مستند حضور رهبر انقلاب در منزل خانواده شهید ارمنی (وهانج رشید پور)

مستند حضور رهبر انقلاب در منزل خانواده شهید ارمنی (وهانج رشید پور)

حضور رهبر انقلاب در منزل شهید ارمنی «وهانج رشید پور».همزمان با ایام ولادت حضرت عیسی علیه السلام، حضرت آیت الله خامنه ای در منزل خانواده ی یکی از شهدای ارمنی «شهید وهانج رشیدپور» حضور یافتند.

مادر شهید گوشه ای نشسته و مدام چشم می چرخاند و رفت وآمدها را نگاه می کند. برادر شهید اما درحال صحبت با کسی درباره ی مشخصات شهید است؛ خیلی خوش زبان است و خوش برخورد؛ همه ی سؤال ها را مفصل جواب می دهد. دختر و خواهرش هم بی خیال همه ی مهمان ها شده اند و در آشپزخانه درحال شستن و مرتب کردن ظرف ها هستند

همه جای خانه، حال و هوای کریسمس دارد. یک درخت کاج مصنوعیِ یک متریِ تزئین شده در گوشه ی اتاق است. چند کادوی آماده هم کنارش قرار گرفته که احتمالاً برای فردا و روز میلاد حضرت مسیح است؛ هرچند که از نظر ارمنی ها، میلاد حضرت مسیح ۱۰ روز دیگر است. روی کمدِ ویترینی، یک قاب عکس از آقا گذاشته اند. به تاج کاج، زنگوله ای وصل است که مدام صدا می کند. همه، از مسئولین گرفته تا اعضای خانواده، دست به دست هم می دهند تا زنگوله را جدا کنند و تاج را دوباره سر جایش بگذارند. بالاخره هم موفق نمی شوند درست نصبش کنند. برادر شهید می گوید «فدای سرتان.»

از اعضای خانواده خواسته می شود که موبایل ها را خاموش کنند و تحویل دهند؛ برادر شهید موبایل را خاموش می کند و با اکراه تحویل می دهد. با اینکه خوش برخورد است مشخصاً از این کار ناراحت است. با اشاره به مادرش می گوید «نمی دانم، چی کار کنم!» به او می گویند که خواهر و دخترش را صدا کند که بیایند داخل اتاق. از عصبانیتش کم نشده. خواهر شهید و دختری که برادرزاده ی شهید است هم با اکراه می آیند. یک نفر توضیح می دهد که مهمان امشب رهبر انقلاب است که تا چند دقیقه ی دیگر می رسند و عذرخواهی می کند بابت همه ی مزاحمت ها. انگار حواسش هم نیست در منزل یک خانواده ی مسیحی است؛ آخر حرفش می گوید: «به برکت صلوات بر محمد و آل محمد» لبخندی روی لب دختر می نشیند و چشم هایش گرد می شود. خودش هم نمی داند که باید باور کند یا نه. برادر شهید که حالا فهمیده ماجرا از چه قرار است، لبخند به لبانش برمی گردد: «خواهش می کنم، چه مزاحمتی؛ این حرف ها را اصلاً نزنید.» مادر گوشش سنگین است و احتمالاً هیچ چیز نشنیده و هنوز گوشه ای نشسته است.

لحظه ها خیلی کند می گذرد و هیچ کاری هم نمی توان کرد به جز نگاه کردن همدیگر. رهبر انقلاب هم اکنون در منزل شهید لازار هستند و تا دقایقی دیگر به اینجا می رسند. ساعت ۱۹:۴۵ خبر می دهند که آقا رسیده اند. برادر شهید، مادر را می برد دم در. انگار مادر هنوز هم نمی داند چه خبر است؛ رهبر را که می بیند، آن چهره ی مضطرب چند لحظه پیش، تبدیل می شود به یک چهره ی مهربان و پر از اشک؛ خم می شود و با همان صورت نمناک، دست ایشان را ببوسد که برادر تذکری می دهد و احتمالا آداب مسلمانان را یادآوری میکند. آقا از مادر می پرسند: «حالتان خوب است؟» و جوابی غیرمنتظره می شنوند: «نه، مریضم» با لحن مهربانانه ای می گویند: «چرا؟ خدا نکنه. پس بیایید بنشینید.» و خیلی سریع می روند روی صندلی بنشینند و می گویند: «خانم هم بیان همین جا.»

