رحلت آیت الله شیخ محمدباقر بیرجندی ، از علمای بنام قرن چهاردهم(1352هجری قمری)

آیت الله محمدباقر بیرجندی در ربیع الاول ۱۲۷۶هجری قمری در روستای «گازر» - از توابع قائن - در خانواده ای اصیل و با سابقه علمی دیده به جهان گشود و پس از طی دوران کودکی، ادبیات و علوم بلاغت را نزد والد بزرگوارش شیخ محمدحسن قائنی فراگرفت. مرحوم بیرجندی، ۱۲ ساله بود (۱۲۸۸ه.ق) که به سوی قائن حرکت کرد و در مدرسه جعفریه ساکن شد و نزد برادرش حاج ملامحمدعلی و اساتید دیگر (هم چون سیدابوطالب قائنی) ادبیات و معانی و بیان را تکمیل نمود. علامه بیرجندی پس از عزیمت به مشهد مقدس و در سن ۱۴ سالگی (۱۲۹۰ه.ق)، به مدرسه میرزاجعفر رفت و در مدت چند سال، برخی از کتب فقهی و اصولی (معالم، قوانین و شرح لمعه) را نزد میرزاهدایت الله مدرس ابهری و کتاب های شیخ انصاری (رسائل و مکاسب) را نزد شاگردان شیخ فراگرفت. حکمت و فلسفه را نیز نزد میرزاعلی رضا مدرس سبزواری و علوم تجدید و قرائت را در محضر ملاعلی مزینانی آموخت. وی در این مدرسه در کمال اعزاز و احترام بود و حجره مرحوم شیخ الرئیس قاجار را بدو داده بودند و به توصیه اعتصام الملک، رکن الدوله، فرمانروای خراسان، و میرزاسعیدخان، متولی آستان قدس، کمال احترام را بدو می کردند. استاد وی، میرزاهدایت الله ابهری بار ها گفته بود: «من درس را تنها برای ایشان می گویم، زیرا که شیخ بهایی در عالم رؤیا سفارش او را به من فرموده است و گفت که او در آینده به مقاماتی عالی خواهد رسید». شیخ محمدباقر بیرجندی در ۲۰ سالگی (۱۲۹۶ه.ق) رخت سفر به تن کرد و آهنگ نجف نمود. وی درحالی که فاضلی کوشا و درس خوانده بود و در فقه، اصول، کلام، فلسفه و ادبیات دستی توانا داشت، در حلقه درس اساتید نام آور نجف اشرف شرکت جست و در فقه، اصول، درایه و رجال از محضر آنان استفاده های فراوانی برد. با ورود آیت الله میرزا شیرازی به سامرا (۱۲۹۳ه.ق)، حوزه علمیه پرعظمت و باشکوهی در آنجا تشکیل گردید که چشم روزگار، مانند آن را کم تر دیده بود. از این رو، اکثر درس آموختگان نجف، پس از چندی راه به سامرا می سپردند تا از برکات وجودی میرزای شیرازی و شاگردان او بهره برند. مرحوم علامه شیخ محمدباقر بیرجندی نیز در سال ۱۳۰۰ق به سامرا رفت و سالیانی چند در فقه و اصول از محضر فقیه فخرآفرین شیعه، حضرت میرزای شیرازی (د. ۱۳۱۲ه.ق)، بهره های فراوانی برد. وی هم زمان در علم حدیث و رجال از محضر محدث جلیل، میرزاحسین نوری (د. ۱۳۲۰ه.ق) - صاحب مستدرک - استفاده کرد و مورد توجه فراوان آن دو قرار گرفت. میرزای شیرازی که استعداد او را در فقه دید، بدو دستور داد که در این علم، کتاب بنویسد و او به تألیف کتاب وثیقةالفقهاء و ایضاح الطریق مشغول شد. زمانی که جلد اول آن به پایان رسید، تقدیم محضر استاد نمود و میرزا پس از آن که یکی دو ماه آن را مطالعه فرمود، او را تحسین کرد و با تأکید و تکرار بدو گفت: «بنویس! بنویس!» علامه شیخ محمدباقر بیرجندی پس از رسیدن به مقام عالی اجتهاد و کسب اجازات متعدد اجتهادی و روایتی از اساتیدش در ۳۰ سالگی (۱۳۰۵ه.