ارزیابی گام اول و برنامه ریزی برای گام دوم انقلاب؛ مسؤلان، روحانیت و نظام ‌‌‌| علامه مصباح یزدی (ره) + متن

ارزیابی گام اول و برنامه ریزی برای گام دوم انقلاب؛ مسؤلان، روحانیت و نظام | علامه مصباح یزدی (ره) + متن

در این بخش از ضیاءالصالحین، بیانات ارزشمند حضرت آیت الله مصباح یزدی (ره) را با موضوع «ارزیابی گام اول و برنامه ریزی برای گام دوم انقلاب» به مدت 50 دقیقه تقدیم علاقه مندان می نماییم.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم

الْحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمِین وَ صَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ و آلِهِ الطَّاهِرِین

أللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الحُجَّةِ بْنِ الْحَسَن صَلَوَاتُکَ عَلَیهِ وَ عَلَی آبَائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِی کُلِّ سَاعَةٍ وَلِیا وَ حَافِظا وَ قَائِدا وَ نَاصِرا وَ دَلِیلا وَ عَیْنَا حَتَّی تُسْکِنَهُ أرْضَکَ طَوْعا وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلا

ارزیابی گام اول و برنامه ریزی برای گام دوم؛ مسئولان نظام و روحانیت

خدای متعال را شکر می کنم که حیاتی افاضه فرمود و توفیقی که امروز در جمع نورانی شما عزیزان شرکت کنم و از انفاس قدسیه شما و از افکار و آراء بلندتان استفاده کنم و هم از همت شما سرمشق بگیرم و چند روزی که از زندگی باقی مانده سعی کنیم که تنبلی ناامیدی عارض ما نشود و بتوانیم انجام وظیفه کنیم.

از سال پیروزی انقلاب تا به حال بیش از یک اربعین گذشته و همه ما کمابیش تجربه هایی از این شرایط استثنایی تاریخ مان اندوختیم. بعضی ها مشاهدتاً و بی واسطه، بعضی ها را هم دیگران برای ما نقل کردند و شنیدیم. طبعاً حوادثی تلخ و شیرین مثل همه حوادثی که در عالم سراغ داریم از همه زمان های گذشته، از اول پیدایش حضرت آدم روی زمین تا به حال، ظاهراً هیچ زمانی برایش نمی شود داد که زمانی بوده برای یک گروه چند نفری همه شادی بوده و هیچ ناراحتی ای وجود نداشت یا برعکس همه تلخی و مصیبت بوده؛ این دنیا با هم قاطی است؛ «وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ»[سوره اعراف /  169]. ما انتظار داریم و امیدواریم خدا توفیق بدهد که باز هم چند صباحی در این عالم بتوانیم انجام وظیفه کنیم و اگر کوتاهی هایی داشتیم و قابل جبران است، جبران کنیم، اشتباهاتی داشتیم ترمیم کنیم؛ هم خودمان آنچه خیر و سعادت است به آن برسیم و هم برای دیگران قدمی در این راه برداریم. برای این که بتوانیم بفهمیم که در چه موقعیتی هستیم و کسانی که از اول انقلاب حضور داشتند به خصوص، یا قبل از انقلاب هم کسانی فعالیت هایی داشتند که به پیروزی انقلاب انجامیده، ببینیم اگر اشتباهاتی بوده جبران کنیم، اقلا تکرار نکنیم؛ اگر وظیفه ای نسبت به دیگران داریم و کوتاهی شده و غفلت کردیم، این ها را جبران کنیم و انجام بدهیم.

دو مسئله محوری در این مطالعه و بررسی قابل توجه است: یکی این که این نظام بطور کلی از آن وقتی که انقلاب پیروز شد و این نظام برقرار شد، کسانی که مسئولیت هایی در این نظام داشتند و خدماتی انجام دادند و کارهایی به عهده گرفتند احیاناً بعضی جاها هم اشتباهی کردند، بررسی کنیم که در این مسئولیت هایی که بر عهده گرفتند یا بر عهده آن ها گذاشته شد و تلاش کردند تا بدست آوردند، این کارهایی که انجام شده بعنوان کلی نظام، نه بعنوان یک شخص یا یک گروه خاص، آیا همه این ها درست بوده در مسیر صحیحی این حرکت ها واقع شده، یا نه، اشتباهات جدی در این ها وجود دارد که هرچه زودتر جلوی آن گرفته شود و کمتر شود هم به نفع نظام است و هم ما خودمان بیشتر بهره بردیم؛ یعنی یک بررسی چهل ساله بعنوان بررسی نظام و مسئولین نظام؛ این یک محور است که خوب است روی آن مطالعه جدی داشته باشیم تا بفهمیم لااقل آن اندازه ای که توان ما اقتضاء می کند چه کار کنیم که به این نظام خدمت کرده باشیم وظیفه مان را ما انجام دهیم، آن که وظیفه ما است، بعداً کوتاهی نکنیم.

