رحلت عالم ربانی سید العلماء و المجتهدین آیت اللَّه "سیدحسن موسوی بجنوردی" (1354ش)

سید العلما و المجتهدین آیت اللَّه میرزا حسن موسوی بجنوردی معروف به سیدآقا بزرگ در سال 1274 ش (1315 ق) در یكی از روستاهای توابع بجنورد در استان خراسان به دنیا آمد و همان جا نشو و نما یافت. وی سپس به مشهد رفت و علوم عقلی و نقلی را نزد استادانی همچون شیخ آقا بزرگ حكیم، میرزا محمد آیت اللَّه زاده خراسانی و ادیب نیشابوری اول فرا گرفت. پس از آن در 27 سالگی برای استفاده از حوزه علمی نجف رهسپار عراق شد و در محضر عالمان بزرگی همچون سید ابوالحسن اصفهانی، میرزای نایینی و آقا ضیاءالدین عراقی به تكمیل تحصیلات خود پرداخت. سید آقا بزرگ با حافظه شگرف و احاطه گسترده ای كه بر ادبیات فارسی و عربی، حكمت، كلام، تفسیر، حدیث، فقه و اصول و اغلب رشته های معارف اسلامی و فلسفه آن داشت، به زودی به عنوان یكی از برجسته ترین مدرسان و مجتهدان حوزه نجف، مشهور گشت، چنان كه پس از درگذشت آیت اللَّه بروجردی در سال 1340 ش، مرجعیت عامه او برای شیعیان جهان مسلم شد؛ ولی چون فیلسوفی آزاد و فقیهی آزاداندیش بود، خود را از مرجعیت كنار كشید و با فروتنی و آزادگی خاص خود، به تحقیق، تالیف و تدریس گرایید. آیت اللَّه بجنوردی برای آموزش اجتهاد، روش جدیدی ایجاد كرد كه بر پایه آن، یك قاعده فقهی را مطرح می نمود و پس از شرح مستندات و تاریخچه شكل گیری آن قاعده، آن را با مصادیق خارجی تطبیق می داد. این روش در آموزش و پیشرفت فضلا بسیار موثر بوده است. ایشان این روش را در كتاب القواعد الفقهیه در هفت جلد نگاشت كه مهم ترین و مفصل ترین كتابی است كه در قواعد فقهی شیعه نوشته شده است. آیت اللَّه بجنوردی در نجف حوزه درسی پر رونقی داشت و با مراكز علمی جهان اسلام از قبیل جامع الازهر مصر نیز در ارتباط بود. از وی آثار دیگری بر جای مانده كه قَولُنافی الحكمة، یكی از بهترین شرح ها بر اسفار مُلاصدرا ، مُنتَهی الاصول ، حاشیه بر عروةُ الوثقی و ذَخیرَةُ المَعاد از آن جمله اند. سرانجام این فقیه برجسته و عالم بزرگ در دهم تیرماه 1354ش برابر با بیستم جمادی الثانی 1395ق در هشتاد سالگی در نجف بدرود حیات گفت و در جوار آرامگاه استادش، سید ابوالحسن اصفهانی به خاك سپرده شد.