روز تأمین اجتماعی

سابقه تأمین اجتماعی در ایران به تصویب اولین قانون استخدامی كشوری در سال 1301 باز می گردد كه طی آن، نظامی برای بازنشستگی به وجود آمد. در این قانون، سه اصل تأمین اجتماعی كه عبارت بودند از فراهم نمودن “حقوق و تأمین خاص” برای كسانی كه پس از خدمت، توانایی فعالیت خود را از دست می دهند، “مقرری خاص” برای كسانی كه به علت حادثه ای، علیل و از كار افتاده شوند و “حمایت كارفرمایان” از خانواده هر مستخدم كه فوت شود، به چشم می خورد. در اولین اقدام، طرح تشكیل “صندوق احتیاط كارگران راه آهن” در سال 1309 به تصویب دولت رسید. در این مصوبه، دولت تسهیلات خاصی را برای كارگران ضایعه دیده یا فوت شده در حین احداث راه آهن پیش بینی كرد. در سال 1315 “نظام نامه كارخانجات و مؤسسات صنعتی” برای كارگران بخش صنعت به تصویب هیأت دولت رسید. در سال 1325، قانون كار از تصویب هیأت دولت گذشت. طبق این قانون، كارفرمایان، علاوه بر اینكه مكلف به رعایت قانون بیمه كارگران بودند، بایستی دو صندوق شامل صندوق بهداشت (برای كمك به كارگر در مورد بیما ری هایی كه ناشی از كار نباشد) و صندوق تعاون (برای كمك در امور ازدواج، عایله مندی، بیكاری، از كار افتادگی، بازنشستگی، حاملگی و غیره) را در هر كارگاه تشكیل می دادند. در سال 1328، وزارت كار رسما تأسیس گردید و طبق ماده 16 قانون كار مصوب 17 خرداد 1328، مقرر شد صندوقی به نامه “صندوق تعاون و بیمه كارگران” برای معالجه و پرداخت غرامت كارگران تشكیل شود. در ادامه در اواخر سال 1331 و در دوره نخست وزیری دكتر محمد مصدق، “لایحه قانونی بیمه های اجتماعی كارگران” برای اولین بار به تصویب رسید و طبق آن سازمان مستقلی به نام “سازمان بیمه های اجتماعی كارگران” تاسیس شد. این سازمان مكلف و متعهد شد كمك ها و مزایای مقرر در لایحه را در مورد كارگران و كارمندانی كه بیمه می شدند، اعمال كند. درپی مجموعه تحولات یادشده، به موجب تصویب نامه ای كه در فروردین 1342 به تصویب هیأت وزیران رسید، سازمان بیمه های اجتماعی كارگران به “سازمان بیمه های اجتماعی” تغییر نام یافت تا زیر نظر وزارت كار و امور اجتماعی به فعالیت خود ادامه دهد. “بیمه های اجتماعی روستاییان” در سال 1347 به تصویب رسید كه در سال 1354 در سازمان تأمین اجتماعی ادغام شد. در سال 1351 با تصویب قانون تأمین خدمات درمانی مستخدمان دولت، “سازمان تأمین خدمات درمانی” تشكیل شد.  تشكیل وزارت رفاه اجتماعی، تحول دیگری بود كه در سال 1353 روی داد. این وزارتخانه، تقریبا تمامی امور مربوط به بیمه درمان و رفاه اقشار مختلف جامعه را تحت پوشش خود قرار داد. در این میان، تصویب “قانون تأمین اجتماعی” در تیرماه 1354 و تشكیل “سازمان تأمین اجتماعی” را می توان آغازگر تحولی نو در نظام تأمین اجتماعی كشور دانست. در سال 1355 با تصویب قانونی كه منجر به انحلال وزارت رفاه و تشكیل وزارت بهداری و بهزیستی شد، سازمان تأمین اجتماعی به “صندوق تأمین اجتماعی” تغییر نام داد و تعهدات و امكانات درمانی آن به وزارت بهداری و بهزیستی محول شد. اما این تغییر، چندان دوام نیاورد و با تصویب لایحه ای در شورای انقلاب در سال 1358، سازمان تأمین اجتماعی دوباره احیا گردید.   بعد از انقلاب با وقوع انقلاب اسلامی و تغییر قانون اساسی، مبحث “تأمین اجتماعی” به طور صریح به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران راه یافت. در اصل 29 این قانون آمده است: “برخورداری از تأمین اجتماعی برای بازنشستگی، بیكاری، از كار افتادگی، بی سرپرستی، حوادث و سوانح و نیاز به مراقبت های بهداشتی و درمانی به صورت بیمه ای و غیربیمه ای، حقی است همگانی و دولت موظف است خدمات و حمایت های فوق را برای یكایك افراد فراهم نماید.”   با این حال، تا سال های پایانی جنگ تحمیلی، تغییرات خاصی در حوزه تأمین اجتماعی صورت نپذیرفت و تنها استثنا را می  توان تصویب قانون بیمه بیكاری در سال 1366 دانست. اما با شروع برنامه های توسعه، تأمین اجتماعی به صورت جدّی در دستوركار برنامه ریزان قرار گرفت. در همین راستا، در برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (1368 تا 1372)، دو دیدگاه بیمه ای (اشاره به مشاركت مردم) و دیدگاه حمایتی (اشاره به وظیفه دولت) مورد توجه قرار گرفت. در سال 1367 قانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه شدگان به تصویب رسید كه با كاهش سن و سابقه موردنیاز برای بازنشستگی، فشار مالی بسیار سنگینی را به صندوق تأمین اجتماعی وارد كرد. در سال 1368 با تصویب قانونی، ارایه تعهدات درمانی و اداره امور مراكز درمانی سازمان تأمین اجتماعی از وزارت بهداشت، منتزع و به سازمان تأمین اجتماعی واگذار شد. در برنامه دوم (1373 تا 1378)، نگاه جامع تری به مقوله تأمین اجتماعی وجود داشت. در این برنامه در قالب دو نظام حمایتی، یكی مبتنی بر اشتغال و بیمه (برای افرادی كه توان كسب درآمد كافی و مشاركت در امر تأمین اجتماعی را دارند) و دیگری نظام حمایت های اجتماعی غیربیمه ای (برای افرادی كه كم درآمد یا نیازمند هستند)، به سامان دهی نظام تأمین اجتماعی پرداخته شد. پس از آن، با تصویب قانون بیمه همگانی خدمات درمانی در سال 1373، تحولاتی در نظام بیمه خدمات درمانی كشور پدید آمد كه تأثیرات مهمی بر سازمان تأمین اجتماعی گذاشت. در همین راستا، در سال 1376 قالیبافان خانگی فاقد كارفرما و در سال 1379 رانندگان حمل ونقل بار و مسافر بین شهری، تحت پوشش این سازمان درآمدند.