محور دیگر این است که ما بعنوان قشر خاصی از جامعه، فارسی عوامانه آن آخوندها، یک مقدار ادبیانه تر روحانیت، ما در میان سایر اقشار چه وظیفه خاصی داریم که ابتدا این وظیفه متوجه ما می شود برای این که دیگران آمادگی انجام آن را ندارند از آن ها برنمی آید و اگر تزاحم پیدا کند این وظیفه با سایر وظایف، برای ما اولویت خواهد داشت؟ البته برای بعضی اقشار دیگر هم چیزهای دیگر می تواند اولویت داشته باشد؛ فرض بفرمایید صنعت گران، کشاورزان، آن ها در این ضعف اقتصادی کشور وظایف دیگری برعهده آن ها است که از ما برنمی آید؛ اما از آن ها برمی آید.

ما بعنوان قشر خاصی که یک ویژگی هایی داریم که خودمان کمابیش اين ویژگی ها را می شناسیم چه وظایف خاصی داریم؟ بايد بررسی کنیم که آیا ما در اين ها کوتاهی کرده ایم یا نه؟ یعنی فرقش با محور اول این بود که در آن محور خود نظام مورد بررسی قرار می گیرد و طبعاً مسئولین مختلف نظام در قوای مختلف و نهادهای مختلف، آن ها مسئول اول بودند؛ در این محور این است که ما بعنوان آخوند در این نظام چه وظیفه خاصی داریم که ابتدا متوجه ما می شود و اگر نکنیم، اگر کمبودی باشد مسئول آن ما هستیم؛ آن وقت بررسی کنیم ببینیم در طول این چهل سال این وظیفه را درست انجام داده ایم یا نه و اگر کاستی هایی داشته سعی کنیم در حد امکان جبران کنیم.

اما راجع به محور اول خیال می کنم جا دارد که مطالعه شود در سیاست هایی که مسئولین کشور بعد از انقلاب تا به حال داشتند، پیگیری کردند و اجرا کردند، حالا گاه سیاست های اعلام شده و علنی و آشکار، گاهی هم ناگفته و نانوشته، اما عمل برطبق آن سیاست ها بوده. در این جا مقصود این نیست که شخص خاصی یا یک دولت خاصی یا یک نهاد خاصی را ما مؤاخذه کنیم و بگوییم مثلاً این دولت اشتباه کرده؛ می خواهیم ببینیم اصلاً دولت ها وظایف خودشان را درست انجام داده اند یا نه؛ در مقابل این نظام آن چه باید انجام بدهند، انجام داده اند یا نه؛ اگر ندادند اشکال از کجاست؟ این چیزی نیست که بنده با این ضعف حافظه و ضعف اطلاعات و معلومات و به اضافه ضعف های دیگر از فهم و ایمان و معرفت و معلومات بتوانم یک مطلب آماده و شسته، رفته ای خدمت شما تقدیم کنم؛ یک کار گسترده ای است که البته در سطوح مختلفی می شود انجام بگيرد؛ از لحاظ ضعف و شدت، و وسعت و ضیق؛ ولی به هرحال کاری نیست که بنده در این جلسه بتوانم انجام بدهم؛ اما کلیاتی را می شود لااقل بعنوان احتمال مطرح کرد. شاید مطرح کردن اين مطلب زمینه ای شود که آقایان در فرصت هایی که خودشان و دوستانشان دارند مطالعه محققانه ای انجام دهند و به رأی مطمئنی برسند؛ بنده فقط بعنوان یک احتمال عرض می کنم.

ممکن است کسی ادعا کند که دولت هایی که بعد از انقلاب تشکیل شده، بعنوان یک دولت آن هم دولت به معنی حکومت منظورم است، یعنی مجموع سه قوه و نهادهای مربوطش هیچ کدام موفقیت کامل و صددرصد نداشته اند؛ بله؛ ممکن است افرادی بوده اند که هیچ کوتاهی نداشتند، امتیازات فوق العاده ای هم داشتند، ولی بعنوان یک نظام حکومتی، دارای نقایصی هم بودند که شخص خاصی مسئول آن نبوده؛ کاری نبوده که یک نفر بتواند همه آن را عهده دار شود؛ مثلاً فرض کنید دولتی تشکیل شده و يک فرد بعنوان رئیس قوه مجریه یا خودش اشکالاتی داشته، بايد بفهمد چه اشکالی بوده، یا اگر نه، فرضاً خودش هیچ اشکالی نداشته، کسانی که همراه او کار می کردند چه نقص هایی داشتند که او نتوانسته کار خودش را به خوبی انجام دهد. تأکید می کنم منظور این نیست که شخص خاصی را یا دولت خاصی را ما مورد ملامت قرار دهیم یا بخواهیم مؤاخذه کنیم و تبلیغ له یا علیه بکنیم؛ می خواهیم خودمان بفهمیم که وظیفه ما چیست تا اگر ما باید کاري انجام دهیم در آینده متوجه باشیم که چه ضعف هایی وجود داشته و برای رفع آن ضعف ها در حد میسور تلاش کنیم.