مادر که می نشیند، آقا مجدد می پرسند: «حالتون خوبه؟» و زن باز هم با ناله می گوید: «نه، مریضم؛ دیسک کمر دارم. آرتروز دارم. پوکی استخوان دارم. همه چیز دارم.» خودش خنده اش می گیرد و همه می خندند. آقا دلداری می دهند: «ان شاءالله این رنجهای زندگی باعث میشود که خدای متعال در آن نشئه ی دیگر به شما لطف کند. بدانید هیچ چیزی در این دنیا بی حساب نیست؛ مثل کفّه ی ترازو؛ اگر اینجا یک زحمتی برای انسان داشت، ممکن است اجرش را در دنیا نبیند اما آن دنیا اجر خواهد داشت. بیماری همین طور است. فرزند شما هم شهید شده و این هم پیش خدای متعال اجر خواهد داشت.» مادر خیلی نمیشنود. فقط سعی میکند رویش به سمت آقا باشد و سرش را به تأیید تکان دهد.

رهبر عکس شهید را می خواهند و مادر با دیدن عکس، زیر لب جملاتی می گوید و بغض می کند. برادر شهید می گوید برادرم بعد از قطعنامه در فکه شهید شد. آقا می گویند: «خدا لعنتشان کند. بعد از اینکه جنگ تمام شد و ما هم قطعنامه را قبول کردیم، اینها حمله کردند. من هم بلند شدم رفتم جبهه.» و برادر شهید بلند می گوید «بله، یادم هست».

آقا حرفشان را ادامه می دهند: «خدا ان شاءالله به خاطر این رنجی که کشیدید، به شما اجر بدهد. خدا ان شاءالله این جوان عزیز شما را با حضرت مسیح محشور کند؛ با اولیایش محشور کند. اینها فداکاری و مجاهدت کردند. فداکاری و مجاهدت پیش خدا ارزش دارد. اینها این ارزش را آفریدند. و این را هم شما بدانید! اگر امروز من، شما، دیگران، در یک محیط امنی داریم زندگی میکنیم، به برکت کار اینها است. اگر اینها در خانه میماندند...» و با حالت خاصی ادامه می دهند: «مثل بعضی بی غیرت ها و بی خیال هایی که در خانه ماندند و نرفتند، امروز ما این امنیّت را نداشتیم.» برادر شهید خیلی خونسرد و خودمانی، بین هر جمله ی آقا کلمه ای می گوید؛ حالا یا خطاب به آقا یا خطاب به اطرافیان.

رهبر انقلاب برای سلامتی مادر دعا می کنند و مادر در ازای هر دعای ایشان، یک جواب می دهد: «سلامت باشید... خدا بهتون عمر بده... خدا بچه هاتون رو براتون نگه داره...» و انگار که دوباره یاد پسر خودش افتاده باشد، گریه می کند و بین گریه می گوید «هیچ وقت یادم نمیره.»

آقا انگار که می خواهند فضا را عوض کنند، از بیماری مادر می پرسند؛ برادر شهید توضیح می دهد که مادر دیسک کمر داشته و باید عمل می کردیم اما ترسیدیم عمل کنیم. آقا می گوید: «عمل ستون فقرات، عمل خطرناکی است. دکترها هم کمتر توصیه میکنند. باید استراحت کنند دیگر.» مادر فوری می گوید «استراحت ندارم.» و پسرش حرف مادر را این طور توضیح می دهد: «وسواس دارد.» آقا ناراحت می شوند، کمی مکث می کنند و بعد می گویند: «این وسواس، شیطان است. هی میگوید اینجا تمیز شد، اینجا نشد، این شیطان است. این شیطان را ردش کنید.»

خواهر شهید لبخندی می زند که انگار آقا حرف دلش را زده باشند، زیر لب به برادرزاده اش می گوید: «راست میگن». مادر می گوید: «تنها هستم دیگر؛ چی کار کنم.» آقا می گویند: «خب شما دو جور کار دارید؛ یکی اینکه از خواب بیدار میشوید و میگویید برای ظهر ناهار درست کنم. این خوب است. شما را از رخوت و تنبلی خارج میکند. اما اگر بخواهید به این بپردازید که اینجا کثیف شد و اینها، باید رها کنید.» برادر شهید، گلدان ها را نشان می دهد: «کارش شده این گلدان ها. با گلدان ها حرف می زند.» آقا می گوید: «اتفاقاً کار با گل و خاک خوب است.» برادر حرفش را تصحیح می کند: «جابه جا کردنش سخته براشون. به ما هم اجازه نمی دن کمک کنیم. از کسی هم کمک نمی گیره.»

