روح نامیرای تلاش/ بخش اول

روز پدر
سیزدهم رجب، زادروز میلاد پدرِ بزرگ وار دو پیشوای الهی، امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام را روز پدر نام نهاده اند؛ روزی که بسان فرصتی طلاییْ در صحنه یادآوری و تقدیر از زحمات بی دریغ پدر است. روزی برای تفکر درباره تلاش ها، رنج ها، از خودگذشتگی ها و ایثار پدران جامعه. روز «خدا قوّت» گفتن به پدر و زدودن اندکی از غبار خستگی چهره پُر مِحنت و محبت او. روز نظاره لبخند زیبای پدر. روزی برای به یاد پدر بودن، با پدر بودن و برای پدر بودن.

پدر، کوه رنج
پدر کوه رنج است و معدنِ گنج، مظهر ایثار است و وفا، کانون لطف است و صفا، نامش همراه شکوه و وقار، نگاهش نافذ و پراقتدار، کلامش متین و استوار، وجودش همیشه کوشا و بی قرار و هستی اش پر افتخار، گام هایش مردانه و پر صلابت، دست هایش توانا و پرسخاوت، بازوانش قوی و پرقدرت و نگاهش آینه محبّت؛ پدر، روشنایی خانه است و نور فروزان کاشانه، صبح گاهش طلوع آفتاب مهربانی است و شام گاهش تابش مهتاب زندگانی؛ پدر، دریای محبت است و اقیانوس شفقت، ناخدای دریای توفانی و غوّاص اقیانوس مهربانی؛ پدر امیدبخش زندگی است و مایه سرزندگی، مِهرش شهدِ گل های منزل است و لبخندش قرارِ دل.

تبریک روز پدر
پدر، روزت مبارک باد که همه روزهای زندگی از فروغ نگاه تو روشن است. پدر، اگرچه در تقویم روزها، روزی را به پاس احترام تو نام نهاده اند، ولی ما در تقویم عشقِ وجودمانْ همه روزها را به پای تو می ریزیم. پدر، وجود پرمهرتْ گرمی بخش حیات ماست و لبخندهای صمیمی اتْ لذت بخش اوقاتمان. پدر، اگرچه پاس داشت محبت های بی کران تو، فراتر از توان بی مقدار ماست، گرامی داشت یادت را کم ترین وظیفه خود می دانیم و از اعماق وجود می گوییم: «پدر عزیز، روزت مبارک».

پدر، امین پروردگار
در فرهنگ شکوه مند اسلام، پدر بودنْ شأنی مهم و مقامی والاست و ارزش فوق العاده ای دارد. در بینش اسلامی، پدر امانت داری است که فرزند به وی سپرده می شود و او در حفظ و شکوفایی این هدیه و امانت الهی می کوشد و با تلاش و مجاهدت های بی دریغ خود، مانند باغبانی پر مهر و عطوفتْ به پرورش گل های هستی اش می پردازد و چه مقامی از این بالاتر که انسانْ شایسته عهده داریِ امانت خداوندی گردد و پروردگار او را «امین» خود بداند.[1]

آموزش احترام به پدر
در تربیت اسلامی، کلیدهای سودمندی وجود دارد که می تواند راه گشای مسائل تربیتی نسل کنونی باشد. در این راستا، در حدیثی از امام صادق علیه السلام ، یکی از راه های محترم شدن پدران در بین کودکانشان، الگودهی شایسته احترام به پدر است. دانای آل محمد صلی الله علیه و آله در جمله ای کوتاه، شیوه ای مهم از دنیای پُرگهر تربیت دینی را چنین بیان می دارد: «با پدرانتان خوش رفتار باشید، تا فرزندانتان با شما خوش رفتاری کنند»[2]؛ شیوه ای که ریشه در بیانات مولای متقیان، امیرمؤمنان دارد که فرمود: «هر کس به پدر و مادرش نیکی کند، فرزند او به او نیکی خواهد کرد»[3] و بدین طریقْ آموختند که احترام به پدر را می توان با آموزش عملی به فرزندان یاد داد.

اهمیت احترام به پدر ومادر
پیام آور رحمت و عطوفت، حضرت ختمی مرتبت، محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله درباره مقام والدین می فرمایند: «آن دو بهشت و دوزخ تواند»[4]، و با این بیان طلایی، فرمودند که اگر انسانی خواهان سعادت ابدی باشد، با استفاده از این راه کار و توجه شایسته به پدر و مادر خود، می تواند جایگاه بلندِ بهشت را از آنِ خود کند و در مقابلْ به کسی که بی احترامی به پدر و مادر روا می دارد، وعید دوزخ می دهد باشد که قدری در عاقبت کار خویش اندیشه کرده و از ادامه راه نافرمانی صرف نظر کند.

معنای نیکی به والدین
امام صادق علیه السلام در بیان معنای احسان و نیکی به پدر و مادر، در شرح آیه 83 سوره بقره که در آنْ امر به نیکی به والدین شده[5]، می فرمایند: «نیکی کردن این است که با آنان خوش رفتاری کنی و اجازه ندهی که مجبور شوند آن چه را نیاز دارند، به زبان آورند و از تو بخواهند[6].] بلکه پیش از آن که اظهار کنند، آن را برطرف سازد]»؛ یعنی شایسته است فرزند در رسیدگی به پدر و مادر خویشْ تا آن جا که مواظبت به عمل آورد که از تمام نیازهای آن ها آگاه بوده و پیش از اعلام نیاز از سوی والدین، در برطرف ساختن نیازشان بکوشد و البته اگر چنین مواظبتی به عمل آورد، سزاوار است گفته شود که او به پدر و مادر خویش نیکی کرده است.