با همین قیدهايي که عرض کردم که شخص خاصی منظور نیست، اجمالاً می شود گفت مثلاً هیئت دولت، بیش از بیست نفر از رئیس جمهور و وزراء مجموعاً کاری می کنند، می گوییم دولت این کار را کرد؛ البته چه بسا عامل آن یک نفر یا دو نفر بوده اند. احتمالی که می خواستم عرض کنم که زمینه شود برای این که آقایان اگر مطالعه عميقی در این زمینه نداشتند در صورتی که کار واجب تري نداشته باشند بخشی از وقتشان را به این مطالعه اختصاص دهند، این است که آیا اشکال مشترکی بین مسئولین در طول این چهل سال وجود داشته که در هر دولتی ما ببینیم درصدی از آن وجود دارد، یا اين که دولتی بوده که اتفاقاً در جهتی ضعف داشته، فرض کنيد در مسائل اقتصادی بلد نبوده، مثلا عرض می کنم، یکی دیگر در مسائل نظامی نقص داشته، یکی دیگر در فرهنگ نقص داشته. آیا اشکال مشترکی هست بین دولت ها که همه کمابیش از این ضعف بی بهره نبودند؟

بنا شد من بعنوان احتمال عرض بکنم. بنده خیال می کنم چنین احتمالی بی جا نیست. آن چه برای این که این انقلاب کاملاً به اهدافش برسد و مسئولین وظایف خودشان را درست انجام دهند، برخاسته از هدف انقلاب بود. ما اگر در هر چیزی شک کنیم، در بیانات سیاسیون و دیگران، ظاهراً در فرمایشات امام جای هیچ شکی نیست که از روز اول ایشان تکيه کلامشان «اسلام» بود؛ تا روزهای آخر حیاتشان اگر پیشرفتی حاصل می شد مي گفتند از «اسلام» است؛ اگر ضعفی بود می گفتند ما وظیفه اسلامی مان را درست انجام ندادیم؛ پیروزی بر دشمنان عائد می شد، می گفت این ها از اسلام سیلی خوردند؛ با این که همه دنیا می گفتند این ها از امام سیلی خوردند، ایشان می فرمود شخص اهمیتی ندارد آن ها از اسلام سیلی خوردند؛ خرمشهر آزاد شد، این جریان عجیبی که معجزه وار آزاد شد، امام فرمود خرمشهر را خدا آزاد کرد. از نظر امام هدف روشن بود و صدها نمونه کوچک و بزرگ در مقاطع مختلف که کاملاً بیان می کرد که امام فقط به دنبال این بود که آنچه که اسلام می خواهد عمل شود؛ وظیفه او براساس بینش اسلامی چیست، آن را عمل کند؛ چه خواهد شد؟ خیلی در بند آن نبود. اگر از این هدف غفلت شد و فراموش شد، یا نه، اصلاً کسانی قبول نداشتند فرض است، من به کسی نسبت نمی دهم کسانی اصلاً اعتقاد به این نداشتند که باید به اسلام عمل شود، می گفتند اسلام درست است، دین خوبی هم هست، اما برای 1400سال پیش است. احتمال می دهم در بعضی از کلمات بعضی از مسئولین رده بالا این بود که اگر ما بخواهیم اسلام را با این ظواهر آیات و روایات عمل کنیم و در جامعه مان تحقق ببخشیم با شرایط روز نمی سازد. ظن من این است، یک مقدار ظن قوی است که بعضی از مسئولینی که عالی ترین مقام اجرایی کشور را به عهده داشتند و شاید لباس روحانیت هم داشتند به اين مطلب تصریح کردند.