آقا با لبخند سن مادر را می پرسند و جواب می شنوند ۸۳ سال. می گویند: «خب، ماشاءالله سالم ماندید.» مادر بالاخره سر حرف می آید: «آخه آن زمان روغن حیوانی خوردیم؛ طبیعی خوردیم.» اعضای خانواده از به زبان آمدن مادر خنده شان گرفته. آقا می پرسند: «اینجا یا ارومیه؟» مادر جواب می دهد ارومیه. آقا می گویند: «الحمدلله، ماشاءالله استخوان بندی سالمی دارید.» دختر با ذوق می خندد و برادر که چندثانیه ای است ساکت شده می گوید «همین الان هر دکتری می بریم، تعجب می کند از وضعیت سلامت مادر.» آقا از فرزندان می پرسد چقدر به مادر رسیدگی می کنند؟ خواهر شهید می گوید «پدر و مادرند؛ باید بهشان برسیم.» و برادرش می گوید «ما تمام زندگی مان را گذاشته ایم برایش.» بعد صدایش را پایین می آورد، طوری که مادر نشنود: «داداشم که داشت می رفت، مادر و پدرم رو به ما سپرد. گفت از مامان و بابا خوب نگهداری کنیدها.» پدر هم سال ۷۰ یعنی سه سال بعد از شهادت پسر فوت کرده است؛ «راستش به خاطر توصیه ی برادرم، دیگر خودم و فرزندم دربست در اختیار ایشون هستیم.»

یک ظرف میوه ی خردشده روی میز جلوی آقا می گذارند؛ آقا یک قاچ سیب می خورند و ظرف را می دهند که بقیه هم از میوه ها بخورند. بعد، از شغل برادر می پرسند. برادر شهید می گوید شوفاژکار است. آقا می گویند: «ارامنه در کارهای مکانیکی وارد هستند. شما هم آچار به دست هستید پس.» و یاد خاطره شان از حضور ارامنه در جنگ می افتند: «من داشتم میرفتم جبهه؛ سال ۵۹ بود؛ می رفتم [جبهه] و برای نماز جمعه می آمدم تهران، نماز جمعه را میخواندم و بعد راه می افتادم می رفتم [جبهه]. میرفتم در پایگاه دوم ترابری؛ آنجا یک سالنی بود؛ آنجا منتظر میشدیم تا هواپیمای سی۱۳۰ می آمد و سوار میشدیم و میرفتیم. وارد سالن شدم، دیدم ولوله ی جمعیّت است. همین طور نشسته اند روی زمین؛ صندلی هم خیلی نبود؛ روی زمین نشسته اند. گفتم اینها کی هستند؟ گفتند اینها ارامنه هستند؛ آمده اند که بیایند جبهه برای کارهای پشتیبانی تعمیراتی؛ با ما آمدند جبهه. بعد مرحوم چمران اینها را برداشت برد به یک نقطه ای نزدیک اهواز؛ آنجا یک کارگاه مفصل درست کردند؛ اینها هم کارشان تعمیرات ماشین های ترابری و جنگی و اینها بود.» بعد با افتخار می گویند: «خیلی خدمت کردند ارامنه، خیلی خدمت کردند.»

اما انگار ارتباط رهبر انقلاب با مسیحیان به سال ها قبل از جنگ برمی گردد: «من یک رفیق ارمنی هم داشتم -سال ۴۲ در زندان قزل قلعه- من زندانی بودم؛ او هم زندانی بود؛ گاگیک آوانسیان؛ کمونیست بود.» برادر شهید با تعجب می پرسد کمونیست بود؟ آقا می گوید: «بله؛ هم ارمنی بود هم کمونیست. البته من نمیدانستم. چون نمیگذاشتند از سلول بیرون بیاییم اما چند وقت که گذشت و بازجوییها پیش رفت، در سلول را باز کردند. او هم مدتها در زندان بود و حالا در سلولش باز بود. یک صندلی تاشو هم داشت و میگذاشت کنار سلول و مینشست. این از من خوشش آمده بود. با هم طرح رفاقت ریختیم و به من کمک میکرد. یک روز در همین ایام زمستان، اسفندماه بود و هوا سرد، یک بخاری زغال سنگی خیلی بزرگی در سالن زندان روشن میکردند که همه ی زندان گرم شود. زندانیها دور این بخاری جمع میشدند. من هم آنجا بودم...»

