عوامل خودبینی - حجت الاسلام پناهیان + متن فیلم

عوامل خودبینی - سخنرانی حجت الاسلام پناهیان

یکی از عوامل خودبینی جهل است. انسان نادان گمان می کند که از همه افراد بهتر درک می کند به همین دلیل اشتباهات خود را درک نمی کند و در صدد جبران بر نمی آید.

تفاوتهای مومنان و غیرمومنان در مسئله "توهم و خودبینی" می باشد. مومنین و افراد متدین از توهم و خودبینی فاصله می گیرند ولی افراد غیرمومن و باصطلاح قرآنی "کفار" همیشه غرق در توهم و خودبینی هستند. این سخنرانی در ماه محرم سال 1397 ایراد شده است.

تفاوتهای مومنان و غیرمومنان - عوامل خودبینی :

یکی از عوامل خودبینی جهل است. انسان نادان گمان می کند که از همه افراد بهتر درک می کند به همین دلیل اشتباهات خود را درک نمی کند و در صدد جبران بر نمی آید.

در دنیای امروزی افرادی را می بینیم که دچار خودبینی هستند، چه بسا خود ما هم دچار خود بینی باشیم اما روحمان هم از این قضیه با خبر نباشد؛ خودبینی از صفات بسیار خطرناک در دین اسلام شمرده شده است و متأسفانه با افزایش ثروت و رفاه در جامعه و بالا رفتن سطح تحصیلات این صفت در افراد جامعه بیشتر و پر رنگ تر می شودو متأسفانه قلب ها را از یک دیگر دور می کند و انسان ها را از هم غریبه می سازد. علامه مجلسی در این باره می فرمایند خودبینی و فراوان شمردن کار نیکو و منت نهادن بر دیگران و خود را از دایره اشتباه بیرون دیدن است.(بحارالانوار ج۶۹ص۳۱۰ح۴)

هنگامی که آدمی به 3 چیز مبتلا شوند دیگر باکی ندارد که چه عملی از او سر میزند زیرا دیگر هیچ یک از اعمالش مورد قبول نخواهد بود و آن 3 چیز است:
 بزرگ شمردن عمل، فراموشی گناهان، وارد شدن خودبینی در قلب.
و البته باید گفت خودبینی به معنای آن نیست که فقط کارهای خود را خوب بدانیم و خود را برتر دیدن از جهات صفات نیز خود بینی محسوب می شود شیخ بهایی در تعریف خودبینی می نویسد: اگر این نعمت را صفت خویش و قایم و منسوب به خودش ببیند و آن را بزرگ شمارد و به آن تکیه کند و خود را از تقصیر بیرون بداند و به خدا منت گذارد این همان خود بینی است قرآن خودبینی را اینگونه توصیف می کند: پس آیا کسی که عمل بدش برای او آراسته گردیده و آن را نیکو می بیند پس بدون شک خداوند هر که را که بخواهد گمراه می کند و هر که را که بخواهد هدایت می کند پس مگذار به خاطر حسرت بر آنان جانت برود زیرا خداوند به آنچه انجام می دهند آگاهی کامل دارد (فاطر ۸) و یا در جایی دیگر می فر ماید: چون شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زیبا جلوه داد آن ها را از حق باز داشت. (کهف ۳۸)
از این  آیات و روایات بر می آید که اعمال انسان های مغرور نزد آن ها آراسته شده است و خود را بسیار والا می بینند در جامعه امروز متأسفانه بسیاری به خاطر داشتن ثروت و یا مدرک دانشگاهی دچار غرور زیاد شده اند و گمان می کنند که دیگر هیچ اشتباهی نمی کنند و دچار خطا نمی شوند حتی گاهی پوشیدن یک لباس متفاوت و گران قیمت فرد را دچار غرور می کند که حتی حاضر نیست با زیر دستان خود صحبت کند و به آن ها احترام بگذارد در روایات انسان خود بین را کم عمق معرفی کرده اند. امام علی علیه السلام در حدیثی می فرمایند: بدی و گناهی که تو را ناراحت کند بهتر است از عمل نیکی که تو را به خودبینی وا دارد. (نهج البلاغه قصار ۴۳)
و یا حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرمایند: خداوند به حضرت داوود فرمود: هیچ بنده ای نیست که از حسنات و اعمال نیک خود دچار غرور و عجب شود و هلاک نشود.(بحارالانوار ج۹۶ص۳۲) امام صادق علیه السلام نیز در حدیثی می فرمایند: هنگامی که آدمی به سه چیز مبتلا شوند دیگر باکی ندارد که چه عملی از او سر می زند زیرا دیگر هیچ یک از اعمالش مورد قبول نخواهد بود و آن سه چیز است: بزرگ شمردن عمل، فراموشی گناهان، وارد شدن خودبینی در قلب.