اگر کسی احتمال بدهد که این آقا که این حرف را زد، یک مقدار آزادمنشی داشت، یا بگویید جرأت و شجاعتی که آنچه در دلش هست را بگوید، شاید کسان دیگری هم بودند که همین طور فکر می کردند، منتها صلاح خودشان نمی دانستند که بگویند؛ شايد در بین دولتمردان یا در قوه قضائیه یا در قوه مقننه کسانی بودند که این گونه فکر می کردند که اسلام خوب، خدا صحیح، پیغمبر درست، اما نمی شود دینی برای همه زمان ها بیاید؛ شرایط عوض می شود، باید قوانین هم عوض شود، سیاست های اجرایی هم هست، اصلا امکان ندارد، یا اگر کسی بگوید این قابل اجرا نیست؛ یا باید اهداف مادی انقلاب را پیش برد، یا باید احکام اسلام را اجرا کرد به هر قیمتی که تمام شود، يا کلامی که متضمن این اشاره باشد که ما حاضر نیستیم احکام اسلام را به هر قیمتی عمل کنیم.

یادم می آید در سالن اجتماعات همین موسسه، یکی از مسولین درجه اول کشور به مناسبتی دعوت شده بودند و این جا سخنرانی کردند، این جمله از ايشان در گوش من هست؛ ایشان گفتند ما ولایت فقیه را چون در قانون اساسی آمده، قبول داریم. یعنی اگر در قانون اساسی نیامده بود، قبول نداشتیم و چون قانون اساسی وحی منزل نیست، می شود آن را تغییر داد؛ این را من می گویم، ایشان نفرمودند. شاید امروز هم کسانی در گوشه و کنار باشند که از حرف هایشان همین مضامين در بیاید؛ اعم از این که رسماً مسئولیتی داشته باشند، یا نه، انتظار مسئولیت پذیری داشته باشند. ظاهراً این مطلب منحصر به یک نفر و یک وزیر و یک مسئول نیست؛ هستند کسانی، روشنفکرانی، مخصوصاً اگر چند صباحی در کشورهای اروپایی و آمریکایی، در آن فضا زندگی کرده باشند و با آن افکار و فرهنگ خو گرفته باشند، کم نیستند؛ کسانی که معتقدند دین با سیاست سیاست یعنی مدیریت جامعه جمع نمي شود؛ ما اگر مدیریت جامعه داریم به هر دلیلی که هست در این زمان نمی توانیم بگوییم باید ببینیم قرآن چه می گوید و به آن عمل کنیم؛ مسائلی اين چنين اقتضاء می کند.

بر فرض این که این احتمال بنده درست باشد عرض کردم من فقط طرح احتمال می کنم آیا این همان هدفی است که امام داشت، یا نه؟ اگر این گونه است، از همان اوائل در مسیر نظام انحرافاتی شکل گرفت، گاهی شدت پیدا کرد، گاهی ضعف، شاید حالا هم همین طور باشد. سوال این است که آیا چنین چیزی بوده یا نه، بنده اشتباه می کنم، اصلاً چنین چیزی نبوده؟ و اگر بوده، آیا اختصاص به یک نفر داشته، يا کمابیش در دیگران هم همین فکر وجود داشته؟ و اگر این گونه بود، این با هدفی که امام برای انقلاب ترسیم کرد، می خواند، یا نه، این اصلاً انحراف از هدف امام است و ما از هدف انقلاب اصلا منحرف شدیم؟ ما که می گویم، مردم عوام را نمی گویم، مسئولینی که کار دستشان است و در کشور مؤثر هستند. این یک محور است که اولاً کسي رفتار و گفتار مسئولین، به خصوص مسئولین درجه اول را بررسی کند و ببیند واقعاً این ها چه فکر می کنند، و آنچه آنها فکر می کنند آیا باید همین طور باشد، یا باید سعی کرد این فکر عوض شود و کسانی که بعداً می آیند فکرشان همان فکری باشد که امام فکر می کرد و به آن معتقد بود و همه هستی اش را برای آن گذاشت و گفت همه باید فدای این راه شوند؟

