عمران۱۰۳:همگی به ریسمان خداچنگ زنید،وپراکنده نشوید)و نیز در همان باره فرموده : وَ أَنَّ هذا صِراطی مُسْتَقیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبیلِهِ..انعام۱۵۳:بدانیداین است راه راست من «حق وعدل» ،پس،ازآن پیروی کنید،وازراه های دیگرکه شماراازراه راست وحق پراکنده می کندپیروی نکنید)

مردحَجِّی همره حاجی طلب              خواه هندوخواه ترک ویا عرب

منبع:تفسیرالمیزان