عوامل خودبینی
خودبینی عوامل متعددی دارد و انسان را دچار توهم می کند. توهم در داشتن علم بسیار: امروزه دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی فرصت تحصیل به افراد را داده اند و افراد گمان می کنند با داشتن یک مدرک دانشگاهی تمام دانش ها را دارند و به همه علوم اشراف دارند و همه چیز را درک می کنند سوره کهف انسان هایی را که گمان می کنند و دارای علم بسیار هستند را شقی ترین افراد میدانند و امروزه در دانشگاه ها و افراد تحصیل کرده دچار استبداد رأی می شوند و گمان می کنند آنچه می گویند کاملا درست است.

توهم در عبادت کردن
عده ای نیز به واسطه نماز خواندن و یا روزه گرفتن بسیار خود را بهترین مردم می دانند و گمان می کنند بهترین عبادت را انجام می دهند امام صادق علیه السلام می فرمایند: دو نفر وارد مسجد شدند یکی عابد و دیگری فاسق هر دو از مسجد خارج شدند در حالی که مرد فاسق مؤمنی بود واقعی و در ایمانش راستگو و مرد عابد در عبادت خود گرفتار خودبینی شده بود و گمان می کرد که این عمل نجات بخش اوست ولی فاسق از خدا می خواست او را ببخشد و از گناهانش در گذرد.(الکافی ج ۲ص۳۱۴)

توهم داشتن ثروت بسیار
برخی نیز دچار توهم می شوند که چون ماشین مدل بالا دارند و یا خانه ای وسیع دارند و یا از قدرت اقتصادی برخودار می باشند هر آنچه کردند درست و هر آنچه می گویند راست است متأسفانه اگر شخصی ماشین مدل پایین داشته باشد و از قدرت اقتصادی کمتری برخودار باشد مورد تمسخر قرار می گیرد اما در طول تاریخ بارها خواند و شنیده ایم که افرادی با ثروت بسیار به هلاکت رسیده اند و ثروتشان آن ها را نجات نداده است.

توهم در نیروی جسمانی
با توسعه دانش و ارتباط کشورها با یکدیگر و یا به عبارت دیگر دهکده جهانی ورزش های مختلف وارد کشور شده و یا وارد سرزمین های دیگر شده است و انسان طی مسابقات مختلف با یک دیگر به رقابت می پردازند و مدال کسب می کنند اما عده ای نیز دچار توهم شدند و خود را برتر از دیگران می ببند. خداوند در قرآن در مورد قوم عاد می فرماید اما قوم عاد به ناحق در زمین تکبر ورزیدند و گفتند چه کسی از ما نیرومندتر است؟

برخی از عوامل خودبینی

جهل:
یکی از عوامل خودبینی جهل است. انسان نادان گمان می کند که از همه افراد بهتر درک می کند به همین دلیل اشتباهات خو را درک نمی کند و در صدد جبران بر نمی آید. خودبینی و عجب مانع از رشد انسان است.(نهج البلاغه حکمت ۱۶۷)

غفلت:
انسان خودبین غفلت کرده و واقعیات را درک نمی کنند امام صادق علیه السلام می فرمایند: از غفلت کردن پرهیز کنید پس همانا کسی که غافل شود از خودش نیز غافل خواهد می شود.(بحارالانوار ج ۶۹ص۲۲۷)

تحقیر دیگران:
انسان خودبین دیگران را تحقیر می کند و خود را متفاوت از دیگران می داند امام علی علیه السلام می فرمایند: هر کس خود را بزرگ شمارد کوچک شمرده می شود.(شرح غررالحکم ح۷۸۵۷)

بد گمانی به دیگران:
انسان خودبین به دیگران با دید منفی نگاه می کند و نسبت به آن ها بدبین و بسیار بد گمان می شود.

راه های مقابله با بدبینی:
شناخت خود بهترین راه نجات از خودبینی است در وصیّت امام صادق علیه السلام آمده است: راه خودبینی را با خود شناسی ببندید.(بحارالانوار ج ۷۵ص۱۶۴) در قرآن آمده است: مرگ بر این انسان چقدر ناسپاس است خداوند او را از چه آفریده است؟ او را از نطفه ناچیزی آفریده و سپس اندازه گیری کرد و موزون ساخت سپس راه را برای او آسان کرد بعد او را میراند و در قبر پنهان کرد و هر گاه که بخواهد او را زنده می کند.(عبس ۲۲-۱۸)
تواضع و فروتنی انسان را از گناه خودبینی دور می کند و انسان را به خدا نزدیکتر و روح او را برای رشد آماده می کند.
امام علی علیه السلام می فرمایند: کسی که به خاطر کسب چیزی از مال دنیا نزد ثروتمندی کرنش کند دو سوم دینش از بین رفته است . (بحارالانوار ج ۷۴ ص۴۳ح۱۳)