البته مسائل ریزی هم در گوشه و کنار هست که طبعاً مسائل هم از همان ریز شروع می شود و کم کم به جای ریشه دار و عمیق خطرناکی می رسد؛ اولش چیزهای جزئی است؛ در باره مسئله ولایت فقیه، چه کسی گفته آخوندی که چهار روز بیشتر در مدرسه بود و درسی می گفت یا درسی می خواند، حالا او هرچه می گوید ما باید عمل کنیم و حرف او مثل حکم امام معصوم می ماند؟ چه کسی این حرف ها را گفته؟ شاید بعضی ها یک وقتی گفته باشند که فلان کسی را که فلان مقام ارشدی دارد، این را ما سر کارش آوردیم، ما اولی به ولایت هستیم! بالاخره این مسئله ای است که اگر این احتمال درست باشد، یعنی مسئولین ما در معرض این خطر هستند که اصل بینش اسلامی شان در باره این نظام را تصحیح نکردند و کمابیش افکارشان آمیخته با شوائبی از افکار غیرمسلمان ها است؛ شاید جا داشته باشد اگر کسانی فراغت نسبی داشته باشند سخنرانی ها و نوشته ها و گفته های مسئولین را در طول این چهل سال بررسی کنند و ببینند کدام ها با اصل اسلام سازگار است؛ ما که برای اجرای احکام اسلام قیام کردیم و هدف اصلی این است، کدام هایش با اين اصل می سازد، کدامش نمی سازد؟ این در باره محور اول. البته جای این سوال هست که آيا اين فقط برمی گردد به يک مسئله ذهنی و علمی و فقط اختلاف نظری از نظر علمی هست؟ یکی می گوید ولایت فقیه درست است، یکی می گوید نه؛ یکی می گوید اسلام احکامش دائمی است و همیشه باید احکام قرآن و حدیث اجرا شود، یکی می گوید نه، احکام برای آن زمان بود، صد سال بعد، دویست سال بعد احکام دیگری باید اجرا شود و نمی شود با تحولاتی که در جامعه پیدا می شود احکام دویست، سیصد سال پیش یا هزار سال پیش را حالا اجرا کرد. این يک نظر علمی است. آیا همین است یا بیش از این است؟

باز بعنوان احتمال مسئله بیش از این است؛ یعنی فقط ندانستن، آگاه نبودن و اختلاف نظر علمی داشتن نیست؛ یک عامل دیگری هم هست که بیشتر در عمل مؤثر است و آن «دلخواه» است. هر کسی خواسته هایی دارد، آرزوهایی دارد، زحمت هایی می کشد، گاهی سختی هایی تحمل می کند، ته دلش شاید خودش هم در بعضی وقت ها توجه ندارد که چه کسی او را تحریک می کند اگر کسانی خوب عمیق باشند و بتوانند ته دل افراد را ببینند و بخوانند، شاید متوجه شوند که اصیل ترین و اساسی ترین عامل محرک در رفتار فلان فردی حب ریاست است؛ پست و مقام را دوست دارد و حتی گاهي حاضر است از منافع مادی هم صرفنظر کند، لباس روحانیت هم داشته باشد، حتی لباس کرباس هم بپوشد تا جلب توجه کند، برای این که این پست محفوظ باشد؛ این عزیز است؛ حاضر است از لذت های دنیا صرف نظر کند تا این پست حفظ شود. در درون آدمیزاد چنین چیزهایی هست. بعضی ها می گویند عمده خواسته ها به سه چیز برمی گردد: پول و شهوت و ریاست. کسان دیگر هم به آن دو عاملش دلبستگی دارند.

اوایلي که من طلبه شده بودم جوکي بود از طلبه ای شنیدم که این سعی می کرد اسکناس های نو گیر بیاورد. بعد این اسکناس ها را دسته بندی می کرد و در متکایش می گذاشت تا شب که می خوابد این ها زیر سرش باشد، خاطرش جمع باشد که خطری متوجه آن ها نیست. وقتی که چراغ ها خاموش می شد و آرام می شد، متکا را در می آورد این پول ها را روی تشکش پهن می کرد و آن ها را مخاطب قرار می داد که من از همه چیز صرف نظر کردم برای شما، فلان زحمتی را کشیدم برای این که به شما برسم، شما را دوست دارمغ شما را کسانی می خواهند که خانه بخرند، بعضی می خواهند با شما زن بگیرند، بعضی ها چیزهای دیگر؛ اما من تو را «لذاتک» دوست دارم. معاشقه ای با این اسکناس ها می کرد و دوباره آن ها را جمع می کرد، در متکا می گذاشت و راحت می خوابید. این هم یک جوری است. بعضی ها پول را «لذاته» دوستش دارند؛ هیچ کارش هم نمی خواهند بکنند؛ می خواهند این جا باشد گاهی هم نگاهش کنند؛ براي چه کاري باشد؟ به چه دردی می خورد؟ همان خودش را دوست دارم، «لذاته» دوست دارم.

این چيزها کما بیش حالا یکی کمتر، یکی بیشتر در آدمیزاد هست. مسئولین اگر جاهایی انحرافاتی پیدا کردند فقط به خاطر اشتباه در فهم ذهنی و قضاوت علمی نبوده. خیلی جاها اگر یک مقدار دقت می کردند، می فهمیدند اشتباه می کنند یا شاید هم می فهمیدند اما به روی مبارک نمی آوردند، مصلحتشان نبوده؛ طرفداری از ولایت فقیه هم می کردند برای این که ابزاری است برای رسیدن به پست و مقام. این یک مسئله است که اگر کسانی بتوانند برای خودشان بررسي کنند. البته اگر اسم کسی را هم یادداشت کردند با رمز اشاره کنند که یک وقت توهینی به مؤمنین نشود، سوء ظن بی جایی نسبت به کسی برده نشود، بفهمد آدم که این گونه چیزها در مسئولین پیدا می شود.