دختر با ذوق دستش را زده زیر چانه و با دقت به آقا نگاه می کند. «... با من دوست شد. توی اوقات محدود هواخوری که داشتیم، با هم راه میرفتیم. بعد من زودتر آزاد شدم؛ گفتم اگر کاری داری، به من بگو. گفت نه؛ خانه ام فلان جا است، در خیابان شریعتی. بعد از آزادی از زندان، با زحمت زیاد و جست وجو منزلش را پیدا کردم. در زدم؛ یک خانم در را باز کرد و تا دید یک آخوند پشت در است، جا خورد. گفتم: من هم زندانی آقای آوانسیان بودم. میخواستم خبر بدهم که حالش خوب است و اگر کار خاصی دارید انجام بدهم. با اوقات تلخی گفت: نه، نه، کاری ندارم! باورش نمیشد یک مسلمان، آن هم یک آخوند به منزل یک مسیحی بیاید. خلاصه رابطه مان با گاگیک قطع شد تا انقلاب. زندانی او طولانی بود و در زمان انقلاب آزاد شد. بعد از انقلاب یک روز آمد در خانه ی ما. قیافه اش خیلی عوض شده بود. سلام علیکی کردیم و رفت. تا اینکه توده ای ها علیه انقلاب توطئه کردند و آنها را گرفتند و محاکمه کردند و او هم زندانی شد. دیگر از او خبر ندارم.»

برادر شهید با خنده می گوید «باز هم بازداشت شد؟ چه شانسی داشته بیچاره.» و بعد ادامه می دهد «تو ارامنه به ندرت حزب توده ای داریم. ما زیاد نداریم کسی که برود توده ای شود.» آقا جواب می دهد: «البته با اینکه توده ای بود، این رو هم بگم؛ وقتی ماه رمضان شد و شبهای احیا رسید، زندانیهای عرب پیش من آمدند، گفتند که آقا شما اینجا هستید، یک مجلسی راه بیندازیم در زندان. حالا زندان هم جایی نبود که آدم بشود مجلس راه بیندازد. البته اجازه ی مراسم داده بودند اما فضای زندان این طور نبود؛ سلولهای کوچک، دو متر در دو متر مثلاً؛ و بینشان هم یک سالنی که مثلاً یک متر و بیست سانت عرض این سالن بود. در این سلولها که نمیشد جلسه تشکیل داد؛ این سالن هم که سالن باریکی بود؛ بالاخره چاره ای نبود. آمدند پتوها را بین سلول من و سلول چند عرب دیگر پهن کردند. به من گفتند شما بیایید برای ما صحبت کنید. من رفتم؛ هر کدام گفتند چند شب روضه میگیریم، هر شب هم یکیمان بانی میشویم. قرار شد هر شب یک نفر بانی باشد و چایی و قند و اینها را برعهده بگیرد. من برایشان صحبت میکردم؛ راجع به امیرالمؤمنین، فضایل امیرالمؤمنین و اینها. من نگاه کردم که این گاگیک از سلولش می آید بیرون، صندلی اش را بیرون میگذارد و گوش میکند. شبهای دوم و سوم، صندلی اش را نزدیک تر آورد. بعد یک روز آمد پیش من گفت میشود یک شب من بانی این جلسه ی شما باشم؟ گفتم چرا نمیشود. آن شب را من صحبت کردم؛ او قند و چای داد برای آن شب. توی جلسه گفتم ما امشب مهمان آقای آوانسیان هستیم. جلسه، جلسه ی ایشان است. آن شب که تمام شد، آمد گفت من یک شب دیگر هم میخواهم بانی بشوم. یعنی دو شب، آوانسیان ارمنی و کمونیست، بانی جلسه ی ما شد.»