حقوق پدر از نگاه نبی اکرم صلی الله علیه و آله
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله درباره حقوق پدر، در پاسخ فردی که از ایشان درباره حقوق پدر بر فرزند پرسیده بود، فرمودند: «فرزند نباید پدر را به اسم صدا بزند، جلوتر از او راه برود و پیش از پدر بنشیند. هم چنین نباید برای پدرش دشنام بخرد؛ یعنی کاری کند که دیگران پدر او را مورد شماتت و دشنام قرار دهند»[7]. «فرزند باید در هنگام خشمِ پدر، در برابر او خاشع باشد»[8]؛ یعنی کاری نکند که موجب ناراحتی و عصبانیت بیش تر پدر شود. هم چنین لازم است فرزند در رعایت آداب معاشرت با والدین پیش از آن ها شروع به خوردن غذا نکند و در سخن گفتن، صدای خود را بلندتر از ایشان نگرداند.[9]

نیکی به والدین، استثنایی ندارد
از نظر دین اسلام، درباره نیکی به پدر و مادر، هیچ تفاوتی بین پدران و مادران نیست و در هر شرایطْ و عقیده و مرامی که باشند، احترام و احسان به آن ها واجب و لازم است. امام باقر علیه السلام در این زمینه می فرمایند: «سه چیز است که خداوند بین کافر و مؤمن فرقی نگذاشته است: یکی برگرداندن امانت به صاحب آن؛ دوم وفای به عهدْ؛ و سوم نیکی به پدر و مادر که در هر سه مورد، فرقی بین مؤمن و کافر نیست»[10]. بر این اساس، درمی یابیم که نیکی به پدران و مادران غیرمذهبی هم لازم است و تنها زمانی که آن ها ما را به گناه و انحراف از مسیر توحید فرا خوانند، نباید اطاعتشان کرد.

نصیحت پدرانه
یکی از شاخصه های پدر خوب در سیمای اهل بیت علیهم السلام ، نصیحت هایی است که به فرزندان داشته اند؛ سنتی که نمونه آن را در قرآن[11] و در نصیحت های لقمان به فرزندش مشاهده می کنیم.[12] اندرزهای لقمان به فرزندش و نصیحت های اهل بیت علیهم السلام نسبت به فرزندانشان، گویای اهمیت نقش پدر است. امام سجاد علیه السلام در سخنانی خطاب به پدران می فرمانید: «... تو به دلیل مسؤولیت و ولایتی که بر فرزندت داری، موظفی او را خوب تربیت کنی و به جانب پروردگارش رهنمون باشی و به او کمک کنی تا در ارتباطش با تو، از خداوند فرمان ببرد...»[13]. روشن است که اگر گفت و گوها و اندرزهای پدر همراه با عاطفه و مهر پدری باشد، می تواند یکی از سودمندترین شیوه های ارشاد و اصلاح فرزندان گردد.

خوش رفتاری با پدر و عنایت اهل بیت علیهم السلام
یکی از یاران امام صادق علیه السلام به نام «عمّار» نقل می کند که روزی همراه فرزندم، اسماعیل که نسبت به من خوش رفتار بود و در حق من نیکی بسیار می کرد، نزد امام صادق علیه السلام رفته و عرض کردم: اسماعیل با من خوش رفتار است و احترام مرا نگه می دارد. امام صادق علیه السلام با شنیدن این مطلب فرمودند: «من پسرت را دوست داشتم، ولی اینک به دلیل رفتار خوبی که با پدرش دارد، علاقه ام به او دو چندان شده است»[14]. این سخن گران بهای حضرت علیه السلام، گویای نقش برخورد شایسته با پدر و مادر درجلب محبت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله است.

منبع: مجله گلبرگ، شهریور1382، شماره 42، بزرگ داشت روز پدر/روح نامیرای تلاش
--------------------------------------
پی نوشت:
[1]  ر.ك: على قائمى، نقش پدر در تربيت، تهران: اميرى، ص 39.
[2]  ر.ك: محمد محمدى رى شهرى، ميرزان الحكمة، ترجمه حميد رضا شيخى، قم: دارالحديث، چ 2، 1379، ج 14، ص 7105، ح 22674.
[3] ر.ك: عبدالواحد بن محمد تميمى آمدى، تصنيف غُررُالحكم و دُررُالكِلَم، قم: دفتر تبليغات اسلامى، ص 407.
[4]  ميزان الحكمة، ح 22669.
[5] «.. و بِالوالدينِ احسانا».
[6]  ميزان الحكمة، ح 22670.
[7] ميزان الحكمة، ح 22725.
[8] همان، ح 22726.
[9] ر.ك: سيد عبدالحسين دستغيب، گناهان كبيره، قم: اسلامى، چ 10، 1376، ج 1، ص 133.
[10] همان، ص 127؛ اصول كافى، ج 2، ص 129.
[11]  سوره لقمان، آيه 13.
[12]  محمدجواد طبسى، حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت عليهم السلام، قم، دفتر تبليغات اسلامى، چ 2، 1376، ص 178.
[13] ر.ك: دفتر همكارى حوزه و دانشگاه، روان شناسى رشد با نگرش به منابع اسلامى، تهران: چ 1، 1375، ج 2، ص 857؛ تحف العقول، ص 189، ح 23.
[14] محمد محمدى اشتهاردى، داستان دوستان، قم: دفتر تبليغات اسلامى، چ 3، 1370، ج 1، ص 277؛ اصول كافى، ج 2، ص 161.