اگر این گونه باشد، دو ضعف کلی ما می توانیم در مسولین کشور در این چهل ساله انقلاب پیدا کنیم: یکی ضعف در معرفت و شناخت اسلام که شامل خود این هم می شود که باید اسلام حاکم شود. اين جهل است؛ یکی هم این که نه، می دانند انقلاب برای اسلام بوده، مردم هم همین را می خواهند، شهدا هم برای همین فدا شدند و الی آخر؛ اما مي گويند ما اين را دوست داريم؛ زحمت کشیديم، بعد از چندین سال حالا در انتخابات برنده شديم نمی آیيم صرفنظر کنيم؛ اگر هم امام گفت برای اسلام، براي خودش گفته! این یک محور که عرض کردم درباره مسئولین نظام خوب است آدم روی آن فکر کند که اشتباهی در این جهات بوده یا نبوده. إن شاءالله که هیچ نبوده و اگر ما در جایی چنین خیالي می کنیم، إن شاءالله ما اشتباه می کنیم.

محور دوم که عرض کردم جا دارد بعد از چهل سال در باره آن فکر کنیم، به خصوص با توجه به فرمایش مقام معظم رهبری در بيانيه گام دوم الان که اول گام دوم هستیم، سعی کنیم این گام را درست برداریم. این که در این نظام چه کسانی خوب و چه کسانی بد هستند، چه کسانی اشتباه می کنند چه کسانی درست، این ها سر جای خودش؛ ما چه کاره هستیم؟ ما که در این قشر آمدیم، این مسئولیت را، این لباس را، این شغل را، هرچه بگوییم پذیرفتیم، اولاً آيا کار درستی کردیم؟ ثانیا آیا لوازم آن را ملتزم بودیم؟ آن چه اقتضاء می کرد یک روحانی بداند، رفتیم یاد گرفتیم؟ آن چه اقتضاء می کرد یک روحانی متعهد عمل کند، آیا عمل کردیم، یا نه؟ بعد از این که به قضاوتی رسیدیم، آن وقت نتیجه گیری می کنیم که از امروز من می خواهم هم درست وظیفه ام را بفهمم و هم درست عمل کنم، که این فکرها فقط یک مرور ذهنی نباشد، نتیجه عملی داشته باشد؛ بعد از چهل سال می خواهیم از تجربه چهل ساله مان برای آینده مان نتیجه بگیریم؛ اگر اشتباه کردیم، جبران کنیم؛ اگر کوتاهی کردیم، تدارک کنیم؛ اگر درست بوده، باز هم ادامه بدهیم؛ خدا را شکر کنیم بر این که هیچ اشتباهی نکردیم، نه در فهم مان، نه در عمل مان.

حقیقت این است که این جا هم همان دو عامل به شکل دیگری مؤثر هستند. آیا ما وقتی آمدیم درس بخوانیم و ده سال، بیست سال، چهل سال، پنجاه سال، یا مثل بنده بیش از هفتاد سال طلبگی کردیم، آیا واقعاً برای این بوده که این را وظیفه دینی خودمان می دانستیم، چون خدا به ما گفته بود این کار را بکنید؟ یا نه اسباب اين طور پیش آمد، یا هیچ کار دیگری از دست ما برنمی آمد، آمدیم این جا، یا پدر ما آخوند بود خواستیم محراب و منبر او دست کس دیگر نیفتد، خودمان آن ها را در دست بگيريم، يا تنبلی اقتضاء می کرد! به هرحال واقعاً این را ما معتقد هستیم اگر ما امروز به تکلیف می رسیدیم و روز اول تکلیف ما بود حجت داشتیم پیش خدا که واجب ترین وظیفه ما طلبگی است؛ آيا اینگونه درک می کنیم، یا نه، حالا ببینیم چه می شود؟ باری به هرجهت، تقدیر بود! ما به این شغل مان ایمان داریم که باید این گونه باشد و تکلیف شرعی است، یا حتی بالاتر واجب ترین تکلیف شرعی بر ما همین کار است که اگر تزاحم پیدا کند با هر کار دیگری، این کار مهم است؟ برای ما، نمی گویم برای همه. آیا این مسئله را حل کرده ایم یا نه؟