خاطره که تمام می شود، آقا به کیک های روی میز اشاره می کنند و می پرسند: «این کیک ها را هم خانم درست کردند؟» مادر نگاهی به کیک ها می کند تا منظور ایشان را بفهمد. بعد می گوید نه. و برادر ادامه می دهد که کیک ها بازاری است و فوری بلند می شود تا شیرینی تعارف کند. نوه انگار باورش نمی شود مادربزرگش از این کارها بلد باشد؛ از سؤال آقا خنده اش گرفته اما مادر آرام به آقا می گوید «قبلاً درست می کردم اما الان دیگر نمی توانم.» برادر که ظاهراً تا حدی با احکام اسلام آشناست، قبل از اینکه سینی را تعارف کند، با تردید می گوید «البته از قنادی ارمنی ها خریده ایم حاج آقا.» آقا می گویند: «بیارید اینجا.» یک نفر از همراهان بلند می شود و یک شیرینی در ظرف مقابل ایشان می گذارد. برادر می گوید «این یکی ها بهتره» و آقا هم می گویند: «هر کدام بهتر است را بگذارید.» برادر شهید با خوشحالی، شیرینی بهتر را نشان می دهد. خواهر و دخترش هم از دور با نگرانی نگاه می کنند که او شیرینی خوبی در ظرف بگذارد. تعجب شان وقتی بیشتر می شود که آقا می پرسند: «قناد ارمنی خوب سراغ دارید؟» و برادر بلافاصله نشانی یک قنادی را می دهد و می گوید: «قهوه هم آنجا سرو می کنند. خوشمزه هم هست.» آقا تکه ای شیرینی را می خورند و می گویند شیرینی خوبی است. ذره ی کوچکی هم که روی قبایشان می افتد را هم برمی دارند و در دهان می گذارند.

آقا از دختر، در مورد درس و تحصیلش می پرسند. هر چقدر پدر سرزبان دار است، دختر با خجالت جواب می دهد. آقا دعا می کنند که ان شاءالله برای کشور مفید باشد.

نوبت به خواهر شهید می رسد؛ آقا از شغلش می پرسند و دوباره برادر است که جواب می دهد «خانه دار هستند؛ شوهرداری می کنند.» زن لبخندی می زند و سرش را پایین می اندازد. آقا تکه ی دیگری شیرینی می خورند و می گویند: «شوهرداری هم کار آسانی نیست ها؛ مردم به زن خانه دار به چشم زن بیکار نگاه میکنند؛ درحالی که کاری که زن خانه دار میکند از کار بیشتر مردانی که بیرون کار میکنند، سخت تر است.» این بار، زن با لبخند سرش را بالا می گیرد و انگار که حرف دلش را شنیده باشد، سری به تأیید تکان می دهد. دختر هم با خوشحالی به عمه اش نگاه می کند. برادر هم تغییر موضع می دهد و شروع می کند به شمردن کارهای یک زن خانه دار؛ «تمیز کردن، پخت وپز و ...» آقا ادامه می دهند: «مدیریت خانه؛ اینکه بخواهد خانه را مدیریت کند، فقط پخت وپز نیست. پخت وپز یک کاری است در کنار کارها. رئیس خانه، زن است. کدبانو یعنی کسی که خانه را مدیریت کند.»

حالا نوبت به مادر شهید می رسد؛ آقا می پرسند شغل پدر شهید چه بود؟ زن نمی شنود و فکر می کند اسم همسرش را پرسیده اند، می گوید «سردون». برادر شهید هم چند بار به ترکی می گوید اما باز هم مادر متوجه نمی شود. برادر می گوید «سمعک هم خریده ایم اما نمیزند.» آقا خودشان به ترکی می پرسند: «ایشین نمده؟» و مادر جواب می دهد «هچ زات» اما برادر تکمیل می کند «چرا دیگه. کشاورزی می کردید.» و مادر انگار که یادش آمده باشد می گوید «کشاورزی». اما لحنش جوری است که انگار کشاورزی برایش همان «هچ زات» است. آقا متوجه می شوند که مادر ترکی را راحت تر لب خوانی می کند، به ترکی می پرسند چه می کاشته و در تهران یا ارومیه. بعد هم از زمین کشاورزی شان می پرسند که هنوز باقی هست یا نه. مادر هم بالاخره به حرف می آید و به سال ها قبل می رود. به ترکی می گوید زمینشان در ارومیه بوده، در دهات، پشت کوه و حالا سال هاست که دیگر نیست. و برادر توضیح می دهد که کارخانه ی سیمان شده است. نوه که انگار از خجالت، خودش را با کندن نخ مبل مشغول کرده بود، از خوش زبانی مادربزرگ خنده اش می گیرد. عمه هم با خنده چیزهایی درگوشی به او می گوید. از صحبت کردن مادر با آقا، آن هم به زبان ترکی، خنده به لب همه می آید.
آقا می پرسند: «در خانه به چه زبانی صحبت میکنید؟» برادر می گوید «هم آشوری، هم ارمنی. ترکی را هم حرف می زنیم که یادمان نرود، دخترم هم یاد بگیرد. فارسی هم که دیگر برایمان بین المللی است.» خواهرش بین المللی را ترجمه می کند: «با همسایه ها فارسی حرف می زنیم» مادر که دیگر سرحال شده، می گوید «آشوری سخت است اما ارمنی نه». صحبت می رود به سمت خط ارامنه و آشوری. آقا هم توضیح می دهند که اصل خط آشوری به خط آرامی برمی گردد. و برادر می گوید که خط ارمنی هم شبیه خط روسی است. آقا می گویند: «روسی تغییریافته ی لاتین است. البته شما دینتان هم با روس ها یکی است و ارتدوکس هستید.» آقا از اسقف شان می پرسند که برادر می گوید اسقف فعلی را نمی شناسد اما اسقف قبلی، ارداک مانوکیان بوده است که چند سال پیش فوت شده. آقا، مانوکیان را خوب به یاد دارد؛ همیشه خاطره ی همراهی او با کشور و اظهار محبت اش به مسئولین نظام را می گوید. برادر می پرسد فارسی بلد بود؟ آقا می گوید: «اوایل نه؛ اینها از لبنان می آیند و زبانشان عربی است. من البته عربی می فهمیدم.» برادر می گوید ارمنی را هم جوری حرف می زنند که ما اصلاً نمی فهمیم. دختر می زند زیر خنده. آقا می گویند: «شاید ارمنی را با لهجه ی عربی صحبت می کنند.» و توضیح می دهد که سراسقف ارمنی ها در ارمنستان است و او اسقف لبنان را تعیین می کند و ایران یکی از توابع لبنان در این مساله است و اسقفش از آنجا می آید.