ق) رهسپار حج بیت الله الحرام و مدینه منوره شد و پس از بازگشت از سفر حج، به سوی زادگاه خویش آهنگ سفر کرد و در آنجا رحل اقامت افکند. در بیرجند پس از ازدواج، به تألیف و تصنیف، تدریس علوم دینی و تربیت شاگردان، افتاء و پاسخ گویی به پرسش های مردم، اقامه جمعه (که آن را واجب تعیینی می دانست) و جماعت پرداخت. هم چنین منزل او محل رفع دعاوی و خصومات مردم و قضاوت شرعی بود و به عنوان حاکم شرع به اجرای احکام دین (مانند: طلاق زنانی که شوهران آن ها مفقود شده بودند) می پرداخت، و البته در اواخر عمر شریفش از قضاوت دوری می کرد. همه مردم منطقه قائن و بیرجند و مردمان افغانستان - از سنی (حنفی) و شیعه - در مسائل مذهبی، بدو مراجعه می کردند و او برحسب هریک از مذاهب، فتوا صادر می کرد و در خطابات رسمی از سوی علمای هرات و دولت افغانستان، از او به «مفتی الفریقین» تعبیر می شد. وی عقیده داشت هرکس باید برای روز جهاد، آماده باشد و واجب است فنون نظامی را فراگیرد و لذا هر روز تفنگش را برمی داشت و با گروهی از بزرگان و رؤسای شهر به صحرا می رفت تا تمرین تیراندازی نمایند و فنون رزم را بیش از پیش فراگیرد. حتی به برخی از جوانان، از زکات و حقوق شرعی مالی می پرداخت تا در تیراندازی استادی ماهر شوند و به گروهی دیگر آموزش دهند. هم چنین دو نفر از کسانی که در تیراندازی و کار با سلاح گرم مهارت داشتند استخدام کرده بود، که خبر این حرکت و اقدام در چند شماره روزنامه «حبل المتین» درج شد. او همه روزه به تدریس فقه و اصول می پرداخت و از این رهگذر، گروه بسیاری از فضلای قائن و بیرجند را در دامان خویش پروراند که برخی از ایشان عبارت اند از: آیت الله حاج شیخ محمدحسین آیتی بیرجند (۱۳۹۲-۱۳۱۰ه.ق)، صاحب بهارستان و مقامات معنوی و آیت الله شیخ جواد عارفی بیرجندی. از آن مرد بزرگ، کتاب های فراوانی در رشته های مختلف علوم اسلامی چون: فقه، اصول، حدیث، تفسیر، تاریخ، کلام، رجال و درایه، قرائت و تجوید، شعر و ادب، به جای مانده که شمار آن ها به ۶۲ اثر می رسد و اکثر آن ها به خط شریفش در کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی نجفی مرعشی موجود است. آیت الله شیخ محمدباقر بیرجندی سرانجام پس از عمری تلاش و کوشش در راه اعلای کلمه حق، در ذی الحجةالحرام سال ۱۳۵۲ هجری قمری در سن هفتاد و شش سالگی چشم از جهان فروبست. پیکر او را در مدرسه معصومیه غسل دادند و پس از تشییعی کم نظیر، در مقبره مخصوص خویش به خاک سپردند. به دنبال اعلام خبر وفاتش، در بیش تر شهرهای ایران مجالس یادبودی برگزار شد و حوزه علمیه قم به سوگ نشست و آیت الله مرعشی در مدرسه فیضیه، مجلس باشکوهی منعقد ساخت.