اشکالی که در محور قبلی عرض کردم، اولش ضعف معلومات و ضعف تشخیص بود، در این جا هم راه دارد و بالاترش، آن چه مربوط به انگیزه و نیت می شود، اين که واقعاً هم وظیفه واجب اين است که باید درس طلبگی را خواند، من هم بخاطر واجب بودنش خواندم یا بخاطر چیز دیگری بود، نیاز داشتم از این راه نیازم تأمین می شد یا عوامل دیگری، مثلاً در شهرمان بیشتر به من احترام می کردند، این راه را پذیرفتم؛ بنده خیال می کنم ما که باید هم بهتر بفهمیم، هم بهتر بفهمانیم، خود ما از این کمبودها بی بهره نیستیم؛ ممکن است با خودمان بگوييم حالا طلبه باشیم که مثلاً چه بشود؟ حالا که طلبه شدیم چه چیزی به ما دادند، غیر از یک خانه اجاره ای و چندرغاز شهریه اي که مي گیریم؟ چه کسی گفته طلبه شویم؟ اشتباه کردیم؛ اگر از اول رفته بودیم استاد دانشگاهي شده بودیم، دکترایی از دانشگاه هاي انگلستان یا آمریکا داشتیم، الان هم خدمت به جامعه می کردیم، هم وزیر می شدیم، وکیل می شدیم، هم زندگی ما بهتر بود. احتمال می دهم در بین ما کسانی باشند که خیلی یقین به این وظیفه نداشته باشند؛ پیش آمد کرد و شرایط این طور شده، آخوند شدیم؛ یکی دیگر هم پدرش کشاورز بود، کشاورز شد؛ یکی هم شرایطی پیش آمد اتفاقاً صنعتگر شد؛ ما هم اتفاقاً اینطور شدیم. گاهی هم مقداري رنگ توحید به آن می زنیم و می گوییم خدا مقدر فرموده بود! اما اين که وظیفه و تکلیف واجبی باشد، این حرف ها را خیلی باورمان نیست و تازه بعد از این که این را حل کردیم و فهمیدیم که این بزرگترین تکلیف واجب ماست، صحبت از این است که با چه نیتی این کار را انجام بدهم، باید از چه ابزاری استفاده کنم برای این که بتوانم اين کار را بکنم؟ گاهي ابزارهای معمولی هست، کمابيش همه با آنها آشنا هستید؛ کسانی که می خواهند در روحانیت هم به پست و مقام هایی برسند، ابزارهایی دارد که باید آنها را یاد گرفت، عمل کرد، تجربه کرد. اگر نیت خالص و برای خدا باشد، ابزارها هم خودبه خود تابع نیت معلوم می شوند؛ چگونه ابزاری را باید استفاده کرد؛ یک جایی هم باید چشم پوشی کرد، گذشت کرد، کار را به دیگری واگذار کرد، او اصلح است، او اولی است؛ یا نه، با هم مساوی هستیم، ایثار می کنیم؛ ولو ضرر هم به من بخورد، ولو زندگی من هم رونقی پیدا نکند، زن و بچه من هم سختی بکشند؛ اما من آدمی نیستم که بروم به خاطر مقام دنیایی از بعضی ابزارهای خاص استفاده کنم. این ها مراتبی دارد.

به نظر بنده اگر آن وظیفه اول را ما نتوانستیم درست انجام دهیم، تحقیقات کافی درباره مسئولین چهل سال کشورمان نتوانستیم انجام دهیم، این را نباید ترک کنیم. بالاخره ما هرچه ضعف داشته باشیم، به این که قیامتی هست و حساب کتابی در کار است، این را انکار نمی کنیم؛ با همه ضعف هایی که داریم. اگر روز قیامت از ما بپرسند چرا فلان کار را کردی، چرا فلان کار را نکردی و روح جواب ما این بود که دلم نمی خواست یا دنبالش نرفته بودم، نفهمیده بودم که آن قدر اهمیت دارد، یا نه، بخاطر منافع مادی برایم صرف نمی کرد این کار را بکنم، لذا نکردم، یا به خاطر منافع مادی کاری که نمی بایست بکنم، کردم، اگر چنین روزی بود و چنین سوالی شد، «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ»[سوره صافات / 25]، جواب قاطعی داریم؟ اگر فلان بقال و عطار فکری برای این جواب نکرده باشد شاید خیلی معاقب نباشد، عقابش هم سبک باشد، عذر او هم زودتر پذیرفته شود؛ اين که محیط به ما اجازه نمی داد، نفهمیدیم، دنبال آن نرفتیم. اما آيا ما هم می توانیم این را بگوییم؟ در حوزه های علمیه با دیدن اساتید، با دیدن امام، با اطلاع از زندگی امام می توانیم بگوییم ما چه کار به اين کارها داریم، تو کشک خودت را بساب، چه حوصله ای داری؛ مي توانيم بگوييم، یا نه؟! فکر کنم اگر کسی بگوید که می توانیم اين طور بگوییم خیلی اشتباه کرده و روزی خیلی پشیمان خواهد شد؛ پشیمانی داريم تا پشیمانی. ممکن است یک تاجر معامله ای بکند، مثلاً ده میلیون سود داشته باشد، یک معامله ای یازده میلیون و او توجهی نداشت و معامله ده میلیونی را کرد، ده میلیون سود داشت، پشیمان می شود که چرا یازده میلیون را معامله نکرده؛ اما پشيماني اش آن قدر نیست که حالا یک دهم از سودش کم شده. اما اگر ده میلیون سود جای معامله اي را گرفت که ده میلیارد سود داشت؛ پشیمانی او یک جور است؟ همان اندازه ای که از معامله یازده میلیونی پشیمان شده بودیم که نکردیم، حالا از این معامله هم همان اندازه پشیمان می شویم که چرا آن معامله را نکردیم که ده میلیارد سود داشت، نه ده میلیون؟ یعنی هزار برابر. ظاهراً این گونه نیست، پشیمانی ها مراتب دارد؛ گاهی پشیمانی ها آن قدر شدید است که آدم را به دیوانگی می کشاند.