بیش از نیم ساعت از جلسه گذشته و کم کم وقت رفتن می رسد. آقا اعضای خانواده را دعا می کنند: «ان شاءالله که در خدمت معنویات و حقایق دینی باشید. حقیقت دین مسیح با حقیقت دین اسلام تفاوتی ندارد. همان چیزی را که حضرت مسیح آورده است، اسلام شاید اضافه هم داشته باشد. چون اسلام بعداً آمده؛ اما مشکل اینجا است که این انجیلی که دست شماست، انجیلی نیست که خدا از آسمان فرستاده باشد. اینها روایات است. احتمال دارد آن انجیل اصلی دست یهودیها باشد؛ یهودیهای فلسطین. آنها خیلی آدمهای مرموزی هستند. بعید نیست انجیل واقعی و تورات واقعی را داشته باشند. البته قایم میکنند و به کسی نشان نمیدهند. اما اینهایی که ما داریم، و من هم دارم، روایت است. با چیزی که خدا بر قلب حضرت عیسی نازل کرده است فرق میکند. آن انجیل متأسفانه الان در اختیار کسی نیست. اگر آن بود، خیلی از مشکلات حل میشد. آدم میگذاشت کنار قرآن و میدید که اینها با هم هیچ تفاوتی ندارند.»

آقا رو به مادر می کنند: «خب! خوشحال شدیم از دیدن شما». مادر جواب می دهد «سلامت باشید؛ خیلی ممنون؛ شما بزرگ مایید.» آقا می گویند: «خدا ان شاءالله حفظتان کند» و مادر جواب می دهد «هرچه خدا خواست». برادر شهید توضیح می دهد: «حاج آقا! مادرم نماز و روزه اش تا پارسال پیارسال کامل بوده. با این وضعش یک پنجاه روز و یک بیست وپنج روز روزه می گرفت.» آقا می پرسند «کلیسا هم می روند؟» برادر می گوید خودم می برمش. آقا می گویند: «البته روزه ی شما با ما فرق دارد.» برادر که انگار احکام اسلامی را خوب بلد است با خنده می گوید «بله؛ شما هیچ چیز نمی خورید. ما در طول روز غذا می خوریم، فقط گوشت و اینها نمی خوریم. برای شما خیلی سخت است. مخصوصاً اگر در تابستان باشد که دیگر هیچ.» همه می خندند. آقا به همگی عیدی می دهند و به ترکی از مادر اجازه ی مرخصی می خواهند و مادر به ترکی می گوید «قدم روی چشممان گذاشتید.»
ساعت ۸:۲۰ شب است و آقا می روند به سمت منزل شهید بعدی.

◉ سایر پیشنهادها : 

● مستند حضور رهبر انقلاب در منزل خانواده شهید آشوری (شهید روبرت لازار) - حواریون شهید