اگر روزی چشم باز کنیم و ببینیم در دنیا اشتباهی کردیم و ضرری هم کردیم یا مریض شدیم یا چنین و چنان شد و در جایی واماندیم، اما بالاخره گذشت؛ اما امروز ضرری کردیم که الی الابد تا بی نهایت دست از سر ما نمی کشد، اگر این گونه باشد اين دو پشیمانی مساوی است؟ آیا برای آن روز فکری کردیم، جوابی برای انتخاب کارهایمان آماده کردیم؟ اگر یک روز گفتند در فلان جلسه فلان کسی چنین گفت چرا تو هم سر تکان دادی؟! حساب های خدا خیلی عجیب است؛ نمی گوید چرا رفتی یک سال، کجا سخنرانی کردی؛ مي گويد در آن جلسه فلان کس حرفی زد، تو هم سر تکان دادی؛ به همین اندازه! باید از کسی دفاع می کردی چرا نکردی؟! تا برسد به کارهای بزرگی که ما اصلاً نمی توانیم عظمت و تأثیر آن ها را تا قرن ها بعد بسنجیم. این ها چیزهایی است که برای امثال ما است؛ برای عطار و بقال و کشاورزان صنعت گران نیست. آن ها اگر پشیمانی داشته باشند، چیزهای کوچک و محدودی است؛ پشیمانی بی نهایت عمده اش برای ما است.

جا دارد که بعد از چهل سال اول بنشینیم چند روزی، فرض کنیم کرونا آمده و نمی توانیم از خانه بیرون برویم، چند روزی این کرونا را خودمان بیاوریم و بنشینیم فکر کنیم که آيا واقعاً کارهايی که تا حالا کردیم درست بوده و از این به بعد هم همین کار را باید بکنیم؟ اگر کاری پیدا شد که سودش بیشتر است به دنبال آن نمی رویم؟ اگر مثلاً فردا پستی که خیلی ارزش دارد، حقوق های نجومی دارد و زمینه کارها و استفاده های جنبی ای که قابل محاسبه برای دیگران نیست و شاید بعد از بیست، سی سال معلوم شود که فلان فساد، فلان کمبود اقتصادی، فلان مشکلات مردم سرش در جیب من بوده و من به خاطر این که انحصار فلان کار را داشته باشم نگذاشتم که وسعت پیدا کند و مردم استفاده کنند، تا پشت چند پرده کسی هم نمی داند سود این کار به جیب من برمی گردد، اصلا وزیر شدم برای همین که بتوانم چنین استفاده ای بکنم، آیا ما برای این که از این سودها صرفنظر کنیم آمادگی داریم، صرفاً برای این که وظیفه شرعی ماست؟

خدایا به حق محمد و آل محمد ساعت به ساعت بر علو درجات امام بیفزا! اگر ما از زندگی امام همین یک درس را گرفته باشیم برای دنیا و آخرت ما بس است؛ کار را برای انجام وظیفه تان بکنید؛ کار را برای خدا بکنید؛ ببینید وظیفه شما چیست، همان را انجام بدهید؛ سختی برای تان پیش آمد، ناراحت نباشید؛ سودی هم کردید، خدا را شکر کنید که سود هم داشت. اگر این یک درس را ما یاد گرفته باشیم کلاهمان را به عرش می اندازیم... وفقنا الله و ایاکم...والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته